Avtomatlashtirish sistemalarini loyihalashni avtomatlashtirish

Alfavitli 
- raqamli va grafik axborotni aks ettirish qurilmalariga alfavitli - 

---

raqamli displey (ARD) va grafik displey (GD), chizmachilik avtomatlari (CHA) 
kiradi. ARD ekranlarida harflar, raqamlar, turli maxsus simvollardan iborat matnli 
axborot aks etadi. Bu axborot loyihachiga loyihalash jarayonini tahlil qilish uchun 
va qaror qabul qilish uchun zarur bo‘ladi.
CHA da ham matnli, ham grafik axborot rasmlar, chizmalar, grafiklar va 
hokazolar tarzida akslanadi. CHA da olinadigan axborot hujjatlashtiriladi, uni 
saqlash yoki konstruktorlik hujjatlari komplektiga kiritish mumkin.
EHMga alfavitli - raqamli axborotni kiritish uchun displeylarning klaviaturalari 
«Konsul-260» turidagi pultli yozuv mashinkalari qo‘llaniladi. EHMga amalda 
istagan murakkablikdagi grafik axborotni kiritish, grafnk axborotni kodlash 
qurilmalari yordamida amalga oshiriladi.
Sanab o‘tilgan chetdagi (atrofdagi) qurilma ALTdagi AIU larning keng 
imkoniyatlari haqida dalolat beradi. Ular loyihachini deyarli barcha grafik va hisob 
kitob ishlaridan ozod qilishi mumkin. ALT yordamida tayyor chizmalar va talab 
qilingan matnli materillarni olish mumkin, olingan natijalarni juda oddiy tuzatish 
mumkin, bunda tuzatish avtomatik ravishda barcha chiquvchi hujjatlarga tez va aniq 
kiritiladi. 
ALTda AIU dan foydalanishning samaradorligini oshirishga vaqtni bo‘lish 
(ajratish) rejimini qo‘llash yo‘li bilan erishiladi. Haqiqatan, AIUning 
videoterminalida loyihalash jarayonining oraliq natijalari haqida axborot olib, 
loyihachi o‘ylab ko‘rishi va navbatdagi qarorni qabul qilishi kerak. Bunda
.1-расм. АЛТ нинг техник воситаларкни жойлаштириш блок - схемаси. 
Markaziy hisoblash kompleksi (MHK) hisoblashlar bilan yuklanmagan 
bo‘ladi va ishlamaydi. Bu undan foydalanish samaradorligini pasaytiradi. EHMning 
yuklanishini (ishini) oshirish uchun unga bir necha AIO‘ lar ulanadi, EHM AIO‘larni 
navbati bilan so‘roq qilib chiqadi va talab bo‘lganda so‘rayotgan foydalanuvchiga 
xizmat ko‘rsatadi, so‘ngra keyingi terminal qurilmalarni qarab chiqishga kirishadi. 
Agar talab bo‘lmasa, u holda EHM fonli deb ataluvchi paketli rejimning biror 
masalalarini hal qilish mumkin. Bu masalalar bevosita berilgan loyihalash 
jarayoniga taalluqli bo‘lmasligi mumkin, lekin ularni hal qilish EHMni yuklash 
samaradorligini oshiradi.
Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlarini ALT ning texnik vosita1arini 
joylashtirish blok - sxemasi 12.1-rasmda keltirilgan. Avtomatlashtirilgan ishchi 
o‘rinlari AIO‘1, AIO‘2, ..., AIO‘N loyiha tashkilotining turli bo‘linmalarida 

---

joylashtirilgan. Ularning hammasi markaziy hisoblash kompleksi (MHK) bilan 
birlashtiriladi va birgalikda jamoa foydalanadigan tizimni ifodalaydi.
LAS asosida kimyoviy va oziq - ovqat sanoatini avtomatlashtirish tizimini 
ishlab chiqishda prinsipial elektrik, pnevmatik, funksional avtomatlashtirish 
sxemalarini, loyihalash masalalari samarali hal qilinadi. TJABTini loyihalashda ham 
LASdan foydalanish samaralidir. 
Nazorat savollar. 
1.
Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari deb nimaga aytiladi? 
2.
Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlarini (ALT) ni ta’minlash vositalariga 
nimalar kiradi? 
3.
Tashkiliy ta’minot nima? 
4.
Metodik (uslubiy) ta’minot nima? 
5.
Lingvistik ta’minot nima? 
6.
Informasion ta’minot nima? 
7.
Texnik ta’minot nima? 
8.
ALT ning ishlash rejimlarini sanab bering? 
Adabiyotlar. 
1.
Yusupbekov Yusupbekov N.R., Mixamedov BJ., Gulyamov Sh.M Texnologik 
jarayonlarni nazoratqilish va avtomatlashtirish.- Toshkent. 0’qituvchi,2011.- 576b. 
2.
Клюев А.С. и др. Проектирование систем автоматизации технологических 
процессов; 2-еиздание. - М.: Энергоагомиздат, 1990.-460 с. 
3.
Клюев А.С. и др. Техника чтения схем автоматического управления и 
технологического контроля.3-еиздание. - М.: Энергоагомиздат, 1990.-428 с. 
4.
Клюева А.С. Наладка средств измерений и систем технологического контроля 
Под редакцией. 2-е издание. - М.: Энергоатомиздат. 1990. *365 с. 
5.
Каталог технических средств автоматизации фирмь1 Нопеу\уе11. 2019, 54с. 
6.
Каталог технических средств автоматизации фирмн 81етеп5. 2018, 32 с. 
7.
F. Ebel, S. Idler. G. Prede. D Scholz. Fundamentals of automation technology. Festo 
Didactic GmbH & Co. KG. 73770 Denkendorf. Germany. 2008 
8.
Piping and instrumemation diagrams (P&ID). Project Engineering Standard, 2011. 
9.
Юсупбеков H P ва бошкалар. Технологик жараёнларни бошкариш 
системалари: Дарслик. - Тошкент; Укитувчи. 1997. - 750 б 
10.
Mikell P. Groover Automation, Production Systems and Computer- Integrated 
Manufacturing. -USA: Prentice Hall. 2014. -816 p. 
11.
Межгосударственный стандарт ГОСТ 21.208—2013. Автоматизация 
технологических процессов Обозначения условные приборов и средств 
автоматизации в схемах. 
12.
Ли К. Основы САПР (CAD/CAM/CAE). Питер. 2004. -560 с.