Axlaq sayesinde indd
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bədbinliyin fərdi zərərləri Bədbinlik ictimai bir problem kimi, fərdi baxımdan da zərərsiz deyil və biz də burada ona aid neçə misalı nümunə gətiririk: 1.
- {ْﻢِﻬْﻴَﻠَﻋ ٍﺔَﺤْﻴ َﺻ ﱠﻞُﻛ َنﻮُﺒ َﺴْﺤَﻳ...} “Onlar (bədgümanlıqdan) hər bir qışqırığın, səs- küyün öz əleyhlərinə olduğunu güman edirlər.”
- Bədbinliklə mübarizə yolları
- ﱡﻦﱠﻈﻟاَو ُﺪ َﺴَﺤْﻟاَو ُةَ َيرﱢﻄﻟَا :ٌﺪَﺣَا ﺎﻬْﻨِﻣ ُﻢُﻠ ْﺴَﻳ ﻻ ٌثﻼَﺛ
- ْﻦِﻣ ُﻪُﺟَﺮْﺨَﻤَﻓ ،ٌجَﺮْﺨَﻣ ﱠﻦُﻬْﻨِﻣ ُﻪَﻟَو ﱠﻦ َﺴْﺤَﺘ ْﺴُﻳ ﻻ ِﻦِﻣْﺆُﻤْﻟا ِﰲ ٌثﻼَﺛ
- ...ُﻪَﻘﱢﻘَﺤُﻳ ﻻ ْنَا ﱢﻦﱠﻈﻟاِءﻮُﺳ
- ِ ْيرَﺨْﻟا ِﰲ ﺎﻬَﻟ ُﺪِﺠَﺗ َﺖْﻧَاَو ًاءﻮُﺳ َﻚﻴِﺧَا ْﻦِﻣ ْﺖَﺟَﺮَﺧ ٍﺔَﻤِﻠَﻜِﺑ ﱠﻦﱠﻨُﻈَﺗ ﻻ َو ًﻼِﻤْﺤَﻣ
Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 97 işi bilə-bilə etməsini də ehtimal vermişlər.) 1 5. Bədgümanlıq insanlar arasında dostluq və məhəbbəti söndürür, yerinə nifaq və ikiüzlülük toxumlarını səpir. Bu xislətin sahibi zahirdə başqaları ilə normal ünsiyyət saxlasa da, batində bədbinliklə bərabər riyakarlıq ruhiyyəsi güclənməyə başlayır. Bir sözlə, sui-zənn və bədgümanlığın ictimai zərər və təsirləri bizim təsəvvür etdiklərimizdən daha çoxdur və yuxarıda qeyd olunanlar onun bir hissəsini təşkil edir. Bədbinliyin fərdi zərərləri Bədbinlik ictimai bir problem kimi, fərdi baxımdan da zərərsiz deyil və biz də burada ona aid neçə misalı nümunə gətiririk: 1. Bədbinlik ruhi nasazlıq, cismi narahatlıq, iztirab və həyəcan gətirir. Bədbin kəslər çox vaxt rahatlıq hiss etmir, başqalarını və hadisələri normal qarşılaya bilmir, ruhi aramlığa səbəb olan vasitə və şəxslərdən qaçır, narahatlıqların və ağrı-acıların azalmasında faydalı olan “dərdləşmə” amilindən qorxurlar. Elə fikirləşirlər ki, sirləri açılacaq, yaxud başqa problemlərlə üzləşəcəklər. Bu səbəbdən də çox vaxt qəm-qüssəli olub, ruhdan düşür və nəhayət, faydasız bir üzvə çevrilirlər. Bu hal insanda gücləndikdə, hər kəs və hər şeydən qorxu duyacaq, hadisələrin öz zərərinə olduğunu güman edəcək, insanların adi münasibətləri onu şübhələndirəcək, hamının onun əleyhinə çalışdığını təsəvvür edəcəkdir. Aydındır ki, bu vəziyyət ruhi- 1 . Ayənin nazil olma səbəbi haqda əlavə məlumat əldə etmək istəyənlər “Təfsiri-nümunə”nin “Hücurat” surəsinin 6-cı ayəsinə müraciət etsinlər. 98 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат psixoloji xəstəlik sayılır və əxlaq elmindən kənardır. Adətən, bütün rəftarlar adi haldan çıxmadığı vaxta qədər əxlaq elminə aid olur və onları yalnız tərbiyəçilər və əxlaq ustadları müalicə etməlidirlər. Amma sıradan çıxdıqları zaman isə bir xəstəlik kimi əxlaq elminin predmeti sayılmırlar. İfrat dərəcədə paxıllıq, təkəbbür, qürur, ədavət, kin-küdurət və s. xəstəliklərin qisminə daxil olur. Məsələn, “Münafiqun” surəsində bədbinlik və bədgümanlıq münafiqlərə xas bir sifət kimi irəli sürülür: {ْﻢِﻬْﻴَﻠَﻋ ٍﺔَﺤْﻴ َﺻ ﱠﻞُﻛ َنﻮُﺒ َﺴْﺤَﻳ...} “Onlar (bədgümanlıqdan) hər bir qışqırığın, səs- küyün öz əleyhlərinə olduğunu güman edirlər.” 1 Həqiqətdə, bu, onlar üçün dünyəvi əzab sayılır! Əlbəttə, belə pisxislətli şəxslərin bədbinliyi təbiidir. Çünki (“müqayisə” qanununa görə) özlərini başqaları ilə müqayisə edərək kimlərinsə onların vəziyyətindən xəbərdar olduqları və onlardan qisas ala biləcəyini ehtimal verdikləri üçün həmişə qorxu içində yaşayırlar. Atalar necə də gözəl demişlər: “Xain adam qorxaq olar!” 2. Məxluqata bədbin olma bəzən insanı Xaliqə bədbin edir, onun dini əqidəsinə təsir göstərir, bəzən o, Allahın ədalətində, bəzən də qüdrətində şəkk edir! Hətta peyğəmbərlərin dəvətinə də şəklə baxıb, bunu xalqa hökmranlıq, avam kütlənin diqqətini cəlb etmək kimi təsəvvür edə bilər. Bu hissin zahirən dinin əsaslarına etiqadlı insanlarda da baş qaldırması qeyri-mümkün deyildir. Fitnəkar ünsürlərin və ya 1 . “Münafiqun” surəsi, ayə 4. Айятуллащ ял-цзма Мякарим Ширази 99 münafiqlərin peyğəmbərlərin dəvətini rədd etmələri, çox güman ki, elə buradan qaynaqlanır. 3. Bədbin insanlar, adətən, ürəkdə başqalarının qeybətilə məşğul olduqlarından səfa-səmimiyyətdən uzaqdırlar. Buna bəzi əxlaq alimləri “qəlbi qeybət” adlandırırlar. Bədbinliklə mübarizə yolları Əvvəlcə bu məsələ ilə bağlı bir iradı aradan qaldırmaq istəyirik. O da budur ki, “bədbinlik” hissi insanın ixtiyarından xaric olduğundan ondan çəkinmək mümkün deyildir. Məsələn, insan bir mənzərəni müşahidə etdikdə, yaxud bir söz eşitdikdə, yaxud bir məsələ və şəxs haqqında fikirləşdikdə, ixtiyarsız olaraq bədbinlik onun fikrinə yol tapır. Belə isə necə ola bilər ki, onu qadağan və haram bilək? Hətta buna aid bir hədisi də misal çəkirlər: ﱡﻦﱠﻈﻟاَو ُﺪ َﺴَﺤْﻟاَو ُةَ َيرﱢﻄﻟَا :ٌﺪَﺣَا ﺎﻬْﻨِﻣ ُﻢُﻠ ْﺴَﻳ ﻻ ٌثﻼَﺛ “Heç kim üç xislətdən canını qurtara bilməz: pis yozum, paxıllıq və bədbinlik.” 1 Bu şübhəni aradan qaldırmaq üçün müxtəlif izah və cavablar verilib: 1. Bəziləri bədgümanlığın şüurda zatən qadağan olmadığını deyir və bunu sübut etmək üçün Peyğəmbəri-Əkrəmdən (s) nəql olunan məşhur bir hədisə istinad edirlər: ْﻦِﻣ ُﻪُﺟَﺮْﺨَﻤَﻓ ،ٌجَﺮْﺨَﻣ ﱠﻦُﻬْﻨِﻣ ُﻪَﻟَو ﱠﻦ َﺴْﺤَﺘ ْﺴُﻳ ﻻ ِﻦِﻣْﺆُﻤْﻟا ِﰲ ٌثﻼَﺛ 1 . “Biharul-ənvar”, 58-ci cild, səh.320. 100 Яхлаг сайясиндя саьлам щяйат ...ُﻪَﻘﱢﻘَﺤُﻳ ﻻ ْنَا ﱢﻦﱠﻈﻟاِءﻮُﺳ “Üç xislət möminə yaraşmır və onlardan qurtulmağın yolu vardır: bədgümanlıqdan qurtulmağın yolu odur ki, onu gerçəkləşdirməsin...” 1 2. Bəzilərinin nəzərinə əsasən, bədgümanlığın xarici və qəlbi təsiri qadağan edilib. Yəni insan birinə bədbin olduğu zaman nə ona qəlbində nifrət bəsləməli, nə də onunla zahirdə rəftar və davranışını dəyişməlidir. Demək, bədbinliyin gerçəkləşməməsi dedikdə, onun geniş (zehni və xarici) mənası nəzərdə tutulur. Şübhəsiz, hər iki məna bədbinlikdən çəkindirən ayə və hədislərlə ziddir. Çünki ayə və hədislərdə bədbinlik zatən – istər xaricdə təsir göstərsin, istərsə də göstərməsin – qadağan edilir. Əlbəttə, (əqidə və imanın zehni məlumatdan fərqini nəzərə almaqla) qəlbi əqidələr insanda ixtiyari olduğu halda, nifrət və ikrah hissi isə belə deyildir. 3. Həqiqət odur ki, bədbinlik əvvəlcə qeyri-ixtiyari olsa da, onun davamı ixtiyari yön alır. Adətən, bu duyğu bir sıra gümanlardan baş qaldırır ki, nəhayət, tələsik şəxsi yürütmələrlə nəticələnir. Buna görə də insan hər hansı məsələyə qarşı obyektiv yanaşmalı, müxtəlif doğru ehtimallarla yaranan şübhəni tez bir zamanda aradan qaldırmalıdır. Rəvayətlərdə də bu məsələ xüsusi olaraq vurğulanır. İmam Əli (ə) buyurur: ِ ْيرَﺨْﻟا ِﰲ ﺎﻬَﻟ ُﺪِﺠَﺗ َﺖْﻧَاَو ًاءﻮُﺳ َﻚﻴِﺧَا ْﻦِﻣ ْﺖَﺟَﺮَﺧ ٍﺔَﻤِﻠَﻜِﺑ ﱠﻦﱠﻨُﻈَﺗ ﻻ َو ًﻼِﻤْﺤَﻣ “Qardaşından eşitdiyin (məs: hər hansı şübhəli) sözdən 1 . Yenə orada, 75-ci cild, səh.201. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|