Argivlilərin içində Aqamemnon məni elə
Hörmətdəıı saldı ki,
Elə bil ki, mən yeni köçüb gələnəm ya
D a mənfur yadelli.4
Göründüyü kimi, o, məhz buna görə qəzəblənir. insan
lar özlərinə qarşı hörməti elə adamlardan təbb edirlər ki,
mənşə, qüdrət, igidlik sandan və ümumiyyətlə bir insanra
başqalarıııdan üstün olduğu hər şeydə ondan geridə qalsm-
lar. Məsələn, песэ ki, varlı adam pul sarıdan kasıbdan, ma-
hir natiq isə danışmağı bacamıayandan, əlində hakimiyyəti
olan ona tabe olandan və özünü hakimiyyələ layiq hesab
edən tabe olmağa layiq olanlardan üstündür. Buna görə də
şair deyir:
Hökmdar Kronidin yetişdirməsi olan çarm qəzəbi
ağırdır.
Eləcə də:
Amma, o, qəzəbi aşkarlayana qədər
Qəlbində gizli saxlayır.5
Axı onlar məhz öz üstünlüklərinə görə qəzəbbnirlər.
Bundan başqa, insan elə şəxslər tərəfmdən özünə hörmət
edilməsini tələb edir ki, onlardan belə xidmət görməkdə
özünü haqlı hesab edir; beb adamlar isə onun qulluq göstər-
diyi, ya da qulluğu başqasının vasitəsilə, ya da onun yaxın-
larınm biri vasitəsilə göstərdiyi, ya da göstərmək istədiyi
adamlardır.
Beblikb, yuxarıda deyibnbrdən artıq aydındır ki, in
sanlar hansı vəziyyətdə, kimə və nəyə görə qəzəblənirlər.
Onlar narazılıq hissi keçirəndə qəzəblənirlər, ona görə ki,
narazılıq hiss edən insan пэуэ isə can atır. Bu zaman onun
hər hansı şeyə, məsələn, susuz adamın susuzluğu yatırması-
na, birbaşa əks-təsir göstərməsindən və ya dolayı əks-təsir
86
göstərməsindən asılı olmayaraq, o, eyni şeyi edir, yəni ma-
neçilik törədir.
Əgər kim isə insana mane olursa, ya da yardım gö-
stərmirsə, ya da пэ isə başqa şeyb onun zəhbsini tökürsə,
onda, o, bu insanlarm hamısına qarşı qəzəblənir. Buna görə
də, xəstə, ac, müharibə aparan, aşiq olmuş, həsrətli insanlar,
ümumiyyətb nəyin isə həsrətini çəkən və ona çatmaq imkanı
olmayan insanlar qəzəbli və əsəbi olurlar, bu, onlarm beb
vəziyyətinə laqeyd münasibət bəsbyən adamlara qarşı daha
çox olur, məsələn, песэ ki, xəstə onun xəstəliyinə qarşı beb
münasibətdə olan adamlara, ас isə aclığa beb münasibət gö-
stərənbrə, döyüşən müharibəyə beb münasibət göstərən
adamlara, aşiq sevgiyə beb münasibət göstərən adamlara və
eyni ib başqa adamlara da beb münasibət göstərir: hər kəs
öz əsil əzabı ib hər bir insana qarşı qəzəblənməyə hazırdır.
Insan həm də о zaman qəzəbbnir ki, gözbdiyinin əksi olan
bir şey olsun, ona görə ki, insanm başma qəfıl gələn hadisə
onu daha çox dilxor edir, eynib insanın məhz gözlədiyi şey
qəfil baş verəndə də, o, həddindən çox sevinir. Buradan ay
dm olur ki, insam hansı şərtlər, hansi vaxt, əhval-ruhiyyədə
və hansı yaşda qəzəbə daha çox meylli edir, insanlar harada
və песэ və пэ qədər dərəcədə bu şərtbrdən asılı olur və tez
qəzəbbnirbr.
Beblikb, insanların hansı vəziyyətdə asanhqla qəzəb-
bndiyini araşdıraq. Insanlar onları ələ salan, onları biabır
edən və onlarla zarafat edənbrə qarşı qəzəbbnirbr, ona go
re ki, beb insanlar onlara qarşı etinasızlıq göstərirbr. Insan
lar həm də elələrinə qarşı qəzəblənirlər ki, etinasızlıq əlamət-
bri daşıyan hərəkətbri ib onlara ziyan vururlar, beb hərə-
kətbr isə m ütbq qisas xarakteri daşımayan və onları törə-
dən insanlara fayda verməyən hərəkətlərdir. Ona görə ki, bu
hərəkətlər göründüyü kimi etinasızlıq xatirinə edilir. Biz həm
də eb insanlara qəzəbbnirik ki, onlar bizim böyük əhə-
miyyət verdiyimiz şeybr haqqmda pis danışır və onlara al-
çaq nəzərb baxırlar, məsəbn, öz fəlsəfı məşğəbbri ib fəxr
87
edən insanlar kim ısə onlarm fəlsəfəsinə belə münasibət bəs-
ləyən zaman qəzəblənirbr, öz xarici görkəmləri ilə (ideai)
fəxr edən insanlar onlarm xarici görkəminə qarşı kimin isə
belə münasibət bəslədiyi zaman və buna bənzər başqa hal
larda qəzəblənirlər. Əgər biz şübhələnsək ki, ələ salmdığımız
şey bizdə tamam yoxdur, ya da cüzi dərəcədə var və ya baş-
qalanna eb gəlir ki, bu bizdə heç yoxdur, onda burada biz
daha çox qəzəblənirik. Əgər, biz hesab etsək ki, ələ salın-
dığımız şey bizdə artıqlaması ilə var, onda biz rişxəndlərə
fikir vermirik. Belə hallarda biz dostlanmıza başqalarmdan
daha çox qəzəblənirik, ona görə ki, onların tərəfındən pislik
görməkdənsə, yaxşılığı görməyi daha təbii hesab edirik. Biz
həm də adətən bizə qarşı hörmət və ehtiram göstərən adam-
larm bizə başqa cür münasibət göstərməsi zamanı da qəzəb-
lənirik, bizə elə gəlir ki, onların bizdən zəhbsi gedir, yoxsa
onlar əvvəlki kimi davranardılar. Biz həm də bizim etdiyi-
miz yaxşılığa görə əvəzində bir şey görmədiyimiz və əvəzə-
əvəz verməyən adamlara, eləcə də bizdəıı aşağı olduqları
halda, bizim ziddimizə hərəkət edən adamlara qarşı da qə-
zəblənirik, göründüyü kimi, beb adamlar bizə nifrət edirlər:
bəziləri ona görə ki, bizə özlərindən aşağıda duran adam
kimi baxırlar, digərləri beb hesab edirbr ki, onlara yaxşıhğı
onlardan aşağı səviyyədə olan duran adamlar edibbr. Biz о
zaman daha çox qəzəblənirik ki, bizə etinasızlığı tamam
miskin olan adamlar etsinbr, ona görə ki, qəzəb bizə etina-
sızlıq etməyə layiq olmayan adamlar tərəfmdən edildiyi za
man yaramr. Bizdən aşağıda duran adamlar məhz bizə qarşx
etinasızlıq etməməlidirbr. Biz haqqımızda yaxşı damşmayan
və ya bizə qarşı dostcasına rəftar etməyən dostlarımıza qarşı
da qəzəblənirik və onlar bizə qarşı əks mövqedə duranda və
bizim onlara ehtiyacımız olduğunu hiss etməyəndə biz daha
çox qəzəblənirik, məsəbn песэ ki, Antifontun tragediyasm-
da Pleksipp ona görə Meleaqra6 qəzəblənirdi ki, hiss etmə-
mək etinasızlıq əlamətidir və qayğısına qaldığımız adamla-
rın ehtiyacları bizim diqqətimizdən qaçmamalıdır. Biz həm
88
də bizim bədbəxtliklərimizə sevinənlərə, bizim fəlakətlərimiz
zamam özbrini ümumiyyətlə yaxşı hiss edən adamlara qarşı
qəzəblənirik, ona görə İci, beb münasibət düşmənə, ya da
bizə etinasız adama xasdır. Bizim qəzəbimiz həm də eb
adamlara qarşı yönəlir ki, onlar bizi dilxor edərək, qətiyyən
bunun qayğısına qalmırlar; biz buna görə də bizə pis xəbər
gətirənbrə, eləcə də bizim başımıza gələn bəlaları sakitcə
seyr edən və ya qulaq asanlara qarşı da qəzəblənirik, ona
görə ki, beb insanlar bizə nifrət edən, ya da düşmən olan
insanlarla eynidirbr, beb ki, dostlar öz şəxsi bəlalarma bax-
mayaraq bizim dərdimizə şərik çıxır və hamısı qəm hiss edir
br. Biz həm də elələrinə qarşı qəzəbbnirik ki, onlar beş qəb-
lildən olan şəxsbrin iştirakında bizə qarşı etinasızlıq etsinbr:
bizimlə rəqib olanlarm, bizim heyran olduğumuzlann, hey-
ranlıq predmeti olmaq istədiyimiz şəxslərin, həya etdiyimiz
şəxsbrin və bizdən həya edən şəxsbrin; beb şəxslərin hüzu-
runda kim isə bizə etinasızhq edəndə biz daha çox qəzəblə-
nirik. Bundan başqa, biz eblərinə qəzəbbnirik ki, onlar, bi
zim müdafıə etməməyimiz ayıb olan şəxslərə, məsəbn, bizim
valideynbrimizə, uşaqlarımıza, arvadlanmıza, tabeliyimizdə
olan şəxsbrə qarşı etinasızlıq etsinbr. Biz həm də bizə tə-
şəkkür etməyənlərə də qarşı qəzəbbnirik, ona görə ki, bu
halda etinasızlıq ədəb qaydalarına ziddir, biz həm də ciddi
danışdığımız zaman istehza edənbrə qarşı da qəzəbbnirik,
beb ki, istehzanın özündə пэ isə nifrətə bənzər bir şey gizb-
dir. Biz həm də başqalarına yaxşılıq etdiyi halda, bizə yaxşı-
lıq etməyən adamlara qarşı da qəzəbbnirik. Ona görə ki,
insanı hamıya layiq gördüyünə layiq görməmək, ona etina-
sızlıq etmək deməkdir. Huşsuzluq da qəzəbə səbəb ola bibr,
məsələn, adlarm unudulması, baxmayaraq ki, bu xırda şey-
dir. tş ondadır ki, unutqanlıq etinasızlığm əlaməti kimi
görünür: о, тйэууэп mənada başısoyuqluğun nəticəsidir,
başısoyuqluq isə тйэууэп mənada etinasızlıqdır.
Beblikb, biz insanların kimə, hansı vəziyyətdə və han-
sı səbəbbr üzündən qəzəbbndiyini dedik.7 Aydındır ki, nati-
89
Dostları ilə paylaş: |