Ъавидляр айы
Yüklə 2,22 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Iblis...»
- «Ölüm var ki, həyat qədər dəyərli, Həyat var ki, ölümdən də zəhərli.»
- «Üzümü tutmuşam bütün cahana: Qış çıxıb Cavidin Baharı gəlsin. Onun ana yurdu Azərbaycana Sənəti gəlibdir, məzarı gəlsin».
- «Mən həyatda yalnız üç şeyə arxalan- mışam: yaradanıma, zəhmətimə, bir də Xalqıma»
| 313
BƏXTİYARSAN, ƏGƏR... «Bəxtiyarsan, əgər çəkdiyin əmək, Cahan sərgisinə versə bir çiçək» H.Cavid
Məlum həqiqətdir ki, XX yüzillikdə Azərbaycan ədə- biyyatında, mənəvi varlığımızda, milli teatr sənətimizin inki- şafında Hüseyn Cavidin öz yolu, öz aləmi, öz zirvəsi var. İnsan istismarına, dünya müharibələrinə etiraz səsini ucaldan şair-dramaturq H.Cavidin düşüncəsindəki dünya genişliyi ba- xımından onunla müqayisə oluna bilənlər ədəbiyyatımızda deyərdim ki, azdır. Arxiv sənədlərində deyilir: - Ədəbi yaradıcılığının yetkin və məhsuldar çağında H.Cavid 3 iyun 1937-ci ildə 55 yaşında DTK-a zindanlarına salınır. Həmin gün Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiqi də aparır- lar.
İki il Bakıda, Keşlə və Bayıl həbsxanalarında saxlanı- lan, DTK-a kameralarında işgəncələrə, təhqirlərə məruz qalan Cavid Əfəndi 9 iyun 1939-cu ildə SSSR-i NKVD-sinın xü- susi müşavirəsi tərəfindən 8 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib, Maqadana - həbs düşərgəsinə göndərilir. Beləliklə, Hüseyn Cavidin Stalinin qanlı rejiminin yaratdığı buzlu Sibir- də Siyasi məhbusların həbs düşərgəsində təhqirli, əzablı gün- ləri başlayır. Cavid Əfəndi 1939-1941-ci illərdə Maqadanda minlərlə siyasi məhbuslarla birgə, ən ağır işlər görmüşdür. Cavidimizin ayaqlarını soyuq aparmış, gözləri və ürəyi zəiflə- miş və guya müalicə olunmaq üçün onu 8 sentyabr 1941-ci il- də Maqadan şəhərindən, İrkutsk vilayətinin, Tayşet rayonu- nun Şevçenko kəndindəki 21 saylı əlillər evinə gətirmişlər. Budur, 8 sentyabrda Maqadandan çıxan məhbus Cavid Əfəndi, 17 noyabr 1941-ci ildə, Şevçenko kəndində (şəhərdən 74 km aralı) 21 saylı həbs düşərgəsinin əlillər evindədir və guya müalicə olunacaq.
314
Hüseyn Cavid 5 dekabr 1941-ci ildə gecə saat 10 ³º da 59 yaşında, əbədi olaraq gözlərini yumub. İki gündən sonra, 7 dekabr 1941-ci ildə Cavid Əfəndi 59 saylı, 2 metr dərinlikdə qazılmış qəbirdə, üzü şərqə, taxta tabutda dəfn edilib. Bu hə- qiqətlər rəsmi dövlət hüquqi sənəd olan şair-drammaturq Hü- seyn Cavidin 13133 saylı şəxsi işindədir. Dahi Cavidimizin son günləri belə başa çatmışdır. Bəli,
«Ölüm var ki, həyat qədər dəyərli, Həyat var ki, ölümdən də zəhərli.»
Rəhmət sənə, Böyük Cavid Əfəndi! (Bax: 13133 saylı şəxsi işdən çıxarışlara əlavə olunur). Məlumdur ki, hələ 60-70-ci illərdə Böyük Cavid Əfən- dinin cənazəsinin Vətənə gətirilməsinə cəhdlər edilmişdi. Bu haqda xalq şairi Xəlil Rza Ulutürk yazmışdı:
Bu arzu, istək minlərin, milyonların arzu, istəyidir. Fə- qət, belə bir vəzifəni yerinə yetirmək sovetlər dövründə bö- yük hünər, cəsarət və qəhrəmanlıq tələb edirdi. Ən başlıcası isə deyərdim ki, milli təəssübkeşlik, xalqın tarixinə, mədəniy- yətinə, mənəvi dəyərlərinə sevgi və qiymətləndirmək qüdrəti tələb olunurdu. Axı Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyəti tarixində əvəzsiz xidməti olmuş, dahi mütəfəkkir və romantik şair-drammaturq Hüseyn Cavid Sovetlər irticasının qurbanla- rından biri olmuş, doğma vətənindən minlərlə kilometrlər uzaqda, Sibirdə haqqın dərgahına qovuşmuşdur. Və 37-ci il repressiyalarının Sibirin ölüm düşərgələrinə saldığı gedər-gəl- 315
məz yollara o vaxt heç kim iz və işıq sala bilməmişdir. Çünki, SSR-i qadağalarına sinə gəlmək, Sibirdəki də- mir seyflərin açılmasına nail olmaq üçün, ədəbiyyat tarixində nadir və yeganə hadisə olan, buzlu Sibirdən Cavidin cənazə- sini Azərbaycana qaytarmaq adi və heç də asan məsələ deyil- di.
Bu məsələnin həlli, nəhəng Sovet İttifaqı miqyasında qüdrətli, nüfuzla, milli ruhla yaşayan böyük Azərbaycanlı gə- rəkdir! Xalqımızın da tarixi bir ənənəsi var. Ən ağır günlərdə böyük arzu, istəyə, məqsədə çatmaq üçün ümidini müdrik el ağsaqqalına bağlamaq. Belə bir müdrik, qətiyyətli, böyük nü- fuz sahibi Azərbaycan xalqının qüdrətli oğlu Heydər Əliyev idi. Özü dediyi kimi: «Mən həyatda yalnız üç şeyə arxalan- mışam: yaradanıma, zəhmətimə, bir də Xalqıma» Azərbaycan xalqı fərəh hissi ilə deyir: Bakıda Nəriman Nərimanovun, Səməd Vurğun, Cəfər Cabbarlının əzəmətli heykəllərinin ucaldılması, Üzeyir bəyə, Bülbülə ev müzeylə- rinin açılması, 37-ci il repressiya qurbanlarının adlarına mək- təb, rayon verilməsi Azərbaycan KP MK-nın Birinci katibi H.Əliyevin gərgin əməyinin nəticəsi idi. 1981-ci ildə Azər- baycan KP MK Bürosu Hüseyn Cavidin 100 illiyi haqqında qərar qəbul etdi. Bu tarixi qərar Hüseyn Cavidi respubltka ic- timaiyyətinin diqqətində bir daha canlandırdı. 1982-ci ilin sentyabr ayında İrkutsk vilayətindən məh- bus H.Cavidin13133 saylı işini şəxsən gətirmişdik və Naxçı- van VPK Birinci Katibi Kamran Rəhimovun vasitəsi ilə onu H.Əliyev yoldaşa çatdırmağa nail olduq. Birinci Katib çox diqqətlə şəxsi işlə dərindən tanış olmuş və maraqlı sual-ca- vablar edib Cavidin məzarını tapıb onun nəşini Vətənə gətiril- məsinə xeyir-dua vermişdir. Məlum oldu ki, H.Əliyev özü də uzun müddətdir ki, bu haqda fikirləşir. Azərbaycanın rəhbəri, ittifaq miqyaslı nüfuz sahibi Heydər Əliyev yoldaş, Baş katib L.İ.Brejnevlə, DTK Yüklə 2,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|