Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 298 öləcək: yalnız bir “ah” çıxacaq dilindən... və bunu yalnız özgələr eşidəcək... Sənətlə həyat sərhədinin qarışdığı nöqtə... Mehdi Məmmədov təqribən 6 aya hazırladı “Xəyyam” tamaşasını: 6 pərdəlik dramı üç hissəyə yığdı və mətni misteriya, şəbih tamaşası variantı kimi görükdürdü səhnədə. O, Cavid mətnini dəyişmədi, ancaq çətin anlaşılan ərəb-fars sözlərinin bəzilərini türk kəlmələrilə əvəzlədi, Caviddən Cavidə azacıq şeir əlavələri etdi. Mehdi ədəbi-bədii mətnə həmişə böyük ehtiramla yanaşan rejissorlardan olub: sanıb ki, Yazı canlıdır, bütövdür, pakdır və ülvidir. Odur ki, Mehdi müasir dramaturqlarla ədəbi mətn urvatlı bir səviyyəyə çatana qədər işləyirdi; klassik pyeslərin mətnlərinə isə toxunmurdu. Bununla yanaşı o, özünə icazə verirdi ki, hərdən zəmanənin teatr dəbinə uyğun ixtisarlar aparsın. Amma Mehdi heç vaxt heç kimin yerinə heç nə yazmırdı; özündən əlavələr yazmırdı. Ona əlavələr lazım olanda isə elə həmən dramaturqun yaradıcılığına müraciət edirdi. Mehdi Məmmədov təkcə hansısa bir dramaturqun hər hansı bir pyesini tamaşaya hazırlamırdı. O, çalışırdı ki, dramaturqun pyesində canlandırdığı dövrü gətirsin səhnəyə. Ol səbəbdən Mehdi müəyyən bir klassik əsərə quruluş verəndə əvvəlcə kiçik bir tədqiqat işi aparırdı: öncə əsri, qərinəni öyrənirdi, sonra dramaturqu. Və yalnız bundan sonra pyesi təhlil etməyi mümkün sayırdı. “Xəyyam”la da belə olmuşdu: o, Xəyyamın rübailərindən Xəyyamın fəlsəfəsinə, Xəyyamın fəlsəfəsindən Xəyyamın dövrünə bir pəncərə açmışdı. Mehdi Məmmədov Azərbaycan səhnəsində “Xəyyam” dramını fenomenal bir şəkildə sərgiləməklə Azərbaycan poeziya teatrının ideal modelini, Şərq teatrının mümkün variantını yaratdı. O, pyesin emosional, diri kompozisiyalarını vahid bir üslub nizamında cilalayıb bütöv və son dərəcə suggestiv bir tamaşa qurdu səhnədə. Və elə buna görə də ədəbiyyatşünas Məmməd Arifə elə gəlirdi ki, çox yumşaq, ______________Milli Kitabxana_______________ 299 plastik, şairanə, əlvan, romantik pritça, nağıl təəssüratı oyadan bu tamaşa “qranitdən yonulub”, yəni üslubca birətədir, tamdır. “Xəyyam” tamaşasında məhz zövq, miniatür qəşəngliyində, əruz ahəngində gözlənilən üslub və aktyorların ifasındakı həqiqi emosiya bu səhnə əsərini pafos və patetika “bataqlığına” yuvarlanmağa qoymurdu, ritorikanı “söndürürdü”. Bilməm nə üçün mən bu tamaşaya baxmaya-baxmaya ona vuruldum, onu sevdim, hətta “Dəli yığıncağı”ndan da artıq sevdim. Əgər yaşım imkan versəydi... və mən o zaman “Xəyyam”ı səhnədə görsəydim... və əlimdə səlahiyyətim olsaydı... mən Dövlət mükafatına “İblis”i yox, “Xəyyam”ı təqdim edərdim... Yəni “fələyin yazdığını mən poza bilsəydim həmən”... Olum, ya ölüm? Ölüm nəmənə, əlbəttə ki, olmaq... “Xəyyam”dan sonra Şəfiqə və Mehdi sevgisi ağızlarda gəzən bir dastan... Amma arada evlilik yox... Mehdi subaydır, yaraşıqlıdır və qızlar, qadınlar ona heyran-heyran baxırlar, onunla bir kəlmə kəsməkdən ötrü belə saatlarla Mehdinin küçəyə çıxmasını gözləyirlər... Bu zaman Mehdi (1971-76-cı illər üçün) Azərbaycan Teatr Cəmiyyətinin (indiki Teatr Xadimləri İttifaqının) sədri vəzifəsinə seçilir. Artıq oğlu Elçin rəssamdır, öz maraqlı həyatı və maraqlı sənət ideyaları ilə yaşayır. Onlar yenə əvvəlki kimi vaxtaşırı görüşürlər, söhbətləşirlər, zarafatlaşırlar və ayrılırlar. Bu məqamda Mehdinin sıx əlaqə saxladığı insan qardaşı Teymurdur, Teymurun ailəsidir. Ömrünün bu mərhələsində Mehdinin məişəti, demək olar ki, bu ailə tərəfindən tənzimlənir. Elə gün olmur ki (Azərbaycan Teatr Cəmiyyətində çalışarkən Mehdinin katibəsi Məlahət xanımın söylədiklərindən), Mehdi qardaşına zəng vurmasın. Teymurun oğlu teatrşünas Əsəd də hər gün əmisinin yanındadır, onun qulluğundadır. Amma Əsəd üçün Mehdi əmi yox, həmişəlik müəllimdir və o, bu gözəgörünməz sərhədi aşa bilmir... və heç ______________Milli Kitabxana_______________ 300 buna cəhd də göstərmir. Hamı bir nəfər üçün, bir nəfərsə... sənət üçün... Azərbaycan üçün... 1971-ci ildə onu mayın 24-dən iyunun 10-na qədər Tiflis və Londona ezamiyyətə göndərirlər. Mehdi səfərdən dönən kimi aktrisa Firəngiz Şərifovanı, yəni Abbas Mirzə Şərişzadənin qızını, yanına çağırır və Firəngizə deyir ki, Şekspir Muzeyində onun atasının Hamlet rolunda şəklini görüb; odur ki, Firəngizi də Londona göndərmək istəyir. Az bir müddətdən sonra Firəngiz Şərifova da İngiltərəyə yola düşür. Bununla da Mehdi ilk dəfə sədr səlahiyyətlərindən yararlanıb Firəngiz xanım üçün qürrələnmək, fəxr duymaq imkanı yaradır və sanki teatr mədəniyyətinin Abbas Mirzə qarşısında mənəvi borcunu, qismən də olsa, qaytarmağa çalışır. Nəzərə alsaq ki, Sovetlər Birliyində kapitalist ölkələrinə getmək nə dərəcədə çətin bir iş idi, Mehdi Məmmədovun atdığı addımın dəyəri daha böyük masştablarda aşkarlanacaq. Həmin bu 1971-ci ildə Mehdi baba olur: Elçinin ilk övladı Kərim dünyaya gəlir. Onun bu hadisəyə reaksiyası çox pozitivdir: o, sevinir və eyni zamanda bığaltı qımışıb gülümsünür. Nə tez keçdi vaxt? Axı mən də hələ qoca deyiləm. 1971-ci ildə Mehdi Məmmədov üç kitab nəşr elətdirir: birincisi 48 səhifədən ibarət monoqrafiyadır, Aleksandr Aleksandroviç Tuqanovun həyat və yardıcılığına həsr olunub; rus dilindədir. Mən artıq bir şünas kimi elə hesab edirəm ki, bu, Mehdinin ən yaxşı əsərlərindən biridir. Burada quru, dəqiq araşdırma və obyektiv qiymətləndirmə hər şeydən üstündür və Mehdi öz tədqiqat predmetinə şəxsi münasibətini heç bir vəchlə önə çəkmir, yalnız faktları panoramlaşdırır. Görünür ki, bu monoqrafiya üzərində çalışarkən o, Moskva kitabxanalarından da mühüm tarixi məlumatlar toplayıb və Tuqanovun kimliyinə, onun həyat amalına Azərbaycan mədəniyyəti müstəvisində bir aydınlıq gətirib. Mehdi Məmmədovun bu monoqrafiyada açıqladığı faktlar yenidir; əsərin də konkret konsepsiyası var ki, buradan da Mehdinin Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|