Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 307 nə yoxdur (“Gənc qvardiya” tamaşasından oxşar səhnəni xatırlayın - A.T.). Səhnənin dərinliyində bütün tamaşa boyu görünməkdə davam edən ovcu kitablı üç əl gah imdad rəmzinə, gah igidliyi bir estafet kimi daşıyan və irəli aparan dost əllərin birliyinə, gah da yumruqla kitabın, qələmlə qüvvətin birliyinin ifadəsinə çevrilə bilir”. 221 Bu təsvirdən tamaşanın reallığı görünür. Əsərin, obrazların təhlil müstəvisindən isə dövrün ideoloji demaqogiyası boylanır. Amma heç kəsin bu demaqogiyada məqalə müəllifini suçlandırmağa ixtiyarı yoxdur. “İnsan”ı müasir monumental üslubda düşünülmüş fəlsəfi-şairanə bir tamaşa kimi tanıtdıran Yaşarın məqaləsindən təqribən üç ay sonra Moskvanın “Pravda” qəzetinin müxbiri də “İnsan” barəsində pis rəy söyləmir, fikirlərini cəmi altı cümləyə sığışıdırır, rejissor işini, tərtibatı, musiqini və bir də Şahbazın arvadı Səhər rolunun ifaçısı Hökümə Qurbanovanı tərifləyir, tamaşanın həm teatra xas poetik-romantik ənənəni inkişaf etdirdiyini, həm də müasir rejissorluq vasitələrinin mürəkəb kompleksi üzərində qurulduğunu bəyan edir. 222 Nə qutlu bir məqam. “İnsan”ın respublika mətbuatında böyük eyforiya dalğası ilə qarşılanması 223 heç də tamaşanın tam həqiqətini əks etdirmir və ilk növbədə, siyasi-ideoloji motivlərlə, ikinci növbədə isə Səməd Vurğunun imicilə, bu şairə olan xalq sevgisilə izah olunur. Teatrşünas İ.Rəhimli əbəs yazmır ki, Mehdi Məmmədov “əsərin ümumi dramaturji naqisliklərini dəf edə bilmədi. Lev Tolstoyun “Canlı meyit”, Cavidin “Xəyyam” kimi monumental tamaşalarının fonunda “İnsan” sönük və cansız görünürdü”. 224 Çünki burada çoxlu söz və inandırmaq gücünə malik olmayan primitiv mübahisələr vardı. Söz, pafoslu ifadə bolluğu, qəhrəmanların əməl xəttinin zəifliyi, mübarizənin nitq vasitəsilə eyhamlaşdırılması bu pyesdə aktyorların aktiv səhnə fəaliyyətinə qoşulmasını mümkünsüzləşdirirdi. Ona görə də aktyorlar çox zaman, içi Mehdi Məmmədovun özü, Həsən Turabov (Şahbaz), Vəfa ______________Milli Kitabxana_______________ 308 Fətullayevə (Dildar), Hamlet Qurbanov (Albert), Şəfiqə Məmmədova (Nataşa) və başqaları qarışıq, sözü, cümləni oynamaq, qiraətçiyə çevrilmək, emosiyanı göstərmək məcburiyyətində qalırdılar. Mehdinin yaxınları bunu ona söyləyirdilər. Xüsusilə də Şəfiqə Məmmədova. Şəfiqə xanım Mehdinin Şahbazını qəti şəkildə bəyənmirdi və onun özünə deyirdi ki, sən bu rolda gülünc görünürsən. Lakin Mehdi bu irada bir elə də ciddi yanaşmırdı. Çünki qəzet səhifələrində çıxış edən şünas və şünas olmayanlar yer-yerdən Mehdinin Şahbazını tərifləyirdilər, onun ifasını Həsən Turabovun ifası ilə tutuşdururdular, hərəsinə bir cür yüksək qiymət verirdilər. Lakin Moskva qastrolları zamanı aydınlaşdı ki, Şəfiqə xanım öz tənqidi fikirlərində haqlı imiş. “Pravda” qəzetinin rəsmi rəyindən savayı teatr kuluarlarında, müzakirələrdə “İnsan” tənqid olundu, hərçənd tamaşanın tərtibatının ünvanına bir kəlmə də mənfi fikir söylənilmədi. Aktyorlara iradlar bildirildi, səhnədə faşistlərin marionet kuklalar kimi təqdim edilməsi tənqid olundu. Əlbəttə ki, özünün 100 illik yubileyi münasibətilə Moskvaya qastrola getmiş bir teatrın bundan artıq tənqid edilməsi adi etika qaydalarına görə yol verilməz idi. Amma bir faktı mütləq demək lazımdır ki, “Məkr və məhəbbət”in, “Sən yanmasan” tamaşasının tənqidi fonunda “İnsan”ın tənqidi çox rahat və ağrısız qavranılırdı. Mənim fikrimcə, 1974-cü ilin iyulunda Moskva səfərinə çıxmış teatr qastrol repertuarını düzgün formalaşdırmamışdı və qastrol tamaşalarının siyahısını tərtib edərkən siyasi motivləri ön plana çəkmişdi, və bir də kimlərinsə marağını güdmüşdü. Mən indi də anlaya bilmirəm ki, niyə qastrol repertuarına Nəbi Xəzrinin aşkar zəif “Sən yanmasan...” pyesi əsasında hazırlanmış tamaşanı daxil etmişdilər? Şair Nəbi Xəzrinin ictimai mövqeyinə, vəzifəsinə, səlahiyyətlərinə görəmi? Niyə rejissor Ə.Şərifovun “Zamanın hökmü” tamaşası Moskvaya aparılmışdı, Mehdi Məmmədovun “Canlı meyit”i isə kənarda ______________Milli Kitabxana_______________ 309 qalmışdı? Məgər Poqodin ruslara və inqilaba Tolstoydan daha yaxın idi? Məgər Leninin özü Tolstoyu rus inqilabının güzgüsü adlandırmamışdı? Niyə Mehdinin “İnsan”ını rəva bilib ruslara göstərmişdilər, “Xəyyam”ını isə evdə saxlamışdılar? Niyə Ə.Şərifovun köhnə teatr estetikasında, Ə.İskəndərov üslubuna yaxın bir manerada quruluş verdiyi “Məkr və məhəbbət” tamaşasını Tofiq Kazımovun “Aydın”ından üstün hesab eləmişdilər? Bu suallardan birinə də cavabım yoxdur. Ancaq onu bilirəm ki, teatrın qastrol səfərinin repertuar siyahısını müəyyənləşdirən şəxs yaltaq, qorxaq, intriqaçı, dar düşüncəli bir adam olub; fikirləşməyib ki, söhbət təkcə teatrdan, ayrı-ayrı şəxsiyyətlərdən yox, Azərbaycanın imicindən gedir. Qəribə bir mənzərə yaranır: Azərbaycanın teatr aləmində hamı, hətta qəzetlərə palaz boyda tərifli məqalə yazmış Y.Qarayev də, M.Allahverdiyev də, N.Babayev də, gözəl bilirdi ki, “İnsan” Mehdinin “Canlı meyit”i, “Xəyyam”ı ilə müqayisədə aşkar uğursuzluqdur. Onda niyə bəs “İnsan”ı Moskvada oynanılmaq üçün məqbul saymışdılar? II Cahan Savaşının olayları ilə ilişikli olduğuna görəmi? Bəlkə kimsə Mehdinin imicinə zərbə vurmağa, onun renomesini aşağı salmağa çalışırdı? Mehdi isə, təbii ki, özünə də, tamaşasına da arxayın idi və yaxınlarını dinləmirdi. Ol səbəbdən də tamaşanın qastrol repertuarı siyahısına salınmasına etiraz eləməmişdi. Teatr Moskvadan qayıdır və başlanır dedi-qodular... “Pravda” qəzetinin rəsmi məqaləsində “İnsan” tamaşası barədə ümumən müsbət rəy söylənilməsinə baxmayaraq hamı kuluarlarda Mehdinin uğursuzluğundan, tamaşanın Moskva sənətçiləri, Moskva tənqidçiləri tərəfindən qəbul edilmədiyindən danışır. Getdikcə bu söhbət şişir, şişir, böyüyür və Mehdiyə acı məqamlar yaşadır. Bu azmış kimi o biri tərəfdən də Mehdinin pedaqoji fəaliyyətilə bağlı əngəllər ortalığa çıxır. M.A.Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda (institutun 1974-cü ilə görə rəsmi adı) sanki Mehdini ram edib “cilovlamaq”, özlərindən asılı vəziyyətə Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|