Aydin haciyev
Yüklə 0,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
42
Bütün bu hadisələrin nəticəsində Əmir bəy höküməti süquta uğradı, Naxçıvanda Cəfərqulu xan, Kəlbalı xan və Kərim xan başda olmaqla yeni hökümət təşkil edildi 92 . Bu hökümət demokratik prinsipləri bir kənara ataraq iri feodal əyanlarını müdafiə edən kəskin mövqe tutdu. Kəlbalı xan respublika silahlı dəstələrinin komandanı oldu. Hakimiyyət başına gələn Cəfərqulu xan öz nümayəndələrini Təbrizə, fars olan vəliəhd şahzadənin yanına göndərərək Naxçıvanın İrana birləşdirilməsini rəsmi sürətdə xahiş etdi. Şahzadə bu haqda Tehrana məlumat verdi, lakin eyni zamanda iki şahzadə və iki ermənidən ibarət nümayəndə heyətinin İrəvana səfərini təşkil etdi ki, erməni hökümətinin mövqeyini müəyyənləşdirsin. Son vaxtlara qədər ta Culfayadək olan bütün ərazini özlərininki hesab edən ermənilər Gürcüstan Respublikası ilə müharibədən, Şərurdakı məğlubiyyətdən və Naxçıvanda ingilis general-qubernatorluğu elan edildikdən sonra demək olar ki, buna razı idilər. Lakin hələ ki, ingilislər Naxçıvanda idilər, onun İrana verilməsi haqda söhbət də ola bilməzdi. Naxçıvanda demokratik qüvvələrin məğlubiyyəti ADR dövlətini ciddi sürətdə narahat edirdi. 1919-cu il yanvarın axırlarında yerli əhalinin ehtiyacları ilə tanış olmaq məqsədilə o, İrəvan quberniyası müsəlmanlarının həmyerlilər cəmiyyətinin nümayəndəsi Mirabbas Mirbağırovu Araz-Türk Respublikasına göndərdi. ADR Hərbi Nazirliyinin Araz-Türk Respublikasına kömək üçün göndərilən 12 zabiti də (onların tərkibində yəqin ki, polkovnik Kuquşov da) Gəncədə Mirbağırova qoşuldular 93 . Sonralar Mirbağırov yazırdı ki, Arazı keçdikdən sonra əhalinin onları qarçılamağa gələn nümayəndələrini və hazırlanmış atları gördülər. Ordubadda ADR elçilərini ruh yüksəkliyi ilə qarşıladı, onlar burada öz səfərlərinin məqsədləri və ADR-in yaranma tarixi haqqında məlumat verdilər. Mirbağırov xəbər verir ki, Ordubad Milli Şura, İcra Komitəsi və “Naxçıvandan təyin edilmiş” 94 komendant tərəfindən idarə edilir. Milli Şura Ordubad qəzasının Azərbaycana birləşmək arzusu haqqında protokolu Mirbağırova təqdim etdi. Beş gündən sonra ADR elçiləri Culfaya, oradan da qatarla Naxçıvana yola düşdülər. Bakıdan Naxçıvanadək olan yola 24 gün vaxt sərf olundu. ADR elçiləri Naxçıvanda da təntənə ilə qarşılandılar. Bağırov respublika rəhbərliyinə məlumat verdi ki, Azərbaycan höküməti naxçıvanlılara kömək göstərməyə hazırdır. Bu məqsədlə də Azərbaycan höküməti buraya bir milyon manat pul göndərmişdir, pulu gətirən Paşa Bayramov və Yusif bəy Qazıyev müvəqqəti olaraq Tiflisdə ləngimişlər.
92 Azərbaycan Respublikası MDƏYTA, f. 894, siy. 2, iş 95, v. 9 – 10. 93 Yenə orada, iş 81, v. 8. 94 Azərbaycan Respublikası MDƏYTA, f. 894, siy, 10, iş 178, v. 2. 43
Fevralın 22-də Bağırov və zabitlər ingilis general-qubernatorunun qəbulunda oldular, Cəfərqulu xan da oğlu ilə burada idi. General-qubernator elan etdi ki, bu ərazi hələ ki, Azərbaycanın bir hissəsi deyildir və “məlum deyil ki, kimin olacaq”. Onun dediyinə görə Azərbaycan hökümətinin öz adamlarını ingilis general-qubernatorluğuna göndərmək hüququ yox idi, lakin gələnləri öz qonağı hesab edir. O vaxt ingilis general-qubernatoru Cəfərqulu xana təklif etmişdi ki, iki məsələni həll etsin: birincisi, Osmanlı imperiyasının ərazisindən köçürülmüş ermənilərin yenidən Naxçıvana və kəndlərinə qayıtmasına icazə verilsin. İkincisi, daşnak Ermənistanı üçün Şərurdan min pud buğda buraxılsın. ADR elçiləri ilə məsləhətləşdikdən sonra Cəfərqulu xan cavab verdi ki, birinci məsələ mühacirət məsələsi kimi Paris sülh konfransında həll olunana qədər təxirə salınmalıdır; “buğdanı isə yerli əhalinin ehtiyacı olduğu şəkər və neftə dəyişmək olar” 95 .
Respublikası hökümət üzvlərinin iştirakı ilə məsciddə keçirilən iclasda oldular. İclas keçirilən yerə çoxlu adam toplanmışdı və onlar ADR nümayəndələrini gur alqışlarla qarşılayıb yekdilliklə Azərbaycanın tərkibində olmaq arzularını bildirdilər. Yenidən Bakıdan Naxçıvana məmurlar göndərilməsi barədə xahiş edildi. O gün Naxçıvanda daha bir əlamətdar hadisə baş verdi. Cəfərqulu xanın höküməti istefa verdi, görünür ki, bu hökümət Azərbaycana birləşməyin əleyhinə çıxış edirdi. Bağırov öz məlumatlarında dəfələrlə köhnə höküməti – “diktatura höküməti”, onun tərəfdarlarını isə - “diktatura tərəfdarları” adlandırmışdı 96 . Onun dediyinə görə Naxçıvan əsgərlərinin ADR-ə xüsusi rəğbətləri var idi. “Hansısa gizli təşkilat tərəfindən küçələrdə Azərbaycana birləşməyi şağıran bəyannamələr yapışdırılmışdı və diktatura tərəfdarlarından kimsə bunları qoparmaq istədikdə, əsgərlər mane oldular” 97 . Müsavat partiyasının naxçıvanlı üzvləri də Azərbaycanın ağuşuna qayıtmağın ardıcıl tərəfdarları kimi çıxış edirdilər. 1919-cu ilin fevralın 25-də Naxçıvan məscidindəki iclas davam edirdi. Əmir bəy Cəfərqulu xan höküməti əleyhinə çıxış etmək arzusunda olan nüfuzlu tərəfdarlarını ətrafına yığmağa nail olmuşdu. Naxçıvanda hakimiyyətin sonrakı taleyi Cəfərqulu xanın iqamətgahında da həll olunurdu. İngilis general-qubernatoru öz müşayiətçiləri ilə ADR-in nümayəndə heyəti buraya toplanmışdı. Böyük Britaniyanın Qafqaz xalqlarının öz müqəddəratını təyin etməsinə münasibəti ilə, ingilis hökümətinin Azərbaycan hökümətini tanıması ilə bağlı məsələlərin müzakirəsi zamanı ingilis general- qubernatoru əmin edirdi ki, o buraya daxili işlərə qarışmaq üçün deyil, sakitliyi
95 Azərbaycan Respublikası MDƏYTA, f. 894, siy, 2, iş 81, v. 9. 96 Azərbaycan Respublikası MDƏYTA, f. 894, siy, 2, iş 81, v. 9. 97 Yenə orada, siy. 10, iş 178, v. 8 – 9. Yüklə 0,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|