Axlaq sayesinde indd
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yalan insanı dəyərdən salır
- Yalançı özünə də inanmır
- َو َﺪﻴِﺒَﻌْﻟا َﻚْﻴَﻠَﻋ ُبﱢﺮَﻘُﻳ ! ِبا ﱠﴪﻟاﺎَﻛ ُﻪﱠﻧِﺎَﻓ ِباّﺬِﻜْﻟا َﺔَﻗَدﺎﺼُﻣ َو َكﺎّﻳِا َﺐﻳِﺮَﻘْﻟا َﻚْﻴَﻠَﻋ ُﺪﱢﻌَﺒُﻳ
- Yalanın mənşəyi
- Yalanın müalicəsi
60 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат Yalan insanı dəyərdən salır Yalançı elə təsəvvür edir ki, boyun qaçırdığı vəzifələrini cürbəcür hiylələrlə yoza biləcək. Belələri üçün əhd-peymanı pozmaq, fürsəti əldən vermək, vəzifəyə əməl etməmək və s. çox asandır. Çünki bir sıra saxta üzrlərlə məsələni sadələşdirib, məsuliyyətdən danışaraq özünü suçsuz qələmə verəcək. Lakin doğruluq və düz danışmağı seçənlər bunun əksinə olaraq heç vaxt səhlənkarlığa yol vermir, özlərini dəyər və qiymətdən salmırlar. Yalançı özünə də inanmır Yalançılar ətrafdakılara inanmadıqları kimi, bəzən özlərinə də etibar etmirlər. Həqiqətdə onlar hər şeyə, hətta öz iradə və bacarıqlarına biganədirlər, həyatda çətinliklərlə üzləşməkdən qorxurlar. İmam Əmirəlmöminin Əlinin (ə) “Nəhcül-bəlağə”nin “qısa kəlamlar” bölümündə belə bir buyruğu var: َو َﺪﻴِﺒَﻌْﻟا َﻚْﻴَﻠَﻋ ُبﱢﺮَﻘُﻳ ! ِبا ﱠﴪﻟاﺎَﻛ ُﻪﱠﻧِﺎَﻓ ِباّﺬِﻜْﻟا َﺔَﻗَدﺎﺼُﻣ َو َكﺎّﻳِا َﺐﻳِﺮَﻘْﻟا َﻚْﻴَﻠَﻋ ُﺪﱢﻌَﺒُﻳ “Yalançı ilə dostluqdan çəkin ki, o, ilğıma bənzəyir; sənə uzağı yaxın, yaxını isə uzaq göstərər.” 1 Bu məsələ, yəni həqiqəti əksinə göstərmə yalançılarla oturub-duranlara nisbət verilsə də, ona adət nəticəsində yalançıların özünə də keçir və onlar hər həqiqət və gerçəkliyə şəkk edirlər. Bu isə insanın öz vicdanından ayrıldığı ən dərdli haldır. 1 . “Nəhcül-bəlağə”, qısa kəlamlar 38. Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 61 Yalanın mənşəyi Öncə işarə etdiyimiz kimi, yalan, psixoloji zəifliyin nişanəsidir. Bəzən insanın yoxsulluğu kimlərinsə onun ətrafından dağılması, hər hansı məqam və mövqeni əldən verməsi qorxusu onu yalana vadar edir və bura mal-dövlət, məqam, vəzifə və mənafe hissləri də daxildir. Bəzən şiddətli təəssübkeşlik, ifrat dərəcədə sevgi və məhəbbət, kin-küdurət və nifrət də yalana bais olur, insan istədiyi kəsin xeyrinə, yaxud nifrət etdiyi kəsin zərərinə olaraq həqiqəti gizlədir. Hətta özlərini müxtəlif yanlış ifadələrlə böyük, elmli və bilikli göstərənləri də buna misal göstərmək olar. Həqiqətdə yalana bais olan bu mənfi sifətlər daxili- ruhi acizlik və imanın zəifliyindən irəli gəlir. Özünə inanmayan ruhən zəif kəslər hər hansı məqsədə nail olmaq və ya zərərdən yaxa qurtarmaq üçün yalana və xəyanətə əl atırlar. Şücaətli, mətanətli və iradəli kəslər isə öz mənəvi qürurlarına sığınır, uğur və müvəffəqiyyətləri bunda görürlər. Allahın yenilməz qüdrət və qüvvəsinə kamil iman gətirənlər bütün nemət, bərəkət, uğur və müvəffəqiyyəti Onunku bilir, Onun bütün qüdrətlərdən üstün olan himayəsinə arxalanaraq mənfəət əldə etmək, yaxud zərəri aradan qaldırmaq üçün yalana lüzum görmürlər. Bəzən də yalanın pis təsirləri və doğruluğun əhəmiyyəti unudulduqda, yaxud ailə ocağını dağıdan və sağlam ictimai həyatı pozan mühit hakim kəsildikdə, insanda bu rəzil sifət kök atır. Yalan danışmağa bais olan amillərindən biri də insanın öz şəxsiyyətinə həqarət hissidir. Bu hissə giriftar olan, bəzən yalan danışmaqla onu aradan qaldırmaq 62 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат fikrinə düşür. Yalanın müalicəsi Yalan doğuran amillərə diqqət yetirməklə, onun müalicəsi yolu da aydın olacaq. Ümumiyyətlə, onun müalicəsi üçün aşağıdakı üsullar məsləhət görülür: 1. Hər şeydən öncə bu xəstəliyə düçar olanlara onun acınacaqlı aqibətini, maddi-mənəvi, fərdi-ictimai təsirlərini anlatmaq, Quran ayələri, din rəhbərləri və alimlərin kəlamları əsasında yalanın cüzi mənfəətləri müqabilində aqibətin bada verilməsini düzgün müqayisə etmək lazımdır. Həmçinin onlara yalanın bəzən insana verdiyi xeyrinin ani və keçici olması başa salınmalıdır. Çünki cəmiyyətdə insana qarşı etimad və inamdan böyük sərmayə yoxdur və onun böyük düşməni isə yalandır. Bəziləri elə təsəvvür edir ki, yalanın üstünün açılmaması ilə inam və etimadı qorumaq olar. Bu da yanlış fikirdir və gec-tez yalanın üstü açılır. Buradakı sirri belə izah etmək olar: xarici aləmdə hər bir hadisə zaman, məkan, insanlar və digər əşyalarla əlaqədar baş verir. Amma xaricdə mövcud olmayan hadisənin müəyyən danışıqla icadı isə bütün əlaqə və bağlılıqlardan kənar surəti deməkdir. Hətta çox zirək və diqqətli olub, əlavə neçə yalanı artırmaqla, əsl yalanla hadisələr arasında əlaqə yaratmaq fikrinə düşülsə də, heç vaxt həqiqi əlaqələrin yerini doldurmaq olmaz. Ona görə də çox vaxt yalançılar neçə sualdan sonra çıxış yolu tapa bilməyib, aciz qalırlar. Məsələn, imam Əlinin (ə) bir cavanla əlaqədar yürütdüyü hökmünə diqqət yetirək. O cavanın atası mal-dövlətini götürüb, Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 63 bir neçə nəfərlə birlikdə səfərə çıxmışdı. Səfərdən qayıdarkən yoldaşları onun öldüyünü iddia etdilər. Halbuki müttəhimlər onun qatilləri idilər. İmam Əli (ə) cüzi məsələlərə toxunaraq cavanın atasının xəstəliyi, ölümü, kəfən və dəfni haqda müxtəlif suallar soruşur və onlar rüsvay olurlar. Çünki onlar cavanın atasının xəstəlik nəticəsində öldüyü fikri ilə əlbir olmuşdular. Amma onların onun harada, hansı saat və hansı gündə vəfat etdiyi, kimin ona qüsl verdiyi, kəfənlədiyi, namaz qıldığı və s. uyğun gəlməyən cavabları həqiqəti aşkar etdi. Yalan danışan nə qədər mahir olsa belə, sadə bir təhqiqatla yalanlarının üstü açıla bilər. Bir də ki, insanın yalanlarındakı saxta bağlılıqların bir həqiqəti olmadığından və onları düzgün yadında saxlaya bilmədiyindən müəyyən zamandan sonra ondan soruşulduqda, çaşaraq bir-birinə zidd cavablar verir ki, bu da yalanın üstünün açılmasına kömək edən digər bir amildir. “Yalançının yaddaşı olmaz!” fikri də, məhz bunu sübut edir, yəni insanın yaddaşı nə qədər güclü olsa da, yenə belə bir halda dizə çökür! 2. Şəxsiyyətvermə: yalanın müalicəsi ilə bağlı ən təsirli üsullardan biri insanda şəxsiyyət hissini yaratmaqdır. Bildiyimiz kimi, adətən, yalan ruhi- psixoloji amil kimi, özünü göstərən şəxsiyyətsizlik və həqarət hissindən doğur. Həqiqətdə yalan həmin hissi dəf etmək üçün bir növ vasitə olur. Əgər yalana adət edənlər daxildə daha üstün qüvvə və istedadlara malik olduqlarını, eləcə də onları inkişaf etdirməklə dəyər və şəxsiyyətlərinin ucaldığını hiss edərlərsə, daha saxta şəxsiyyətə görə Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|