Asif Ata NİzamiLİK (Bədii-fəlsəfi esse)
Yüklə 242,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
Ürək parçalardı onun nəğməsi, Aşiqlər səsiydi Məcnunun səsi. Gəzəndə ardınca bağırardılar Məcnun, Məcnun – deyə çağırardılar.
Bəsit şüur birinin başqasına meyil salmasını görmüşdü, amma birinin büt səviyyəsinə qalxmasını görməmişdi. Bəsit şüur məhəbbət divanəliyinin böyüklük əlaməti olduğunu anlamaz.
Bəsit şüur şablon səddən kənarda ülvilik tanımır. Gərək Məcnun aşıb-daşmayaydı, sakit axaydı, sahilə sığaydı, öz fəryadında zilə qalxmayaydı, bəmdə qalaydı, gözlərindən qan-yaş tökməyəydi, daim Leylinin xəyalıyla yaşamayaydı, onu unudaydı, sarsılmayaydı, onda anlaşılardı, gərəkli və hörmətli olardı. Bəsit şüur nəhəngliyi qavramır, və nəhənglik onun gözündə dəliliyə çevrilir. Nizami isə nəhəngliyi, bütün gözəlliyi, ülviliyi, qeyri-adiliyi təsvir edir və sən məcnunluğa vurulursan. Məhəbbət əhlinin məntiqi, hökmü, qənaəti, məqsədi başqalarının məntiqinə ziddir. Birində gözəl hesab olunan, o birində eybəcər sayılır. Bir dünyada iki dünya yaranır. Məcnun və başqaları. Leylinin atası qızını “dəliyə” vermir. Məcnun isə öz “dəli məhəbbətində” sevgi peyğəmbərinə çevrilir.
Dəli təkəbbürlü dolananlardır. Başqa bir dəlilik görmürəm məndə, Dəlilik budursa, dəliyəm mən də.
Həm də Məcnun öz eşqində görünməmiş mənəvi nəşə, həzz mənbəyi kəşf edir. Məcnun öz “dəliliyində” özünü hərtərəfli təsdiq edir. Həmişə, hər yerdə Leyli. Bu, məhəbbət duyğusunun zirvəsi deməkdir. Başqaları üçün bu bəladır. Hamının məqsədi Məcnunu məhəbbətdən xilas etməkdir. Məcnunun arzusu məhəbbət xəstəliyinə daha çox mübtəla olmaqdır. Hamı üçün dünyada məhəbbətdən başqa var-dövlət, rütbə, ad-san səadəti var. Məcnun üçün məhəbbətdən qeyri heç nə yoxdur. Hamı Məcnunun gününə ağlayır, Məcnun isə öz bədbəxtliyi ilə öyünür. Hamının arzusu dəli ehtirasdan əl çəkib adi, firavan həyat sürməkdir.
Eşq ilə yaşayır aləmdə səsim, Eşqsiz aləmdə batar nəfəsim. Eşqdən yoğrulmuş ruhum, bədənim, Eşqsiz bir günüm olmasın mənim. Eşqsiz bir ürək heçliyə varsın. Onu qəm selləri yuyub aparsın. Qoy eşqim ucalıb namidar olsun, Mən özüm ölsəm də eşqim var olsun.
Hamı üçün Məcnunluq bir andır, Məcnun üçün tam həyatdır. Məcnunun şöhrəti də mühitindən kənardadır. Məcnun məhəbbəti Məcnunun iradəsini özünə tabe edir; Məcnun, mənliyini, yeri, göyü, dünyanı unudur. Başqaları bunu heç cür qəbul etmir. Qəribə bir vəziyyət yaranır. Böyük “Mən” özünü fəda etməkdə səadət tapır, cılız “Mən” özündən keçmir. Məcnun özünü böyük amala qurban verən xoşbəxtlərdəndir. Bütün digər düşüncələr, qənaətlər, məqsədlər Məcnun varlığından uzaqdır. Bu özünü ən çox Məcnunun atasıyla münasibətində göstərir. Məcnunun atası oğlunu xoşbəxt görmək istəyir. Ancaq Leylisiz Məcnun yoxdur, Leylisiz yaşamağa Məcnunun gücü çatmaz. Bu onun ixtiyarında deyil. Ata oğlunu var-dövlətin varisi görmək istəyir. Ancaq Məcnun varis olmaq üçün yox, sevmək üçün doğulub. Məhəbbət adlanan zirvədən var-dövlət varisliyi heç görünmür də. Qeyri-adi oğulla ata çox adi davranır. Buna görə də istədiyinə nail olmur. Məcnun məhəbbət səlahiyyətini var-dövlət varisliyinə dəyişmir. Ağlı başında olan da dost ordusunun basılmasını istərmi? Buna Nofəl inanmır. Qeyri-adi poetik təbi olan bir şəxsin ahulara, ceyranlara həmdəm olması rəvadırmı? Buna Zeyd inanmır. Nəhayətsiz, sonsuz da qəm olarmı? Buna Səlim inanmır. Nofəl bilmir ki, Məcnun üçün Leylinin adıyla bağlı nə varsa – əzizdir. Nofəlin ordusu Leylinin atasının əsgərlərini tələf edirlər. Ona görə Məcnun xilaskarlarının məğlub olmasını arzulayır. Bu anda Məcnun öz sədaqətini unudur. Zeyd nə bilsin ki, Məcnunu təbə, ilhama gətirən elə Məcnunluğun özüdür. Əsərdə Məcnunu anlayan, onunla mənən bir olan yeganə şəxs var: Leyli! Məcnunun pərəstişkarları Məcnunun olsa-olsa bir cəhətini – munisliyini duyur və qiymətləndirirlər. Çünki Məcnunluq insanın adilikdən çıxmasıdır. Çünki Məcnunluq dünyaya yeni baxışdır.
Çünki Məcnunluq bəsitlərin nəzərində aldanış, əcaiblik, yanlışlıqdır, aqillərin nəzərində müdriklikdir.
Leyli Məcnuna layiqdir. O, Məcnun qədər atəşin olmasa da, Məcnun qədər məhəbbətə bağlıdır. O, Məcnun qədər əzabkeşdir. Məcnun səhra sakinidir, Leyli qızıl qəfəs kirayəçisi. Leyli həm Məcnunun qeyri-adiliyini, bənzərsizliyini anlayır, həm də qəlbində Məcnun məhəbbətinə bərabər sevgi gəzdirir. Məhəbbətdə özünü ən çox təsdiq edən yenə də Məcnundur. Fəryad çəkən, yeri-göyü titrədən, aləmə səs salan, daşqın seli kimi çağlayan Məcnundur. Ancaq Leyli təmkinində, səbrində, intizarında, naləsində Məcnunluğa qovuşan ülvi bir şeiriyyət var. Məcnunla Leylini bir-birindən ayırmaq əslində gözəl və ali bir ahəngi məhv etməkdir. Təbiət Leyli-Məcnun vəhdətinə meyil etdiyi halda, mənfur qaydalar, təcavüzkar naşılıq bu vəhdəti pozur. “Leyli və Məcnun” dastanının dərin faciəvi mənası elə bundadır. Məcnun məhəbbəti şimşəkdirsə, Leyli məhəbbəti yağışdır. Məcnun məhəbbəti gur çaydırsa, Leyli məhəbbəti çaya axan bulaqdır. Məcnunun dərdi dünyanı yandırır, Leylininki özünü. Məcnun ilə Leyli eyni dildə danışırlar. Bu, ətrafdakıların anlamadığı ülvi məhəbbət dilidir. Əsərdə Leyli eşqi ilə kamala yetən Məcnun var. Əsərdə həm də Məcnun eşqiylə həmahəng döyünən Leyli qəlbi var. Məcnunluqda təsdiq olunan vəhdət bənzərsizdir. Bu, əslində cismani vəhdəti rədd edən qeyri-adi, mənəvi qovuşmadır. Sevgililərin mənəvi ayrılığı yoxdur. Harada olursan ol, məhəbbət səninlədir. Leyli həmişə Məcnunun qəlbindədir. Məcnunun Leylisiz saatları, dəqiqələri yoxdur. Ali məhəbbət nəşəsi Məcnun üçün hər cür nəşədən üstündür. Çünki Məcnun qeyri-adilik üçün doğulub. Çünki şəhvət Məcnunluqla qazanılmır. Məcnun Leylini böyük bir dünyaya çevirir. (Bütün bu vəcdli deyimlər “Mütləqə İnam”ın rüşeyimləridir-Soylu Atalı.) Əslində Leyli həyatda ali, cazibədar, mənalı nə varsa, hamısının cəminə dönür Məcnun xəyalında. Yüklə 242,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|