Arxeo logiya və etnoqrafiya institutu
Yüklə 5,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
28
topoqrafiyası, istehkamları, tikililəri, abadlığı, sakinlərin istehsal və ev məişəti, mədəni səviyyəsini səciyyələndirməyə imkan verən çox qiymətli fa ktik materiallar əldə olunmuş, ciddi araşdırmalar, təhlil və ümumiləşdirmələr əsasında sanballı tədqiqat əsərləri yazılmışdır. Müstəqil Azərbaycan Respublikası xalqımızın arxeoloji irsinin qorunması və tədqiqini diqqət mərkə zində saxlayaraq arxeologiya elminin inkişafı üçün zəruri tədbirləri həyata keçirir. 1993-cü ildə Azərbaycan EA Tarix İnstitutu nəzdindəki Arxeologiya və Etnoqrafiya Sektoru əsasında müstəqil institut yaradıldı. Keçid döv-rünün çətinliklərinə baxmayaraq, məhdud miqyasda olsa da, çöl tədqiqatları davam etdirilir. Keçən əsrin son onilliyində təsərrüfat və inşaat işləri ilə əlaqədar bəzi orta əsr abidələrində arxeoloji qazıntılar aparmaq mü mkün oldu. Belə tədqiqatlara 1995-1996-c ı illərdə Bilgəhdə, birləşmiş xəstəxananın həyətində aparılmış arxeoloji qazıntıları, eləcə də 1997-1998-ci illərdə İçərişəhərdə aparılmış qazıntıları misal göstərmək olar. İçərişəhərdə Qız qalasının ətrafında aparılan qazıntı zamanı Bakının qədim memarlıq abidələrindən biri, X əsrə aid edilən məscidin qalıqları üzə çıxarılmışdır (F.Ə.İbrahimov, 1999a). XXI əsrin ilk illəri sistemli çöl arxeoloji tədqiqatlarının bərpası, Azorbaycanın ayrı-ayrı rayonlarında orta əsr şəhər və kənd tipli yaşayış yerlərində arxeolo ji qazıntı işlərinin aparılmasına başlanılması ilə əlamətdar oldu. 2001-2007-ci illərdə Qırxçıraq, Bakı, Şabran, Dərbənd, Şəmkir orta əsr şəhər xarabalıqlarında, Rolutəpə, Nəhəcir kimi yaşayış yerlərində qazıntılar aparılmışdır. Kəşfiyyat xarakterli çöl tədqiqatları nəticəsində Astara rayonunda bir neçə orta əsr yaşayış yeri aşkarlanıb qeydə alınmışdır. Şəmkir şəhər yerində Regionların İnkişafı İctimai Birliyinin maliyyə yardımı ilə 2007-ci ildə geniş sahəli arxeoloji qazıntıların aparılması və çöl tədqiqatlarının yekunlarına həsr olunmuş elmi-praktik konfransın keçirilməsi təqdirəlayiq hal olub, arxeoloji irsə qayğı və diqqətin artdığının təzahürüdür. Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft və Cənubi Qafqaz qaz boru kəmərlərinin tikintisi ilə bağlı kəmər dəhlizində Azərbaycan MEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun arxeolo ji ekspedisiyası 2003-2005-ci illərdə geniş qazıntılar aparmış, mü xtəlif dövrlərə, o cümlədən orta əsrlərə aid yaşayış yerlərini tədqiq etmişdir. Kəmər dəhlizində Goranboy rayonunda Faxralı, Samu x rayonu ərazisində III Hacıalılı, Şəmkir rayonunda Daşbulaq, Ağstafa rayonunda Qıraq Kəsəmən orta əsr yaşayış yerlərində arxeoloji qazıntılar aparılmışdır. Sonuncu abidədə bir neçə şurf (yoxlama) qazıntısı və dörd sahədə geniş qazıntı aparılmışdır. Göstərilən orta əsr abidələrində aparılmış arxeoloji qazıntıların nəticəsində əldə olunmuş zəngin faktiki materiallar ilk dəfə olaraq Gəncə- Qazax bölgəsinin orta əsr kənd tipli yaşayış məskənlərinin səciyyəvi xüsusiyyətlərini üzə çıxarmağa imkan vermiş və bu sahədəki boşluğu aradan qaldırmışdır. 29
Samur-Abşeron kanalının yardımçı xəttinin inşası ilə əlaqədar Xanarx ekspedisiyası təşkil olunmuş və ekspedisiya 2003-2004-cü illərdə Şabran şəhər yerində yoxlama qazıntılar aparmış, tikili qalıqları, təndir və ocaqlar üzə çıxarılmış, mü xtəlif təyinatlı metal, saxsı, şüşə məmulatı nümunələri tapılmışdır. Yo xla ma qazıntılar həm də Şabran şəhər yerinin ucqarlarında mədəni təbəqənin qalınlığının mərkəz sahələrə nisbətən az olduğunu göstərmişdir (Ə.Ə.Əliyev, F.X.Xəlilli, 2005). Son illərdə Dərbəndin arxeoloji tədqiqinin maraqlı nəticələrindən biri Azərbaycan epiqrafikasını ən erkən ərəb qrafikalı kitabə ilə zənginləşdirməsidir (M.C.Гаджиев и др., 2002). Yeni əsrin ilk onilliyində Cənubi Azərbaycanda da orta əsr arxeoloji abidələrində çöl tədqiqatları aparılmışdır. 2004-cü ilin fevral-mart və oktyabr-noyabr aylarında Ultan qalasının ərazisində altı yoxlama qazıntısı qoyulmuş, aparılan arxeoloji qazıntıların nəticələri uğurlu olmuş, əldə edilən faktiki materiallar bu abidəni yazılı qaynaqlarda adı çəkilən Varsan şəhəri ilə eyniləşdirməyə imkan vermişdir (K.Alizadeh, 2007). Ərdəbil şəhərinin tarixini, şəhərin ayrı-ayrı inkişaf mərhələlərini müəyyənləşdirmək, onun maddi mədəniyyətini səciyyələndirmək ba xımından Came məscidinin və Şeyx Səfi dini-xatirə kompleksinin ərazisində 2005-2006-cı illə rdə aparılan arxeolo ji tədqiqatlar da əhəmiyyətli olmuşdur (H.Ş.Şiran, 1385). 2004-cü ildə Lalə Ruhəngizin rəhbərliyi ilə Təbriz şəhərində Rəbi Rəşidinin xarabalıqlarında ardıcıl, sistemli arxeoloji qazıntılara başlanılmışdır (L.Rouhangiz, 1384). XX əsrin son onilliyində və XXI əsrin ilk illə rində mütə xəssislər əvvəllər aparılmış çöl tədqiqatlarının nəticəsində toplanmış arxeoloji materialların təhlili və ümumiləşdirilməsinə diqqəti artırdılar. Bunun yekunu olaraq bir neçə monoqrafik tədqiqat əsəri işıq üzü gördü. İlk növbədə Naxçıvan Muxtar Respublikasının ayrı-ayrı rayonlarının arxeoloji abidələrinin külliyyatının tərtib olunub çap edilməsi təqdirəlayiqdir (Ə.İ.Novruzlu, V.B.Ba xş əliyev, 1992; 1993; 1993a; A.Q.Seyidov və başqaları, 1995). Azərbaycan Respublikasının ayrı-ayrı bölgələrinin orta əsr arxeoloji abidələrinə həsr olunmuş monoqrafik əsərlər yazıldı (T.Достиев, 1999; T.M.Dostiyev, 2001; A.Məmmədov, 2000). XX yüzillikdə ayrı-ayrı şəhərlərin arxeoloji qazıntılarından toplanmış materialların sistemləşdirilməsi, yazılı mənbə cəlb edilməklə, çoxplanlı tədqiqinin nəticəsi olaraq bir neçə tarixi-arxeoloji monoqrafik tədqiqat əsəri işıq üzü gördü. B.İ.İbrahimovun Kiran şəhərinə (Б.И.Ибрагимов, 2000), A.B.Nuriyev və Ə.H.Babayevin, Q.Ə.Hacıyevin Bərdə şəhərinə (A.Nuriyev, Ə.Babayev, 2001; Q.Ə.Hacıyev, 2000), F.Ə.Abbasovanın Şabran şəhərinə (F.Abbasova, 2002), K.F.İbrahimovun Bakı şəhərinə (K.Fərhadoğlu; 2006), Kudryavtsevin Dərbənd şəhərinə (A.A.Кудрявцев, 1994) həsr olunmuş monoqrafiyaları nəşr edildi. Ərdəbil şəhərində aparılmış qazıntıların nəticələrini H.Ş.Şiran (H.Ş.Şiran, 1385), Ultan qalasında aparılan tədqiqatların hesabatını K.Əlizadə kitab şəklində (K.Alizadeh, 2007) çap etdirdi. Arxeoloji materiallar əsasında Yüklə 5,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|