Axlaq sayesinde indd
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bədbinliyin müalicəsi
- َرِﺮَﻏ ْﺪَﻘَﻓ ٍﻞُﺟَﺮِﺑ ﱠﻦﱠﻈﻟا ٌﻞُﺟَر َﻦ َﺴْﺣَﺎَﻓ ِنﺎﻣﱠﺰﻟا َﲆَﻋ ُدﺎﺴَﻔْﻟا َﱃْﻮَﺘْﺳا اذِا
- ƏXLAQ SAYƏSİNDƏ SAĞLAM CƏMİYYƏT Əxlaqi normalarsız sağlam cəmiyyətdən söz gedə bilməz!
Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 101 düzgün bir nəticə çıxarana qədər pis fikrə düşmə.” 1 Demək, insanın ixtiyarından kənar məsələlər qəlbə nagahan daxil ola bilir və lakin sabit və davamlı bədbinlik isə ixtiyar üzündəndir. Bu məna ayə və rəvayətlərlə də zahirən tam uyğun gəlir. Amma onların zahirinə zidd çıxmağın heç bir dəlili yoxdur. İmam Sadiqin (ə) Məhəmməd ibn Fəzilə “Kəzzib səm`əkə və bəsərəkə ən əxikə!” (Müsəlman qardaşına qarşı gözünü və qulağını təkzib et!) – buyruğu da bu məsələni, yəni doğru ehtimallara əsaslanmağı və zehnə gələn ilkin düşüncələri aradan qaldırmağı bir daha təsdiq edir. Bədbinliyin müalicəsi Bədbinlik haram edilərkən onun dərman və müalicəsi yolları da müəyyənləşdirilib. Dəfələrlə bildirdiyimiz kimi, ruhi-psixoloji, cismi və əxlaqi xəstəliklərin müalicəsini onların yaranma səbəblərində axtarmaq lazımdır. Bədbinliyin amilləri ilə bağlı bəhsləri nəzərə alaraq belə nəticəyə gəlirik: 1. Bədbinliyi aradan qaldırmaq üçün əvvəl özümüzü islah etməliyik. Özünüislah zamanı insanda başqalarına qarşı pis fikirlər elə də rahat baş qaldıra bilmir. Bir də ki, heç vaxt başqalarını özümüz kimi fərz etməməliyik. Çox vaxt ola bilər ki, ətrafımızda olanlar bizdən üstün olsunlar. Bəşərdə olan zati müqayisə hissinin (özünübəyənmə) əsla elmi və məntiqdə rolu olmadığından belə hallarda onun əsasında hökm kəsə bilmərik. 2. Bədbinliyə səbəb olan mühiti və ətrafımızı təmizləməli, şər və pis adamlarla yoldaşlığı tərk 1 . “Kafi”, 2-ci cild, səh.362. 102 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат etməliyik. Belə rabitələrin zərərlərindən əlavə, insanlara qarşı fikirləri qaranlıqlaşdırmaqda, onları tamamilə səhv tanımaqda rolu az deyildir. Bu səhv təsəvvürlər əxlaqi-mənəvi zərbələrilə bərabər bizi (bədbinlik üzündən) böyük şəxslərin fikir və əxlaqi dəyərlərindən də məhrum edir. Bu baxımdan uşaqlıqdan qalan əyri mühitin təsirlərini sağlam mühitlə əvəz etmək, kortəbii yaranan təlqinləri aradan qaldırmaq üçün əməlisaleh insanların tərcümeyi-halı ilə maraqlanmalı, yaxşı adamlarla oturub-durmaqla fikirlərimizdən təmizləməliyik. Burada xüsusilə böyük və misilsiz tarixi şəxsiyyətlərin tərcümeyi-halını mütaliə etməyimiz daha məqsədəuyğundur. 3. Bədbinliyin fərdi-ictimai zərərlərini, özümüzə və cəmiyyətə dəyən böyük zərbələrini daim nəzərə almalı, keçən bəhslərlə bağlı ətraflı düşünməliyik. Bilməliyik ki, bədbinliyin aldadıcı “intiqam”, yaxud “xudbinlik” halları bizim hisslərimizi müvəqqəti aram və rahat edirsə, onun əvəzedilməz zərərləri ilə müqayisəedilməzdir. 4. Əgər bədbinliyimizin səbəbləri başqalarının kin-küdurəti, xudbinliyi, pis əməllərini yozmaq kimi əxlaqi pozuntularıdırsa, o zaman psixoloji təhlillərlə bu amilləri cilovlamalı, onları zehnin yatmış mərhələsindən agah və oyaq mərhələsinə yönəltməliyik. Bu proses əxlaqi pozuntuların müalicəsində yüksək əhəmiyyət daşıyır. İnsanın rəftar və fikirlərində ciddi təsir buraxa bilən zehnin yatmış mərhələsində baş verən təbii hisslər psixoloji təhlillərlə agah mərhələyə yönəldikdə, insanın əhval-ruhiyyəsində müsbət təsir qoya bilir. Elə ona görə bu məsələyə müasir psixologiyada yüksək əhəmiyyət Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 103 verilir. Diqqət Nəhayət, deməliyik ki, bədbinlik yalnız bir halda – insanların çoxunun azğın və yaşadıqları mühitin pozğun olduğu təqdirdə məntiqli yönə malik ola bilər. Belə mühitdə şübhəli kəslərə ehtimallar üzrə xoşbin olmaq çətindir. Çünki məlum olmayan hər kəsin əyri yolda və günahkar olması ehtimalı çoxdur. Lakin diqqət etmək lazımdır ki, insan həmin mühitdə də tam ehtiyatlı olaraq həqiqi mənada bədbinlik yaradan baxışlardan qorunmalıdır. Yəni lazımınca ehtiyatı gözlədiyi halda, zahirən ilk baxışda bədbinlik və etimadsızlıq doğuran qarşı tərəfin rəftarlarına tez reaksiya verməməlidir. Bəs, nəzərdən qaçırmamalıyıq ki, həmin cəmiyyətdə əməlisaleh şəxslər də ola bilər. Demək, bu ümumi qayda pozğun mühitin cəmiyyətin əksəriyyətini əhatə etdiyi təqdirdədir. Bundan digər hallarda isə kamil “hüsn-zənn”ə (xoşbinliyə) əməl olunmalıdır. İmam Əlidən (ə) nəql olunan bir hədisdə belə buyurulur: َرِﺮَﻏ ْﺪَﻘَﻓ ٍﻞُﺟَﺮِﺑ ﱠﻦﱠﻈﻟا ٌﻞُﺟَر َﻦ َﺴْﺣَﺎَﻓ ِنﺎﻣﱠﺰﻟا َﲆَﻋ ُدﺎﺴَﻔْﻟا َﱃْﻮَﺘْﺳا اذِا “Fitnə-fəsad müəyyən bir əsrə hakim kəsildikdə, insanların bir-birlərinə “hüsn-zənn”i, şübhəsiz, aldanışdır.” 1 1 . “Biharul-ənvar”, 75-ci cild, səh.197, hədis: 18. 104 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат ƏXLAQ SAYƏSİNDƏ SAĞLAM CƏMİYYƏT Əxlaqi normalarsız sağlam cəmiyyətdən söz gedə bilməz! Bildiyimiz kimi, insan ictimai həyat tərzi keçirir və şübhəsiz, “icma” onların tərəqqi və ya irticasında mühüm rol oynayır. Sosioloqlara görə, cəmiyyətdən kənar düşən insan hər şeyi – elmi, şəfqəti, ruhi təkamülü, hətta danışığını və s. – əldən verir. Buna müəyyən səbəblər üzündən “meşə” kimi vəhşi mühitə düşən və yırtıcı heyvanların ətrafında yaşayan insanı misal göstərirlər. Tarixdə belə həyat tərzi keçirənlər az olmayıb. Belələri dildən, insani düşüncə və bəşəri səciyyələrdən uzaq ikən rəftar və davranışları da eynilə vəhşi heyvan kimi olur. Səhralıqda və ya köçəri həyat sürən, kiçik qəbilə formalarında yaşayanların vəziyyəti məlum olduqdan sonra cəmiyyətdən ayrı düşən fərdin taleyi aydındır! Bu və bu kimi digər faktlar sosioloqların “Cəmiyyət fərddən irəlidir!” – ideyasını çox gözəl təsdiq edir. Əlbəttə, fərd “bir canlı” kimi cəmiyyətdən əvvəl təsəvvür olunsa da, lakin bir “insan” kimi ondan geridir. Bu baxımdan ictimai əlaqələr genişləndikcə, Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|