Ari hastaliklari

Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
Nosema   Saha   Testi   :  Saha   testi   için   arının   orta   bağırsağı 
yakından görülmelidir. Bunun için kovan girişinden yada iç kısmından 
ergin 10 arı alınmalıdır.  Genç işçi arıları almamalıdır. Baş parmak ve 
işaret   parmak   ile   arı   tutulmaktadır.     İnce,   sivri   uçlu   pens   ile   başı 
gövdeden ayrılmaktadır.  Daha sonra pensle abdomenin uç kısmındaki 
iğne ve son parçayı tutularak yavaşça geriye doğru çekilir.   Doğru 
şekilde yapıldığında iğne mekanizması, rektum ve arka bağırsak takip 
eder.  Bağırsağı çekerken toraksı fazla sıkılmamalıdır.  Bağırsak, düz 
bir   şekilde   kesintisizce   yavaş   bir   halde   dışarı   doğru   çekilmektedir. 
Orta bağırsak dışarı çıktığında beyaz kağıt üzerine alınarak incelenir. 
Şayet   sağlıklı   ise   bağırsak   kıvrımları   belirgindir.     Hastalıklı 
bağırsaklar,   beyaz,     şişmiş   ve   kıvrımları   kaybolmuş   halde 
görülmektedir. Hastalık laboratuar testi ile onaylanmalıdır. 
        
      Nosemalı bağırsak              Sağlıklı bağırsak
Nosema hastalığının  en basit teşhis yolu, arının ezilmiş bağırsak 
ve   dışkı   içeriğinin   mikroskopla   muayenesidir.   Nosema   apis   sporu, 
250-500X büyütme ile kolayca görülmektedir.  
Laboratuar   Teşhisi   :  Teşhis   için   nosemosis   şüpheli 
kovanlardan alınan  yeni ölmüş yada hastalıklı arılardan yaklaşık 100 
kadar arı örneği bir kağıtla sarılarak, karton kutu içerisinde laboratuara 
gönderilmelidir.  Ölü arı yok ise çerçeveler üzerindeki hasta arılardan 
alınmalıdır.  Nosema yönünden gönderilecek arı örneklerinin %4’lük 
formol içine konulması arıların kokuşmalarını önlemektedir. 
Kovan girişinden alınacak   arı örneklerinin 8 günlükten küçük 
olması   halinde   laboratuar   teşhisinin   hatalı   negatif    olmasına   neden 
olabilecektir.   Bu   nedenle   kovandan   alınacak   arı   örnekleri   yaşlı 
arılardan seçilmelidir. 
Nosema   enfeksiyonu   teşhisinde,   erişkin   arının   abdominal   son 
segmenti koparılarak yavaşça çekilerek bağırsak, malpighi kanalları, 
34

---

Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
ince bağırsak ve rektum dışarı çıkarılır. Sağlıklı bir arıda kahverengi 
olan ventrikulus nosemosisde gri-beyaz renk almaktadır. Ancak, asıl 
teşhis için sporlar mikroskopta görülmelidir. Sporları kontrol için en 
az   60   adet   arı   muayene   için   alınmaktadır.   Arıların   abdomenleri 
ayrılarak 2-3 ml. su içerisinde ezilmektedir. Oluşan süspansiyondan 3 
damla   kadar   alınarak   bir   lam   üzerine   konulmaktadır.   Lamel 
kapatılarak   ışık   ya   da   faz-kontrast   mikroskopta   (40   X) 
incelenmektedir. 5-7 µm (mikrometre) uzunluk ve 3-4 µm genişlikteki 
sporlar   tespit   edilmektedir.   Arıların   bağırsaklarında   bulunan   fungal 
sporlar   ve   Malpighigihamoeba   mellificae’nın   kendisi   yada   kistleri 
nosema   apis   sporları   ile   karıştırılabilmektedir.  Malpighamoeba 
mellificae kistlerinin şekli ve büyüklüğü de nosema sporlarından farklı 
olup  kistleri   yuvarlak   ve   6-7   µm   çapındadır.   Nosemalı   arılarda 
genellikle   dizanteri   görülmektedir.  Malpighamoeba   mellificae 
enfeksiyonunda   ishal   sülfür   yeşili   renginde   olması   ayırt   edici   bir 
kriterdir. 
Nosema sporları ile Malpighamoeba mellificae ayırt etmek için 
kovanlardan alınan 30-60 arı örneği 5-10 ml suda ezilir. Süspansiyon 
filtre   edilmeden   önce   kaba   parçalar   uzaklaştırılır.   Süspansiyon   100 
mikrometrelik   filtreden   süzülür.   Daha   sonra   40   mikrometrelik 
filtreden   süzülmektedir.
 Malpighamoeba   mellificae,   100 
mikrometrelik filtreden geçmesine karşın 40 mikrometrelik filtreden 
geçemez. Malpighian tüpleri sağlıklı olduklarında görülmez. İçlerinde 
Malpighamoeba   mellificae   kistleri   varsa   fark   edilmektedir. 
Malpighamoeba mellificae kistleri, mantar sporları ve nişasta parçaları 
ile karışmaktadır. 
Nosema   sporlarının   boyanması   için   arıların   abdomenlerinin 
ezilmesiyle elde edilen süspansiyondan  birkaç damla lama damlatılır. 
Lam üzerindeki örnekler havada kurutulup etanolle tespit edildikten 
sonra Giemsa ile 45 dakika boyanıp mikroskopta incelenirse sporların 
sitoplazmaları mavi boyanmış olarak görülmektedir. Nosema apis’in 
çekirdeği görülmez. Diğerlerinden insekt hücreleri,  mantar sporları ve 
diğer protozoalar  daha kalın duvarlı, sitoplazmaları mavi/mor renkte 
ve çekirdekleri morumsu kırmızı renktedir. 
Diğer bir boyama şeklinde ise; hazırlanan süspansiyon birkaç 
damla   lama   konur.     Alev   üstünde   ısıtılarak   tespit   işlemi   yapılır. 
Üzerine 2-3 damla   % 1’lik safranin konur. Alev üstünde ısıtılarak 
kaynatılır.  Lam soğuduktan sonra  distile su ile yıkanır.  Lam üzerine 
35

---

Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
1-2 damla metilen mavisi konularak 20 dakika bekletilir. Mikroskopta 
incelenir. Nosemalar, safraninle kırmızıya, mayalar  metilen mavisiyle 
maviye boyanmaktadır. 
Laboratuar muayenesiyle nosema hastalığının şiddetini ölçmek 
mümkündür.  10 adet yaşlı işçi arının abdomeni bir havan içinde 5 ml. 
su ile birlikte ezilir. Elde edilen süspansiyon iki katlı gazlı bezden 
dereceli bir santrifüj tüpüne süzülür. Ayrıca 5 ml. su ile havanın içi 
çalkalanarak     kalan   partiküller   de   aynı   şekilde   ikinci   bir   santrifüj 
tüpüne süzülür. Tüpler 800 g’de 6 dakika santrifüj edilir. Süpernatant 
uzaklaştırılır   ve   tüpler   10   ml.   seviyesine   kadar     tekrar   suyla 
doldurulur.   Disposable     bir   pipet   yardımıyla   çökelti   birkaç   kez 
karıştırılır,   sayım   yapılacak   özel   bir   sayma   lamı   üzerine   konur   ve 
lamel kapatılarak mikroskopta (40X) sayım yapılır.
Bir mikroskop sahasında görülen parazit sayısı; 20 spordan az 
ise hastalık   hafif şiddetli, 20-100 arası ise orta şiddetli ve 100’den 
fazla spor varsa  hastalık  şiddetli olarak değerlendirilir.
Kontrol  ve Mücadele : Nosema hastalığı, açık klinik belirtiler 
olmamasına karşın, ana arı kaybına, kış kayıplarına ve bal veriminde 
düşmeye   neden   olmaktadır.     Spor   koloniler   arasında   doğal   olarak 
rüzgarın   yanı   sıra,   hırsızlık   ve   su   kaynaklarına   enfekte   arıların 
dışkılarını   bulaşmaları   ile   yayılmaktadır.   Koloniler   arasındaki 
enfeksiyonun   kaynağı   arı   dışkısıyla   bulaşık   peteklerdir.     Hastalıklı 
koloninin tedavisinde  arıların temiz peteklere nakledilmesi, hastalıklı 
kovanın temizlenmesi önerilmektedir. Ayrıca enfekte koloniler yeni 
yavru üretmeye teşvik edilmelidir. Sporla bulaşık su kaynakları, tekrar 
enfeksiyona neden olacağından gerekli önlemler alınmalıdır.  
Enfeksiyonun en önemli sebebi sporla bulaşık olan peteklerdir. 
Koloniler, iİlkbaharda bulaşık peteklere nakledildiklerinde bir sonraki 
yıl hastalık ortaya çıkmaktadır. Eski petekleri kovandan uzaklaştırmak 
hastalığın   zararlı   seviyeye   ulaşmasını   önlemektedir.   Bal   arılarının 
beslenme   şartlarına   yeteri   kadar   dikkat   edilmediğinde   nosema 
hastalığı   ortaya   çıkmaktadır.   Polen   ihtiyacının   artması   nosema 
hastalığını şiddetlenmektedir. Bal arılarının  protein ihtiyacı ek olarak 
besleme karşılandığında enfeksiyon seviyesi azalmaktadır.
Nosema   hastalığını   kontrol   için   yüzlerce  bileşik   denenmesine 
karşın   yalnızca   fumagillin   mükemmel   kontrol   sağlamaktadır. 
36

---