Arxeo logiya və etnoqrafiya institutu
Yüklə 5,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
24
abad olduğu, küçə və meydanların, həyətlərin döşəndiyi, mükəmməl su təchizatı sisteminin, sanitariya-gigiyena qurğularının mövcudluğu təsdiqləndi. Bəlli oldu ki, şəhərlərin iqtisadi əsasını sənətkarlıq və ticarət təşkil etmişdir. Sənətdaxili ixtisaslaşma kifayət qədər dərinləşmişdir. Şəhərlər ö lkənin başlıca mədəni-dini mərkə zləri olmuşdur. Nəzərdən keçirilən illərdə Azərbaycanın orta əsr qəsr və qalalarının öyrənilməsində də əməli işlər görülmüşdür. Gülüstan qalasında, Bayıl qəsrində qazıntılar aparılmış, Qəbələ bölgəsinin istehkam tikililəri tədqiqata cəlb olunmuş, Əlincəqalada, Cənubi Azərbaycanın bir sıra qəsr və qalalarında kəşfiyyat xarakterli ilkin tədqiqat işləri görülmüşdür. Xınıslı arxeoloji ekspedisiyasının C.Ə.Xəlilovun rəhbərliyi, H.Ə.Ciddinin fəal iştirakı ilə 1958-c i ildən Gülüstan qalasında başladığı arxeo loji qa zıntıla r 1961-c i ilə qədər ardıc ıl davam etdirilmişdir. Şirvanşahlar dövlətinin müdafiə sistemində mühü m ro l oynamış bu qalanın memarlığı və tarixilə bağlı bir ço x məsələlərə aydınlıq gətirən xeyli fakt ik materia lla r əldə olunmuşdur. Qazıntıların gedişatı və nəticələri haqqında H.Ə.Ciddi məqalələ r yazmış (H.Ə.Ciddi, 1960, 1961, 1961 a), qalanın tarixi-arxeolo ji tədqiqinə həsr olunmuş dissertasiyanı uğurla müdafiə etmiş, bir qədər sonra onu monoqrafiya şəklində çap etdirmişdir (H.Ə.Ciddi, 1967). Şirvanın maraqlı abidələrindən hesab olunan Bayıl qəsrində 1962 və 1969-cu illərdə Ö.Ş.İsmizadə arxeolo ji tədqiqatlar aparmış, qazıntıla rın nəticələri haqqında ittifaq və respublika elmi o rqanlarında məqalə lər çap etdirmiş, onun Qız qa lası ilə əlaqəli olduğunu qeyd etməklə, Bakı şəhərini dənizdən müdafiə etmək üçün tikild iyin i bildirmişdir. Müəllif eyni za manda bu arxeoloji ko mple ksin va xtilə gömrükxana kimi istifadə olun ması ehtimalını da istisna etməmişdir (О.Ш.Исмизаде , 1966; 1971). Təəssüf ki, Azə rbaycanın digər orta əsr qəsr və qalalarında belə əsaslı arxeolo ji qazıntılar aparılmamış, əksər hallarda onların arxeolo ji tədqiqi yo xla ma qa zıntıla rla məhdudlaşmışdır. Misal olaraq Qəbələ bölgəsini göstərmək ola r. 60-70-c i illərdə Qəbələ bölgəsinin istehkam tikililərin in - qüllə, qəsr və qalalarının tədqiqi sahəsində xeyli işlər görülmüş, arxeo loji tədqiqatların nəticələri F.V.Qədirovun monoqrafiyasında ümu miləşdirilmişdir (F.V.Qədirov, 1984). Keçən əsrin 80-ci illərində Azərbaycan arxeolog iyasının mühüm nailiyyətlərindən biri orta əsr məskənlə rinin əksəriyyətini təşkil edən kənd tipli yaşayış yerlərinin genişsahəli arxeolo ji qazıntılarla öyrənilməsinə başlanılmasıdır. 80-ci illə rə qədər bu qəbildən olan abidələrdə, Dərə zarat və Qaratəpə yaşayış yerləri istisna olmaqla, əsasən kəşfiyyat xara kterli ilkin çöl tədqiqatları aparılmışdı. 1983- 1989-cu illə rdə Quba-Xaç ma z arxeo loji ekspedisiyası Xaçma z rayonunda, Ağçayın sahilində Sərkə rtəpə və Quba şəhərinin kənarında Sandıqtəpə yaşayış yerlərində 25
geniş arxeolo ji qazıntılar aparmışdır. İlk dəfə olaraq Azərbaycanın orta əsr kəndinin həyat mənzərəsin i təsəvvür etməyə imkan verən fa ktiki mate ria llar ü zə ç ıxa rılmışdır. Azərbaycanın orta əsr
abidələrinin öyrənilməsində və onların xəritələşdirilməsində "Azərbaycanın arxeoloji abidələrin in külliyyatı" ekspedisiyasının fəaliyyəti məhsuldar olmuşdur. C.Ə.Xəlilovun rəhbərlik etdiy i ekspedisiya 1976-1980-c i illərdə Şimal-Şə rqi Azərbaycanda digər dövrlərlə yanaşı, orta əsrlərə a id 30-dan artıq abidə - şəhərgah, qala qalıqla rı, kənd tipli yaşayış yerləri qeydə almışdır. Ekspedisiya, həmçin in, onların ölçülə rini müəyyənləşdirmiş, topoplanını və fotosunu çəkmiş, stratiqrafik xarakterli yo xlama qazıntı işləri görmüş, abidələrin təsvirini vermiş, xronoloji çə rçivəsini təyin et miş və xə ritəsini tərtib etmişdir. Aparılan tədqiqatlar barədə mütəmad i olaraq respublika və İttifaq elmi orqanlarında məlu matlar çap olunmuşdur. Bir qədər sonra, 1991-ci ildə isə ekspedisiyanın tədqiq etdiyi abidələrin külliyyatı nəşr edilmişdir (Дж.А.Халилов, К.О.Кошкарлы, Р.Б.Аразова,1991). Q.O.Qoşqarlının rəhbərlik etdiyi "Talış-Muğan arxeoloji ekspedisiyası" isə 1985-1990-cı illərdə Azərbaycan Respublikasının cənub-şərq bölgəsində eyni tədqiqat işlərini apararaq müxtəlif dövrlərə, o cümlədən orta əsrlərə aid onlarla abidəni qeydə alaraq onlarda ilkin çöl tədqiqatlarını aparmış, bölgənin arxeoloji xəritəsini tərtib etmişdir. Cənubi Azərbaycanın orta əsr abidələrinin aşkarlanıb xəritələşdirilməsində 1968-1978-ci illərdə İranda fəaliyyət göstərmiş alman arxeoloji ekspedisiyasının axtarış və tədqiqatları məhsuldar olmuşdur. V.Klaysın Şərqi və Qərbi Azərbaycan əyalətlərində apardığı çöl tədqiqatlarının hesabatları ardıcıl olaraq çap edilmişdir (W.Kleiss, 1969, 1971, 1973). 1975-ci ildə Ə.Kargərsərfərazın rəhbərliyi altında Ərdəbil şəhərində aparılmış tədqiqatlar da əhəmiyyətli olmuş, Came məscidin tarixi ilə bağlı faktik materiallar üzə çıxarılmışdır.
Azərbaycanın orta əsr abidələrinin təbliğ i nöqteyi-nəzərindən 1985-1986-c ı illərdə Azərbaycanın maddi mədəniyyəti seriyası ilə ayrı-ayrı arxeoloji abidələrə dair kitabçaların nəşr edilməsini də əhəmiyyətli hadisə kimi qiymətləndirmək olar. 50-80-c i illərdə Azərbaycanın orta əsr arxeologiyasının mühüm uğurlarından biri sənətkarlığın mü xtəlif sahələrinə dair zəngin faktiki materialların toplanması və ayrı-ayrı sənət sahələrinin tədqiqinə başlanması, bu problem üzrə ilk ümumiləşdirici əsərlərin yazılmasıdır. Bu mənada N.V.Minkeviç-Mustafayevanın orta əsr Beyləqan şəhərinin sənətkarlığına həsr olunmuş çoxsaylı məqalələri (H.B.Минкевич-Мустафаева, 1958; 1958a, 1959, 1959a, 1965, 1965a, 1968, 1969) əhəmiyyətli olmuşdur. Onun tərəfindən arxeoloji qazıntıların işığında sənətkar məhəllələrinin səciyyəsi, buradakı emalatxanaların xüsusiyyətləri, ayrı-ayrı sənət sahələrinin durumu və inkişaf Yüklə 5,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|