Ъавидляр айы
Yüklə 2,22 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GÖZƏLLİK AŞİQİ
- Gözəl sevimlidir cəllad olsa da, Sevgi xoşdur, sonu fəryad olsa da.
52
nəzərdən tamaşanın gözəlliyi orasında idi ki, müəllifnən bir o qədər qüvvətli işlənməmiş Anton obrazını Ülvi Rəcəb sarsı- dıcı bir qüvvətlə oynayır, ideya adamının, xalq adamının, in- qilab yetirməsinin, «bir başımdan keçərəm məslək üçün» de- yən bir bolşevikin səmimiyyətini çox təsirli bir şəkildə ifadə edirdi. Nəhayət «Səyavuş» haqqında bu tamaşa yalnız Cavidin deyil, ümumiyyətlə teatrın inkişafında çox qiymətli bir hadisə idi. «Səyavuş» gənc Azərbaycan rejissorluğunun bir qələbəsi idi. Heç bir tamaşada milli Azərbaycan rejissorluğu bu qədər istedadlı bir şəkildə özünü göstərə bilməmişdi. İlk dəfə müs- təqil quruluş verən gənc İ. Hidayətzadəyə inananlar da var idi, inanmayanlar da. Tamaşa sübut etdi ki, müqtədir bir akt- yor olan Hidayətzadə, eyni zamanda, yaxşı bir rejissordur. «Səyavuş» tamaşaçılarından biri Səyavuşu Şərq Ham- leti adlandırmışdı. Bu çox maraqlı bir fikir idi. Səyavuş, doğ- rudan da, hamletvari bir obrazdır, o mənada ki, istedadlı ağıl- lı, namuslu bir gəncin taleyi çoxdan bəri kök salmış ictimai quruluş, hakimiyyət forması, fəlsəfi və əxlaqi prinsiplər haq- qınlda zidd fikirlər irəli sürməyə, müsibətlər, qırğınlar, səfalət və rəzalət doğuran müharibələri təqdir etməyə, pisləməyə ta- rixi çıxılmazlıq qarşısında doğan istirablardan, üzüntülərdən bəhs açmağa imkan yaradır. Gah Turanda, gah İranda baş ve- rən hadisələri göstərməkdən məqsəd tarixin müəyyən mənzə- rəsini yaratmaqdan daha çox, Səyavuşun taleyini izləmək, bö- yük bir istedadın və ağlın faciəsini göstərməkdir. Bu mənada Səyavuş əsəri, məncə, əslində xalq dramı deyil, bir növ monodramdır, yəni bir şəxsin taleyini təsvir edən əsərdir. Lakin teatr əsəri daha geniş bir janr daxilində, daha vüsətli səpgidə oynamaq istədiyindən, əsər müəyyən də- yişikliklərə uğramış, xalq səhnələri, xalq hərəkatı hesabına genişlənmiş, əlvan bir tarixi fon üzərində qurulmuşdu. Buna görə də tamaşa teatrın sonrakı xalq qəhrəmanlıq tamaşaları üçün bir yol açmış oldu. 53
Lakin mənə elə gəlir ki, belə bir meylin nəticəsində «Səyavuş» tamaşası udmuş olsa da, teatrın üslubu axtarışla- rında yeni bir cığıra gətirib çıxarsa da müəyyən zərər də çək- mişdir.
«Səyavuş»la əlaqədar tənqidi məqalələrə diqqət yetiri- lərsə, aydın olar ki, «Səyavuş»a iş prosesi zamanı əlavə edil- miş xalq səhnələri, üsyan epizodları Altay və Yalçın obrazları bir çox halda səhnədə vulqar-sosioloji prinsinlərin təzyiqi nə- ticəsində meydana gəlmişdir. Nəticədə teatr nəinki «Şahnamə»ni, ümumiyyətlə tarixi təhrif edib Cavid əsərinin çərçivəsini xeyli dağıtmağa, onu çox sxematik bir şəkildə yazılmış üsyan səhnələri hesabına «inqilabiləşməyə» məcbur olmuşdur ki, bundan ən çox zərər Səyavuş obrazına dəymişdir. Səyavuş əsərdə az danışır, az düşünür, az həyəcan keçirir və əgər Cavidin az sözlə çox fikir demək bacarığı, az hərəkətlə böyuk bir mənzərə, səhnə, dra- matizm yaratmaq bacarığı olmasaydı, həmçinin Hidayətzadə- nin dinamik, əlvan və dəstgahlı səhnələr qurmaq səriştəsi ol- masaydı, Səyavuş obrazı öz-özlüyündə o qədər təsirli və cazi- bəli çıxmazdı. Tamaşadakı Səyavuş, istər Ülvi Rəcəbin, istər- sə də, A.Şərifzadənin ifasında, biri digərindən nə qədər fərq- lənsə də, çox mənalı və yapışıqlı bir obraz idi. «Səyavuş» Cavidin səhnəmizdə göstərilən son əsəri idi. Bu əsər yaradıcılığında «Azər» və «Knyaz»la başlayan dönü- şün bir davamı olmaqla bərabər, Azərbaycan teatrının vahid bir metod daxilində, müxtəlif üslub axtarışlarında səmərəli bir addım idi. «Knyaz» və «Səyavuş», eləcə də Cavid irsinin ye- nidən xalqa qaytarılmasından sonra səhnəyə birinci qayıdan «Şeyx Sənan» Cavid teatrının Azərbaycan səhnə sənəti üçün nə qədər ülvi olduğunu nümayiş etdirir. Heç şübhə yoxdur ki, «Xəyyam» səhnədə canlandırıldıqdan sonra bu keyfiyyət daha da qüvvətlənəcəkdir. Cəfər Cəfərov 54
«Ədəbiyyat və İncəsənət», 2 may 1963 55
GÖZƏLLİK AŞİQİ Romantikləri xarakterizə edən əsas cəhətlərdən biri də estetizmdir. Bu xüsusiyyət Azərbaycan romantiklərindən ən çox H.Cavid yaradıcılığında yayılmış və əsaslandırılmışdır. Onun təəbirincə bədii ədəbiyyatda obyektiv varlıq daha gö- zəl, daha bəzəkli, daha zərif və rövnəqlənmiş bir şəkildə ve- rilmişdir. Romantiklərə görə yazıçı xəyalı nə qədər sərbəst hərəkət etsə, hiss nə qədər hakim olsa, şəxsi zövq nə qədər qabarıq görünsə, bədii əsər bir o qədər dəyərli olar. Bədii ədə- biyyatı gözəllik tərənnümü kimi təsəvvür edən belə sənətkar- lar «sənət sənət üçündür» nəzəriyyəsini irəli sürürlər. Eşq, məhəbbət, sevgi, gözəllik və s. kimi məvhumları onlar nəinki romantikləşdirir, hətta idealaşdırırlar. «Mənim tanrım gözəl- likdir, sevgidir» deyə Cavid oradaca əlavə edir ki:
«Afət» əsərində: «Məncə gözəl bir qadın daima gözəl qalmalı, gözəlliyə vida edərsə, həyata vida etməli!» deyən qəhrəmanla Cavidin estetik görüşləri arasında heç bir ayrılıq yoxdur. «Gözəlsiz bir gülşən zindana bənzər» deyən şair və romantik xəyalının yüksək zirvələrinə qalxır. Şübhəsiz, onun təsəvvür etdiyi gözəllik adi gözəllik olmayıb, romantik gözəl- likdir. Bu gözəllik dünyada bütün bəşəri, mənəvi hisslərdən yüksəkdir. Romantiklər insanı; gözəllik qarşısında diz çök- məyə, ona səcdə etməyə çağırırlar. Belə sənətkarlarda, o cüm- lədən Caviddə, estetizm dinin qanunlarını pozmaq dərəcəsinə belə gəlir. Məlumdur ki, din musiqi dinləməyi, rəqsə baxmağı qadağan edir. «Şeyx Sənan»əsərində islam dinini təbliğ et- məyə gələn şeyxlər Gürcüstanda ikən, uzaqdan insanı həyə- cana gətirən həzin bir musiqini eşidirlər. Onlar qulaqlarını tı- xayıb, gözlərini yummaq istərkən, şairin estetik zövqünü Yüklə 2,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|