282
“Süründürm
ə” (Aşıq Summani), “Ürfani” (Xoca Süleyman Ürfani), “Dərbədəri”
(D
ədə Dərbədəri), “Güləndamı”, // “İsgəndəri” (Aşıq İsgəndər Ağbabalı) və s. kimi
xeyli sayda aşıq havaları mühitin regional-məhəlli özəlliyi kimi özünəməxsus
göst
əricilərindəndir.
Araşdırma nəticəsində o da aşkarlandı ki, Ağbaba-Çıldırda aşıq məclislərinin
keçirilm
əsində nanay və tırınqıların özünəməxsus rolu olmuşdur. Unudulmaqda olan
bu lirik janrlar bölg
ənin folklor yaddaşında xüsusi həssaslıqla qorunub saxlanılmışdır.
Bu regional öz
əllik Ağbaba-Çıldır aşıq mühitində “Tırınqı”, “Ota nanayı”, “Aşıq
Tüccarın nanayı”, “Gəlin nanayı” kimi saz havalarında özünü qabarıq şəkildə
göst
ərir.
Sonrakı dövrlərdə tırınqı məclisləri sufi təriqətlərinə də təsir göstərmişdir.
Şaman ayinlərini xatırladan bu cür məclislərin tərəkəmələr arasında çağdaş
dövrümüzd
ə də keçirildiyi məlumdur. Qarapapaq tərəkəmələrinin kompakt
yaşadıqları bir sıra ərazilərdə (Borçalıda, Qərbi Azərbaycanın deportasiya olunmuş
sabiq az
ərbaycanlı əhalisinin yaşadıqları bəzi bölgələrdə) icra edilən mərasimlərdə-
meyxanalarda halay vurub s
əma rəqsləri etmək, bu zaman çalğı aləti kimi tənəkə
əşyalardan istifadə olunması həmin təsirin izləridir.
“Ağam hey”, “Qurdoğlu”, “Sirri-Sübhan”, “Rəhmani”, “Göyatlı” və sair kimi
sufi havaları mühitin musiqi repertuarında dini-ürfani ruhun, regional özəlliyin
səciyyəvi cəhətlərindəndir.
Parçalanmış Ağbaba-Çıldır aşıq mühiti 40 il çar Rusiyasının, 70 il Sovetlər
Birliyinin mənfur qadağalarına, ideoloji təzyiqlərinə baxmayaraq özünün etno-milli
xüsus
iyyətlərini, klassik ənənələri yüksək mühafizəkarlıqla qoruyub saxlamışdır.
Milli müstəqillik qazandıqdan sonra bu sahədə bir sıra qaranlıq mətləblərə aydınlıq
gətirilmişdir. Şübhə yoxdur ki, gələcəkdə daha əhatəli və dərin tədqiqatlar
aparılacaqdır. Bunu Ağbaba-Çıldır aşıq mühitinin tarixi taleyi tələb edir.
283
ƏDƏBİYYAT
AZƏRBAYCAN DİLİNDƏ
1.
Abbaslı İ.Azərbaycan dastanlarının yayılması təsiri. Bakı:Nurlan, 2007, 272 s.
2.
Abbaslı İ.Folklorşünaslıq axtarışları.2 cilddə, II cild, Bakı:Nurlan, 2010, 344 s.
3.
A.Əli, B.Mustafa. Borçalı folkloru antologiyası (dastanlar). Bakı: Dan ulduzu,
2009, 240 s.
4.
Abdullayev B. Haqqın səsi. Bakı: Azərnəşr, 1989, 144 s.
5.
Ağbaba A. Folklorumuz və taleyimiz. Bakı: Nurlan, 2007, 192 s.
6.
Ağbaba A. Aşıq Nəsibin sənət dünyası. Bakı: Elm, 2008, 92 s.
7.
Ağbaba A. Ağbaba dağları kimi uca. “Əmək” qəzeti, 1988,18 noyabr
8.
Ağbaba A. Mifologiya. SDU-nun nəşri, 2008, s. 45-46; 53-54
9.
Ağbaba A. Durnam gedər olsan bizim ellərə. Bakı: Qanun, 2009, 64 s.
10.
Ağbaba A. Oğuz yurdu Güllübulaq. Bakı: Adiloğlu, 2002, s. 255-303
11.
Ağbaba A. Şəxsi arxivindən.
12.
Axıska türk folkloru (tərtibçilər: A.Əhmədli, Q.Qubadlı). Bakı: Nurlan, 2008,
268 s
13.
Axıska türk folkloru (tərtib edəni: R.Poladoğlu). Bakı: Çaşıoğlu, 1998, 130 s.
14.
Allahmanlı M. Aşıq Ömərin yaradıcılığı. Bakı: ADPU nəşriyyatı, 2009, 194 s.
15.
Allahmanlı M. Aşıq yaradıcılığının inkişaf mərhələləri. (Fil.elm.dok...
dis.avtoref.)
Bakı: 2008, 58 s.
16.
Allahmanlı M. Din, təriqət və aşıq. Bakı: Şur nəşriyyatı, 1999, 172 s.
17.
Anadolu aşıqları (toplayıb tərtib edəni və işləyəni K.Quliyeva). Bakı: Azərnəşr,
1993, 168 s.
18.
Araslı H. Aşıq yaradıcılığı. Bakı: Xalq Yaradıcılığı Evi, 1960, 136 s.
19.
Arzumanlı V, Mustafa N. Tarixin qara səhifələri. Deportasiya. Soyqırım.
Qaçqınlıq. Bakı: Qartal, 1998, 280 s.
20.
Aşıq Hüseyn Saraclı (tərtibçi S.Əfəndi (Süleymanov). Şeirlər. Söyləmələr.
Bakı: Yazıçı, 1992, 208 s.
284
21.
Aşıq Ələsgər. Əsərləri. Dastan – rəvayətlər. Xatirələr. (toplayıb tərtib edəni
İ.Ələsgər). Bakı: Şərq-Qərb, 1999, 578 s.
22.
Aşıq Faxfur Ağbabalı. Telli sazım. Bakı: Qərənfil nəşriyyatı, 2006, 92 s.
23.
Aşıq İsgəndər Ağbabalı. Ayırdılar Ağbabadan. I kitab (toplayanı və tərtib
ed
əni T.Səmimi). Bakı: Ozan, 1998, 184 s.
24.
Aşıq İsgəndər Ağbabalı. Sazda fırtına
sözd
ə ümmanam. I kitab (tərtib
ed
ənlər: A.Ağbaba, M.Gülməmmədov). Bakı: Elm və təhsil, 2011, 320 s.
25.
Aşıq Nəsib (toplayıb tərtib edənlər H.İsmayılov, T.Qurbanov). Bakı: Səda,
2004, 198 s.
26.
Aşıq Paşa Göydağlı. Ağbabadan köç gəldi. Bakı: Ozan, 1998, 156 s.
27.
Az
ərbaycan aşıq şeirindən seçmələr. 2 cilddə. I cild. (tərtib edənlər:
Ə.Axundov, İ.Abbaslı, H.İsmayılov). Bakı: Şərq-Qərb, 2005, 376 səh
28.
Az
ərbaycan aşıq şeirindən seçmələr. 2 cilddə, II cild (tərtib edənlər:
Ə.Axundov, M.H.Təhmasib, H.İsmayılov). Bakı: Şərq-Qərb, 2005, 424 s.
29.
Az
ərbaycan dastanları. 5 cilddə, I cild (tərtib edənlər M.H.Təhmasib,
Ə.Axundov). Bakı: Lider-Nəşriyyat, 2005, 392 s.
30.
Az
ərbaycan dastanları. 5 cilddə, II cild (tərtib edənlər M.H.Təhmasib,
Ə.Axundov). Bakı: Lider-Nəşriyyat, 2005, 448 s.
31.
Az
ərbaycan dastanları. 5 cilddə, III cild. Bakı: Lider-Nəşriyyat, 2005, 328 s.
32.
Az
ərbaycan dastanları. 5 cilddə, IV cild (tərtib edəni M.H.Təhmasib). Bakı:
Lider-N
əşriyyat, 2005, 464 s.
33.
Az
ərbaycan ədəbiyyatı inciləri (tərtib edəni E.Məmmədov). Bakı: Yazıçı,
1988, 600 s.
34.
Az
ərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 6 cilddə, I cild. Bakı: Elm, 2004, 760 s.
35.
Az
ərbaycan ədəbiyyatı tarixi. 6 cilddə, III cild. Bakı: Elm, 2009, 736 s.
36.
Az
ərbaycan fokloru antologiyası. Ağbaba folkloru (toplayıb tərtib edəni
S.Ağbabalı) Bakı: Azərnəşr, 1997, 256 s.
37.
Az
ərbaycan folkloru antologiyası. I kitab. Naxçıvan folkloru (tərtib edənlər:
T.F
ərzəliyev, M.Qasımlı) Bakı: Sabah, 1994, 384 s.
Dostları ilə paylaş: |