(phobos) bizi məhv edə biləcək və ya yaranan xoşagəlməz
hiss və ya həyəcan olsun: axı insanlar heç də bütün pisliklər-
dən qorxmurlar; məsələn, ədalətsiz və tənbəl olmaqdan qor-
xmurlar, ancaq elələrindən qorxurlar ki, onlar əzab, güclü
dilxorluq verə bilərbr və ya məhv edə bibrlər, özü də bu о
zaman olur ki, bu bəlalar heç də uzaqdan hədələmir, e b ya-
xındadırlar ki, qaçılmaz görünürbr. Uzaqda olan bəlalardan
insanlar о qədər də qorxmurlar. Hamı bilir ki, ölüm qaçıl-
mazdır, amma o, yaxında olmadığı üçün heç kəs onun haq
qmda fikirləşmir.15
Əgər qorxu bundan ibarətdirsə, onda bizim tə-
səvvürümüzdə dağıtmağa və zərər vurmağa, böyük əzablara
səbəb olmağa imkanı olan hər şey labüd olaraq qorxulu
olacaq. Buna görə də beb şeybrin, hətta əlamətləri də qor
xuludur, ona görə ki, bu zaman qorxulu olanlar çox yaxm
kimi görünür. Nə isə qorxulu şeyin yaxınlıqda olması təhlü-
kə adlanır; hər hansı bir pislik etmək imkanmda olan insan-
larm düşmənçiliyi və qəzəbi bebdir: aydındır ki, onlar belə
halda pislik etməyi eb arzulayırlar ki, demək olar ki, onu
həyata keçirməyə yaxın olurlar. Qüvvəyə malik ədalətsizlik
də bebdir, ona görə ki, ədalətsiz insan can atdığı şeyə görə
ədabtsizdir. Təhqir olunmuş məziyyət də qüvvəyə malik
olanda beb olur: aydındır ki, madam о, təhqir olunub, on
da, о, həmişə qisas almağa can atır, hazırkı halda isə о bunu
edə bilər. Bizə qarşı пэ isə pis bir şey etməyə imkanı olan
adamların qorxusu da belədir, ona görə ki, beb adamlar da
bizə qarşı hər hansı bir pislik etməyə hazır qalmağa məc-
burdurlar. Bir çox insanlar mənfəət üzündən pis və zəif ira-
dəli təhlükə anmda isə qorxaq olduqlarına görə, onda ümu-
miyyətlə başqa adamm asılılığında olmaq qorxuludur, hər
hansı bir dəhşətli iş görmüş adam üçün onun bu işindən xə-
bərdar olan insanlar ona görə qorxuludurlar ki, onu ə b verə
b ib rb r, ya da tərk edə bib rb r. Incidə bibn adamlar da inc-
idib bibn adamlar üçün qorxuludur, ona görə ki, əksər in
sanlar imkan olan kımı incidirbr. İncidilmiş adamlar, ya da
98
özbrini beb hesab edənbr də qorxuludur, ona görə ki, beb
insanlar həmişə əlverişli am gözbyirbr. Madam incidənbrin
gücü var, onda onlar da qorxuludur, ona görə ki, onlar inti*
qamdan qorxurlar, belə şey isə dediyimiz kimi qorxuludur.
Bizim əldə etmək istədiyimiz hər şeyi əldə etmək istəy-
эп rəqib, əgər həmin şey hər ikimizə çatmasa, qorxuludur,
ona görə ki, rəqiblərlə daim mübarizə aparılır. Bizim üçün
eb adamlar qorxuludur ki, onlar bizdən daha güclü adamlar
üçün də qorxulu olsunlar və həm də onlara zərər vura bilsin-
br. Elə həmin səbəb üzündən də, bizdən daha güclü adamla-
rın qorxduğu adamlar, eləcə də bizdən daha güciü adamları
məhv etmiş adamlar da qorxuludur. Bizdən zəif adamlara
hücum edənbr də qorxuludur: onlar bizim üçün ya bu an, ya
da gücləndikcə qorxuludurlar.
Bizim tərəflmizdən incidilmiş adamlarin, bizim düş-
mənbrin və rəqibbrin içindən bizim üçün qorxulu olanlar
coşqun, ürəyiaçıq olanlar deyil, sakit, kinayəli və məkrli
olanlardır, ona görə ki, onlarm пэ vaxt qisas alacaqlarma
yaxm olduqları nəzərə çarpmır, buna görə də heç vaxt onla
rm bu işə uzaq və ya yaxm olduğundan baş açmaq olmur.
Səhv edənin səhvini düzəldə bilməməsi, bu səhvin dü-
zəldilməsinin ya tamam mümkün olmaması, ya da bizdən
deyil, bizim düşmənlərimizdən asılı olması kimi bütün hallar
da qorxulu və bir daha qorxuludur. Köməyin göstərib bil-
məməsi və уa çox çətin olması da qorxuludur. Ümumiyyətb
desək, başqa adamlarda baş vermiş və ya baş verə biləcək,
bizdə acıma hissi yaradan şeybrin hamısı qorxuludur.
Demək olar ki, qorxulu olan və bizim qorxduğumuz
şeybrdən əsas olanları bunlardır.
İndi isə insanların hansı vəziyyətdə olarkən qorxu ke-
çirdikbri haqqmda danışaq. Əgər qorxu həmişə hər hansı
bir əzabm gözlənilməsi ilə bağlıdırsa və bu bizi öldürə də bi-
brsə və biz bunu hökmən keçirməliyiksə, onda beb əzabı
çəkməyəcəklərindən əmin olan insanlarm heç birinin qorxu
çəkməyəcəyi aydmdır: onlar пэ düşündükbri kimi başlarına
99
gəlməyəcəklərdən, nə onlarm fikrincə, onları əzab çəkməyə
məcbur edə bilməyəcək insanlardan, пэ də onlarm fikrinə
görə onları hədələməyən əzablardan qorxmurlar.
Buradan belə nəticə çıxır ki, elə adamlar qorxu çəkir
ki, onlar zərər çəkəcəklərini düşünür, həm də hansı ise
adamlardan və hansı isə şeybrdən və hansı isə zamanda
qorxurlar. Elə insanlar özlərini əzab-əziyyət üçün əlçatmaz
hesab edirlər ki, həqiqətən və ya həqiqi kimi görünən də-
rəcədə əlverişli şəraitin yüksək nöqtəsində olsunlar (bu za
man onlar məğrur, etinasız və cəsarətli olurlar; var-dövbt,
fıziki qüvvə, dostlarm çoxluğu və hakimiyyət onları belə ha-
la salır), eləcə də artıq bütün mümkün bədbəxtliklərin hamı-
sından keçib getdiklərini hesab edən adamlar və həm də bu
na görə gələcəyə miinasibətdə bir növ döyülməkdən yanmc-
an olmuş adamlar kimi keyimiş adamlar da belə hesab edir
br.
Qorxu keçirmək üçün insanm həyəcanını keçirdiyi şey-
in xilası üçün bir qədər ümidi olmalıdır; buna sübut kimi
onu göstərmək olar ki, qorxu insanları düşünməyə məcbur
edir, ümıdsiz olan şey haqqında isə heç kəs düşünmür. Buna
görə də, natiq öz dinbyicibrini məhz beb vəziyyətə gətirmə-
lidir ki, natiqə sərfəli olan anda onlar qorxu keçirsinbr; o,
dinbyicibri əzab-əziyyətə məruz qala biləcək adamlar kimi
təsvir etməlidir, bunun üçün o, dinbyicibrin diqqətini ona
cəlb etməlidir ki, onlardan daha qüdrətli insanlar əzablara
məruz qalıblar, onlar kimi insanlar isə eb adamlardan və eb
şeylərdə və e b hallarda əziyyət çəkiblər və ya çəkirlər ki,
bunu heç vaxt gözbmirdibr.
Madam qorxunun, qorxulu şeybrin nə olduğu, eləcə
də insanlarm hansı vəziyyətdə qorxu16 çəkdiyi aydındır, on
da cəsarətli olmağın пэ demək olduğu, insanların nəyə qarşı
cəsarətli olması və hansı əhval-ruhiyyədə onlarm cəsarətli
olması da aydm olacaq, ona görə ki, cəsarət qorxuya əksdir
və böyük cəsarət isə qorxulu olana əksdir. Belə olduqda cə-
sarət ümiddir, həm də bu zaman qurtuluşun çox yaxın ol-
100
duğu, bütün qorxulu olanların isə uzaq və ya qəti mövcud
olmayan şey olduğu təsəvvür olunur. Cəsarətli olmaq bütün
qorxulu olanları uzaq və cəsarət verən bütün şeybrin isə ya-
xm olduğunu hesab etmək deməkdir. Cəsarət həm də о hal
da meydana çıxır ki, о zaman nəyi isə düzəltmək və yardım
etmək üçün çoxlu üsullar olsun və ya üsullar əhəmiyyətli ol
sun, ya da həm o, həm də bu bir yerdə olsun. Biz özümüzü
onda cəsarətli hiss edirik ki, heç vaxt ədalətsizliyə məruz
qalmayaq və özümüz də heç vaxt ədabtsiz hərəkət etməyək,
rəqiblərimiz ya heç olmasm, ya da gücsüz olsunlar, ya da
gücləri olsa da bizə dostcasına münasibət bəsbsinbr, ona
görə ki, əvvəlbr ya özbri bizə yaxşılıq etmiş olsunlar, ya da
özləri bizdən yaxşılıq görmüş olsunlar və maraqları bizimki-
b r b eyni olan insanlar çoxluq təşkil etsin, ya da qiiwəcə
qalanlardan üstün olsun və ya bu hər iki hal bir yerdə olsun.
Cəsur əhval-ruhiyyə insanlarda о hallarda yaranır ki, о za
man onlar heç vaxt uğursuzluğa düçar olmadıqlarmı, ya da
bir çox dəfə dəhşətli vəziyyətbrə düşsəbr də, xoşbəxt şəkildə
onlardan çıxdıqlarmı dark etsinlər. Ümumiyyətlə, insanlar
təhlükəbrə iki səbəbdən birinə görə soyuq yanaşırlar: onu
sınaqdan keçirmədikbrinə görə və песэ kömək etmək lazmı
olduğunu bildikbrinə görə. Dəniz səyahətləri zamanı tufan
görməmiş insanlar və öz təcrübəbrinə görə xilas üçün vasitə-
lərdən xəbəri olan insanlar gözbnibn təhliikəbrə beb baxır-
lar. Biz özümüz də e b hallarda cəsarətli oluruq ki, məlum
şey bizim kimilər üçün və ya bizdən daha zəiflər üçiin və
özümüzü onlardan qüvvəcə üstün hesab etdiyimiz adamlar
üçün qorxulu olmasın, о halda beb hesab edirik ki, biz onla
rm özlərinə və ya onlardan güclü olanlar, ya da onlara
uyğun insanlara üstün gəlmiş olaq). Biz həm də о vaxt cəsa-
rətli oluruq ki, о vaxt sahib olmasi insanlari qorxulu edən
vasitələrin həm kəmiyyəti, həm də keyfiyyəti cəhətdən biz
üstün olaq (onlarm sırasına kifayət qədər var-dövbt, fıziki
qüvvə, güclü dostlar, ölkənin möhkəm müdafiə olunması,
mübarizə üçün bütün və ya эп vacib üsullara malik olmaq
101
Dostları ilə paylaş: |