Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 94 bilərdi. Amma arada Barat vardı və bu məqam Şəmsinin gəlişinə müxtəlif məna donları geydirirdi: Baratla barışmağa gəlib; Baratı geri qaytarmağa gəlib; Barata sevgisini etiraf etməyə gəlib; Barata acıq verməyə gəlib; Baratdan öc almağa gəlib; Baratdan hayıf çıxmağa gəlib. Düzünü Allah bilir! Hərçənd fakt budur ki, Şəmsi Bədəlbəyli Bakıya dönər-dönməz «Ədəbiyyat qəzeti»ndə “Nə yardan doyur, nə əldən qoyur” tamaşası barədə bir resenziya dərc elətdirir. Elə bu məqamda kiçik bir arayış: sənət dünyasında bir rejissorun o biri rejissoru tənqid etməsi qeyri-etik bir şey sayılır, kəmərdən aşağı zərbə kimi qiymətləndirilir. Və... Şəmsi Bədəlbəyli buna imza atır. Nəyin naminə? Musiqili Komediya Teatrının baş rejissoru kimi bu məqalə onun üçün nə qədər önəmli idi və onun nəyinə lazım idi? Bəlkə Şəmsi Bədəlbəyli Mehdiyə rejissura dərsi keçmək istəyirdi, özünü göstərmək istəyirdi, Baratın qarşısında öyünmək, axırıncı dəfə gedərkən qapını bir də çırpmaq istəyirdi? Yoxsa dava, həqiqətən, Barat davası idi, “sən məni kimə dəyişdin iddiası idi”? Bunların hamısı mənim hadisələrin gedişatına ünvanladığım suallardır, şübhələrimdən doğan suallardır. Və ayrı heç nə. Düzünü yenə yalnız Allah bilir! Mənimsə yüzfaizli əminliklə bildiyim Şəmsinin Mehdi Məmmədovun tamaşası haqqında yazdıqlarıdır: “Nə yardan doyur, nə əldən qoyur” tamaşasında etiraz ediləsi əsas cəhət, istər rejissor işində, istərsə də aktyor yaradıcılığında üslub ______________Milli Kitabxana_______________ 95 vəhdətinin axıra qədər saxlanılmamasıdır. Bu, tamaşa üçün böyük ittiham olsa da, belədir. Çünki bir səhnə əsərinin həllində italyan komediyası üslubundan (obrazların tamaşaçılara müraciəti və s.), bəzən qrotesk (hersoqun tez-tez əmzikdən süd içməsi), bəzən də melodram üslubundan (Teodoro, Diana və Marsellanın monoloqları) istifadə edilməsini başqa cür adlandırmaq olmaz” . 77 Qədərincə ciddi tənqidi iraddır. O qədər ciddidir ki, hətta tamaşanın üstündən xətt çəkir; bəyanat verir ki, bu, eklektikadır. İ.Kərimovsa bunun əksini söyləyib deyir ki, tamaşada üslub vəhdəti, teatrallıq, ansambl rejissor fikrinin dəqiq ifadəsinə yardımçı olur. 78 Əgər hersoqun əmzikdən tez-tez süd içməsi personajın mahiyyətini, xarakterini orijinal bir biçimdə obraz-işarəyə çevirirsə, bunun nəyi pisdir ki? Əgər bu obraz-işarə tamaşanın bədii kontekstində dəqiq işləyirsə, seyrçiyə ləzzət eləyirsə, üslub naminə rejissor niyə də ondan faydalanmamalıdır? Bu, bir. İkinci: Mehdi Məmmədov bu tamaşa ilə səhnədə Azərbaycan teatrı üçün tamam yeni iş prinsipləri sərgiləyirdi. O, Stanislavski sisteminin gerçəkçi teatr oyunundan ötrü mühüm bildiyi “dördüncü divarı” dağıdırdı, apartlardan (aktyorun səhnədən seyrçiyə birbaşa müraciəti) istifadə edirdi. Fikrimcə, Mehdi bu “Bağban iti”ni hazırlayarkən hələ də Y.B.Vaxtanqov teatrının “Şahzadə Turandot” tamaşasının təsiri altında olub və Kirovabad teatrının səhnəsində bir arlekinada qurmağa çalışıb. Azərbaycan teatr ______________Milli Kitabxana_______________ 96 mədəniyyəti rejissor Mehdi Məmmədovu həmişə milli səhnə sənətində K.S.Stanisalvski sisteminin “qeyri- rəsmi səfiri” statusunda qavrayıb. Amma faktlar başqa məqamları da əlüstü aktuallaşdırır. Şəmsi Bədəlbəylidən oxuduqlarım zəminində mənə bəlli olur ki, Mehdi Məmmədov asanca Stanislavskidən uzaqlaşıb İtalyan komediyasından, klounadadan (yekə əmzik klounada atributu kimi), oyunbazlıqdan, şişirtmədən bəhrələnə bilərdi. Yəni hələ keçən əsrin 40-cı illərində Mehdinin teatr təcrübəsindən aydınlaşır ki, o, “sistem”ə heç vədə doqma kimi yanaşmayıb; lakin bu “sistem”in ali ideyalarına və gündəlik tələblərinə böyük sayğı göstərib, “sistem”i dəyərli bir təlim toplusu kimi qavrayıb. Amma tələsməyə nə hacət: bir az gözləyək; hələ ki, biz Mehdi Məmmədov yaradıcılığının başlanğıc mərhələsindəyik, “ikinci institut dövrü”ndəyik, sınaqlar müddətindəyik, rejissorun öz şəxsi imzasına doğru getdiyi yolun əvvəlindəyik: yəni ümumiləşdirmələrə, nəticələrə bir filan qədər qalır. Odur ki, bir də qayıdıram Ş.Bədəlbəylinin məqaləsinə. Onun “Nə yardan doyur, nə əldən qoyur” tamaşası ilə bağlı tənqidi qeydlərinin sayı çoxdur. Həmin qeydlərdən birisi: “Bütün bunlardan başqa teatrda nəzərə çarpan bir nöqsan cəhət də vardır ki, onu da göstərmək faydasız olmazdı. Bəzi səhnə parçaları, məsələn, Diananın Teodoronu döyəndən sonra onu altında gizlətməsi, Diananın ilk qısqanclıq səhnələri yüngül və ucuz təsir xatirinə qurulmuşdur və ______________Milli Kitabxana_______________ 97 bunların səhnə həlli obrazın xasiyyətinə və daxili varlığına uyğun deyildir”. 79 Hərçənd Ş.Bədəlbəyli sonucda bu tamaşanı teatrın uğuru sayır, aktyorlar S.Tağızadə və S.Orlinskaya barədə tərifli sözlər söyləyir. Ancaq bu, onu bir sənətçi kimi bağışlamırdı. Çünki obyektivlik naminə demək lazımdır ki, Mehdi Məmmədov “Nə yardan doyur, nə əldən qoyur” tamaşası ilə Kirovabad teatrının özündən və imkanlarından daha böyük bir iş görmüşdü, teatrın fərdi reklam simasını “imzalamışdı”, teatrı öz sənət düşüncələrinin “avtoportret”inə çevirmişdi: göstərmişdi ki, bədii rəhbər kimi çalışdığı müddətdə teatrın repertuarını yeniləşdirib, tamaşaların üslub və janr müxtəlifliyini təmin edib, teatrlar sırasında onu fərqli mövqelərə yüksəldib. 1944-cü ildə Mehdinin quruluşunda “Partizan Kostya” tamaşası da Gəncə teatr mühitində “alınır”, pozitiv səslənir və baxılır. Bunun səbəblərindən biri o olur ki, Kostya rolunda Barat xanım Şəkinskaya səhnəyə çıxır və öz qardaşının verdiyi eskizlərə əsasən qurulmuş dekorlar arasından sanki dəcəl bir dalğa kimi keçib gedir. Bundan savayı 1944-cü ildə “Toy” (Sabit Rəhman) olacaq, “Oqtay el oğlu” (Cəfər Cabbarlı) olacaq, bir də “İntizar” (İlyas Əfəndiyev). Bu da eləyəcək 1944-cü il üçün dörd tamaşa. Düzdür, İ.Rəhimli “Barat Şəkinskaya” monoqrafiyasında Mehdi Məmmədovun “Timur və onun komandası” (A.Qayday) adlı bir tamaşanın da rejissoru olduğunu, Barat xanımın isə səhnədə Timuru oynadığını qeyd Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|