Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 114 də çox-çox əvvəl hazırlaşmağa başlamışdı. Mehdi haradasa 5-6 il olardı ki, “On ikinci gecə”ni öz içində gəzdirirdi. Onun Moskvada oxuduğu illərdə teatrlar, xüsusilə də avanqard pozisiyalara sahib rejissorlar, Şekspir komediyalarına maraq göstərirdilər. Mümkün ki, elə bu tendensiya da Mehdiyə təsir eləmişdi, onu “On ikinci gecə”nin emosional, lirik və yumorla dolu karnavalına doğru itələmişdi. Tamaşanın eksplikasiyası Gəncədə yazılmışdı. Bu dəfə də rəssam Fyodor Qusak seçilmişdi: və hətta onun ilk eskizlərini Mehdi qəbul da eləmişdi. Amma sən saydığını say... Fələyin planı həmişə bir başqa cür olur. Bakıda səhnə tərtibatı rəssam S.M.Yefimenkoya tapşırıldı, musiqini yazmağı isə Tofiq Quliyeva həvalə elədilər. Onlar hələ “Bahar”ı bir yerdə hazırlamışdılar, sonra isə “Bağban iti”nin havacat və diringələrini axtarıb tapmışdılar. Əlqərəz, 1946-cı il aprelin 20-də (T.Yusufbəyli yazır 21-də) quruluşçu rejissor Mehdi Məmmədov “On ikinci gecə” tamaşasının premyerasını oynadı. Və bilirsiniz bu tamaşa nə qədər yaşadı? Düz 10 il və bəlkə də iki gecə artıq. Yalnız 1956- cı ildə bu tamaşanı repertuardan götürdülər. Belə bir statistik məlumat da var ki, 1946-cı ilin aprelindən 1948-ci ilin iyulunadək “On ikinci gecə” Milli Teatrın səhnəsində 100 dəfə göstərilib. 86 Tamaşanın uğurunun birinci dəlaləti elə budur. Səhnə oyunu maraqlı alınmasaydı, ilbəil sərasər seyrçilər tərəfindən baxılmazdı ki?.. Bu marağın təminatçısı, şübhəsiz ki, Mehdi Məmmədovun tamaşaya verdiyi konseptual həll olmuşdu. Səhnə tərtibatı olqular məkanını bir cənub ölkəsinə köçürmüşdü və bu cənub ölkəsinə rəssamın emosional ovqatı çoxlu günəş səpələmişdi. Ona görə səhnədə işıq vardı, yüngüllük vardı, sevinc, fərəh vardı. Və Tofiq Quliyevin bəstələri sanki günəş şüaları ilə axıb səhnə məkanına süzülürdü və ya düymə-düymə olub şüalardan asılırdı. Tofiq Quliyev öz musiqisilə həyat enerjisinə, həyatın zarafatlarına və qadınların ______________Milli Kitabxana_______________ 115 gözəlliyinə bir himn, bir serenada oxuyurdu, personajlarla isə onların xarakterinə uyğun məzələnirdi, əylənirdi, səmimicəsinə zarafatlaşırdı. Mehdi səhnə planşetinin hər qarışından istifadə edib mizanlar qurmuşdu: səhnə önündən, orkestr çalasından maksimal bəhrələnmişdi. Nökərlər, təlxəklər, musiqiçilər səhnəyə məhz buradan qalxırdılar; epizodlarını ifa etdikdən sonra eləcə də çıxıb gedirdilər. Bu da elə bil səhnəni, səhnədə yaşanılan olayları seyrçilərə bir azacıq daha yaxınlaşdırırdı. Tərtibat aktyorlara səhnədə heç nə ilə mane olmurdu. “On ikinci gecə” də Kirovabad teatrının “Bağban iti” tamaşası kimi başlanırdı: yenə Tofiqin bəstələdiyi musiqinin müqəddiməsi səslənirdi, yenə hersoq malikanəsində həyəcan yaşanıldığı seyrçilərə duydurulurdu, yenə hersoq evinin nökəri saray əyanlarına, musiqiçilərə haylanırdı ki, onlar tez olsunlar, tez orkestr çalasından səhnəyə qalxsınlar və pərdəni açsınlar. Mehdi “ikinci institut dövrü”nün ən uğurlu tamaşasını təkrarlayırdı. “Nə yardan doyur, nə əldən qoyur” tamaşası, əvvəla, Bakı camaatına göstərilməmişdi; ikinci: bu tamaşa öz ömrünü tam yaşaya bilməmişdi, seyrçilərlə enerji mübadiləsinə ala-yarımçıq qatılmışdı, potensial enerji resurslarını özündə saxlamışdı. Odur ki, bu təkrardan ötrü Mehdini qınamaq sadəlövlük olardı. Mehdi bu proloqun effektini bir də, bu dəfə daha geniş masştabda, yoxlamaq istəyirdi. “On ikinci gecə” tamaşasını üslub baxımından Mehdi Məmmədov sanki bir hörük kimi hörmüşdü. Tamaşada vahid bir ritm yaratmışdı, hadisələri fasiləsiz dönən çənbərin işıqlı nöqtələrinə çevirmişdi. “On ikinci gecə” dahi Mehdinin quruluşunda İntibah dövrünün əlamətlərilə bəzədilmiş, əlvan kostyumlar asılmış çevik fırlanan karuseli xatırladırdı: bir yerdə sevgililər əyləşib pıçıldaşırdılar, bir yerdə kimsə dostları ilə şərab içirdi; bir yerdə kimisə lağa qoyub gülüşürdülər, başqa bir yerdə isə oğlan paltarı geyinmiş nökərin həqiqətdə qız ______________Milli Kitabxana_______________ 116 olduğunu xanım Oliviya kəsdirə bilmədiyindən əziyyət çəkirdi, qəm dəryasına batırdı. Rejissor bu tamaşaya hazırlaşa-hazırlaşa Şekspiri əla öyrənmişdi, İntibah dövrünü əla öyrənmişdi, XVI yüzil İngiltərəsinin adət-ənənələrini, məişətini, mədəniyyətini Azərbaycan kitabxanalarının imkan verdiyi səviyyədə əla öyrənmişdi. Axı təbiətən o, tədqiqatçı doğulmuşdu bu dünyaya: rejissor bacarığından öncə ona alimlik istedadı verilmişdi. Mehdi bir araşdırıcı kimi “On ikinci gecə”ni təhlil edə-edə düşünmüşdü ki, aya, görəsən, bu ser Tobi kimi adamlar haradan belə peyda olurlar? Onların yaşam tərzinə hakim bu qədər sərhədsiz hedonizm izah ediləsi bir şeymi? Mehdi mənbələrlə işləyərkən aydınlaşdırmışdı ki, İngiltərə zadəganları bir zamanlar əylənməyi özlərinə peşə eləyiblərmiş; mütəmadi kef-damaqda, eyş-işrətdə bulunmaq onların dəli ehtirası, dərdi- azarı imiş. Hətta İngiltərə tarixində elə məqamlar olub ki, bu zadəganların zarafatları kimlərinsə ölümü, təhqirilə nəticələnib. Bu lordlar bəzi hallarda şəhərdən kənarda qəlyanaltılar tikdirirdilər, nabələd adamları ora cəlb eləyirdilər, yedizdirib- içizdirirdilər, nəşələnirdilər və onların arvadlarını yoldan çıxarırdılar. Ol səbəbdən Mehdi bu qərara gəlmişdi ki, ser Tobi məzəli bir tip olsa da, heç də müsbət personaj deyil: Şekspir onu Malvolionun qarşıdurumu kimi yaradıb, Malvolioya “gözdağı vermək” üçün yaradıb. Niyə ser Tobidən başlayıram tamaşanın təhlilinə? Çünki bu personaj tamaşanın komizminin açarıdır. O, əsl İntibah adamıdır, karnaval tipajıdır, haradasa Falstafın qohumudur. Amma yalançılıqdan, ikiüzlülükdən uzaqdır. Danışanda ağzından söyüş püskürür və bu söyüş hersoqun şeirlərini həməncə “yandırıb külə döndərir”, onun ütülənmiş nəzakətini ayaqlar altına atıb tapdalayır. Şekspirin ser Tobisilə hersoqu onun komediyasının gülüş qütbləridir: biri ifrat qabalığı, başıpozuqluğu, hüdudsuz hedonizmi təmsil edir, digəri ifrat kübarlığı, puritanlığı. Ona görə də əgər teatrın truppasında ser Tobini əla ifa edəcək aktyor yoxdursa, “On Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|