Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 59 Ə.Şərifovun quruluşunda tamaşaya qoyulmuşdu, söz-söhbətə səbəb olmuşdu və əksər teatr biliciləri tərəfindən bəyənilməmişdi. Güman ki, Rza Təhmasib də, öz dövrünün son dərəcə peşəkar sənətçisi, tamaşanı qəbul eləməmişdi. İkincisi budur ki, Moskvada “pyessiz” oturmuş gənc rejissor Mehdi Rza Təhmasibə yazanda ki, vəziyyəti qeyri-müəyyəndir, Rza Təhmasib, ağıllı və huşyar birisi, həməncə “Bahar”ı Mehdiylə Gəncə teatrının səhnəsində “sınamağı” qərara almışdı və işə girişmişdi: ola bilsin ki, Azərbaycan mədəniyyətindəki nüfuzundan faydalanıb Mehdi üçün Kirovabada zəng eləmişdi, oranın müdiriyyətilə danışmışdı və öz aktyor məharətilə “Bahar” pyesini ehmalca Mehdiyə sarı “itələmişdi”, qısası, Kirovabadı və “Bahar”ı Mehdiyə təklif etmişdi, ona seçmək imkanı yaratmışdı. “Naməlum” Voronejdən “məlum” Kirovabadda “məlum” “Bahar” pyesinin quruluşçu rejissoru olmaq daha yaxşıdır” məntiqi Mehdini əlüstü vətənə qaytarmışdı. Düzdür, C.Cəfərov qeyd eləyir ki, guya Mehdi “Bahar” üçün yeni yozum tapdığından onun quruluşunu boynuna götürmüşdü və Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının kollektivinə demək istəmişdi ki, baxın bir, görün mən nələri bacarıram! Yox, mən buna inanmıram, mənasız sözdür. Çünki o vaxt Mehdi əlini atırdı, əlinə hava keçirdi: ipdən asılı vəziyyətdə idi. Ondan institutu başa vurmaq, diplom tamaşasını hazırlamaq tələb olunurdu. Mehdinin heç yatıb yuxusuna da gəlməzdi ki, kimlərəsə acıq versin. Amma o variantı da istisna etmirəm ki, Rza Təhmasib Mehdiyə “Bahar” pyesini təqdim eləyə-eləyə və ya onu bu işə ruhlandıra-ruhlandıra “özünü göstərmək, fərqlənmək məqamıdır” fikrini də Mehdinin beyninə yeritmişdi. Hər halda bütün bunlar bica deyil: bir əlaqəsi var. Mən düşünürəm ki, Mehdi Məmmədovun bu ömür fraqmentinin qəhrəmanı Rza Təhmasibdir. Əgər o, olmasaydı, “Bahar”ı diplom işi kimi götürmək ideyası ortaya çıxmayacaqdı; “Bahar” ortaya çıxmasaydı, yəqin ki, Mehdi ______________Milli Kitabxana_______________ 60 Moskvada və ya Voronejdə fərqli bir həyat yaşayacaqdı. Mümkün ki, Rza Təhmasib olmasaydı, Kirovabad teatrı Mehdini heç də geri çağırmayacaqdı. Bax, elə buradadır, teatrşünaslar İ.Rəhimli və İ.İsrafilovun pozitiv pafosla ortaya atdıqları sualın cavabı: “Bəs belədə Mehdi Məmmədov, tələbəlik havasından hələ ayrılmamış təcrübəsiz rejissor, nə üçün ilk işindən riskə gedirdi?” Ona görə riskə gedirdi ki, Mehdiyə başqa seçim və şans, sadəcə, verilməmişdi. 1940-cı ildə “Bahar”ın və Kirovabadın Mehdi üçün alternativi yox idi, vəssalam. “Bahar” üzərində iş başladı, nə başladı... təhlildən başladı: Mehdi düşündü, daşındı, “bir az qorxdu, bir az çaşdı, gözlərindən yuxu qaçdı”, amma “Bahar”dan əl çəkmədi, “Gündəliklər”ində qeydlər apardı, fikirlərini ora yazdı. Rəhmətlik Cəfərin monoqrafiyasında “Gündəliklər” haqqında hətta xüsusi danışılır da. Mənsə... necə təəssüflənməyim ki, həmin “Gündəliklər”ə əlim çatmadı, ünüm yetmədi. Kimlərəsə başa sala bilmədim ki, Mehdi kiçik bir ailəyə, bir nəslə yox, bütün Azərbaycana məxsusdur: başa sala bilmədim ki, Mehdi Məmmədov və onun mədəni irsi respublikanın milli sərvətidir. Məhz onun “Gündəliklər”i teatrşünas C.Cəfərov üçün aşkar eləmişdi ki, Mehdi pyesin melodrmatik elementlərindən, abstrakt humanizmindən yaxa qurtarmağa çalışıb, diqqəti pyesin psixoloji məzmununun dərinliyinə yönəldib, süjet kolliziyalarını ikinci plana keçirib, fikrini insan münasibətlərində cəmləşdirib. M.Təhmasib pyesin konfliktini, personajların rəftar məntiqini sovet ideolojisinin tələblərinə tam uyğunlaşdırmışdı. Bu melodramda hamı yaxşıdır, cəmi iki nəfər pisdir və bu hamı çalışır ki, həmin o iki insanı normal, təmiz həyata qaytarsın. M.Məmmədov öz rejissor qeydlərində yazırdı ki, “Burda insanların kədəri də, sevinci də ümumidir. Hamı bir nəfər üçün, bir nəfər də hamı üçün qayğılanır. Ümumi xoşbəxtlik uğrunda mübarizə - bax, budur mənim üçün də, kollektiv üçün də tamaşanın ideyası və ali məqsədi.” 49 Lap ______________Milli Kitabxana_______________ 61 partiya iclaslarındakı məruzələrə, partiyanın periodik olaraq ortaya atdığı birgə yaşayış devizlərinə bənzəyir: hərçənd burda nə yalan var, nə də fikir mimikriyası. Mehdi söylədiklərinin həqiqətinə tam inanırdı və bunu düşüncə primitivizmi kimi yozmaq ədalətsizlik olar. Qısası, 1940-cı ilin qışında Mehdinin “Bahar”ı alınmışdı. Pyesin personajlarından biri Qaya onun həyatına və sənət bioqrafiyasına daxil olmuşdu. O, Qayanı özünküləşdirmişdi, yəqin ki, bu obrazın həyatını dəfələrlə, xəyali bir şəkildə yaşamışdı, Qayanın olum prinsiplərini, əqidəsini qəbul eləmişdi. Mehdinin “əsl insan haqqında povest”ininin qəhrəmanı Qaya idi: öz ideallarına, vəzifə borcuna sadiq, sözündə möhkəm, əməlində dürüst, təmiz, insanpərvər, ləyaqət nümunəsi, alicənab, ürəyiyumşaq Qaya. 1942-ci ildə Mehdinin özü məhz bu rolda Kirovabad teatrının səhnəsinə çıxır və Qaya (Qaya obrazı haradasa tamaşanın Komandoru kimi qavranılır) kimi beyinlərə həkk olunur. İllər ötüşüncə onlar yenidən görüşəcəkdilər və Mehdi “Bahar”ın Qayasını kamera qarşısında 1959-cu ildə kinorejissor Rza Təhmasibin “Onu bağışlamaq olarmı?” filmində də ifa edəcəkdi. Busa tamam ayrı bir tarixçədir, gələcəyin tarixçəsidir; amma əsası həmən bu çağlarda qoyulub. 50 Deməli, düz 19 il (1940-59) “Bahar” Azərbaycan mədəniyyətində Mehdi Məmmədov - Rza Təhmasib münasibətlərində aktual olub. “Bahar” tamaşasından bütün Gəncəyə bir optimizm fışqırırdı. Rejissor pyesin melodramatizmini minimuma endirmişdi, mübarizənin faktoloji dinamizmini “söndürmüşdü”, onu Qaya və Tərlan münasibətlərinin psixologizmi müstəvisinə transformasiya eləmişdi. Nə isə... bu tamaşa haqqında mənə çox az şey məlumdur. İstifadə etdiyim mənbələrdə teyxa analitik mülahizələrdir. Tamaşanın teatrşünas təsvirinə isə heç harada rast gəlmədim. Axı bu, diplom işi olub!!! Teatşünaslar da o zaman bir elə çox deyildilər ki, gedib Gəncədə Mehdinin Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|