Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 289 arasında Xəyyam rolunu ifa edəcək potensial aktyoru axtarırmış. Elə bunun nəticəsidir ki, o, tez-tez Firdovsiyə, - Xəyyam, - deyə müraciət edirmiş. Bu dövrdə, Mehdi eyni zamanda, “Hamlet” pyesini Şekspirin 400 illiyilə əlaqədar milli radioefir üçün hazırlayırdı. Yəni Mehdi yaradıcılığında “Hamlet” və “Xəyyam” bir medalın iki üzü kimi bir şey olub... yəni o bundan olub, bu ondan... yəni Mehdinin düşüncə və təcəssüm “laboratoriyası”nda o buna qarışıb, bu ona... Deməli, 1970-ci ildən hələ çox-çox əvvəl “Xəyyam” dramı Mehdini özünə cəzb eləyib: elə cəzb eləyib ki, bu rejissor ondan ayrıla bilməyib; bir an da olsun tərəddüd etməyib, fikrindən daşınmayıb və uzun bir zaman məsafəsində bu ideya ilə birgə yaşayıb, və yaşadıqca ondan bezməyib. Nadir bir hadisə: əksərən rejissorlar müəyyən bir ideyadan tez alışırlar, tez də sönürlər və həmin ideya onlar üçün artıq maraq kəsb eləmir. Mehdi isə bu ideyadan kəlbətin mismardan yapışan kimi yapışıb və nəhayət ki, onu, teatrşünas Cəfərin təklif və təkidilə, reallaşdırıb, özü də sensasiya səviyyəsində reallaşdırıb. Cəfərin ideyası tarixinə müvafiq düşüb bə bəlkə də Mehdinin “Xəyyam”a dönüşünün katalizatoru olub. Mən məqalələri oxuyub, çoxsaylı fotoşəkillərə baxıb da anladım ki, Mehdi Məmmədov “Xəyyam” tamaşasını Milli Teatrda bir misteriya kimi gerçəkləşdirib, zəmanədən şikayət kimi gerçəkləşdirib, aşiqin öz sevgilisinin qəbri üstündə söylədiyi mərsiyə kimi gerçəkləşdirib, təziyə ruhunda, şəbih tamaşaları ruhunda gerçəkkləşdirib. Qaranlıq... Səhnə önündə “qanadlı” rəhil... İçində açıq kitab... Qələmdana yetmiş qələm... Qafa tası.... Şərab kuzəsi... Piyalə... Orta əsrlərə bir eyham... Kəllə isə uzaqdan uzağa şahzadə Hamleti gətirir xəyala!!! Elə bu an... qoca Xəyyam cüssəsilə yarar qaranlığı, səhnənin dərinliyindən gələr addım- addım irəli, irəli... Gələr, rəhilin qənşərində dayanar... Əlində tutduğu çırağın işığı çöhrəsini nurlandırar... Susar, nəfəsini dərər və bir ixtiyar təmkinilə deyər: “Fələyin yazdığını mən ______________Milli Kitabxana_______________ 290 poza bilsəydim həmən...” və sözlər... sözlər... sözlər... musiqinin diliylə əks-səda verib səslənər... Bu, misteriya və ya ritual qayəli ağı, vizual mərsiyə deyilsə, onda bəs nədir? Aman, Allah! Bu tamaşa necə də mənimkidir... Mən “Xəyyam”ı səhnədə görsəydim əgər... Hayıf! Amma eyb eləməz: onsuz da mən bu tamaşanın ovqatlar, emosiyalar dünyasında özgəsi deyiləm. Ortaçağ islam mədəniyyəti... Müsəlman Şərqinin poeziyası və fəlsəfəsi... Hamısı mənə o qədər əziz və doğmadır ki... Amma “Xəyyam” tamaşasında Mehdi təkcə bununla kifayətlənməmişdi: o, qədim yunan teatrı ilə də xor vasitəsilə bir bağlantı yaratmışdı, xalq meydan teatrı ənənələrinə də müraciət eləmişdi, şəbih tamaşalarının estetikasından da bəhrələnmişdi, müasir texnologiyalardan da yararlanmışdı. Hətta tamaşa zalından asılmış iri çilçırağa səsgücləndiricilər yerləşdirmişdi. ...Cahangir Cahangirovun “Şəbi-hicran” kantatası ruhunda bəstələdiyi musiqi seyrçi salonunun fəzasına yayılar... Xəyyamı görükdürən projektor söndürüldüyü andaca aktyor ağ saqqalını tezcənə üzündən qoparar, əbasının önünü arxaya atmaqla əbanı yaraşıqlı libasa çevirər, olar cavan oğlan və gənclik dostları ilə ünsiyyət qurar... Bu tamaşanın təsvirilə bağlı dəyərli teatr tarixçisi İlham Rəhimlinin yazdıqlarında müəyyən yanlışlıqlar var. 213 Mehdi Məmmədov “Xəyyam” tamaşasının “kündə”sini poeziyadan, rəqslərdən, xor oxumalarından, azan səsindən, Ortaçağ dünyasını bəlirtən simvollardan və romantik duyğulardan “yoğurmuşdu”. Xəyyam Hüseyn Cavidə və Mehdiyə görə müsəlman Şərqinin Hamleti idi. Lakin o, Hamlet kimi məqsədinə yetmirdi, məğlub olurdu: yox, əsla; topluma, zülmə, zorakılığa basılmırdı; Xəyyamı fələk qocaldıb əzirdi... Özü oynayırdı Xəyyamı; bir də Həsən Turabov... Amma elə indicə mən Azərbaycan teatr tarixinin başqa bir faktından xəbər verəcəyəm. Xəyyamı ifa edənlərin sayı iki yox, üç olub. Mehdi ______________Milli Kitabxana_______________ 291 Məmmədov Həsəndən öncə bu rolu Məlik Dadaşova tapşırmışdı. Azərbaycan teatr rəssamlığında yeni bir mərhələ yaratmış Elçin Muxtar Elxanın dediyinə görə Məliyin Xəyyamı səhnədən daha effektli təsir bağışlayırdı və onun Şəfiqə ilə tandemi maraqla baxılırdı. Mehdi bir rejissor, bir aktyor kimi yox, bir kişi kimi buna dözəmmir, onda qısqanclıq hissləri baş qaldırır və Məliyi roldan uzaqlaşdırmaq üçün bəhanə gəzir. Geyimlərin hazırlanması prosesi başlayanda artıq bu dəfə Məlik “partlayır”; şikayətlənir ki, niyə mənə ucuz, Mehdiyə bahalı parçalardan kostyum tikilir. Bu “etiraz”, narazılıq quruluşçu rejissora bəhanə olur ki, Mehdi Məlik Dadaşovu roldan uzaqlaşdırsın. Yenə Elçin Muxtar Elxanın dediyinə görə Məlik Xəyyamı oynayırdı, Mehdi isə Xəyyam rolunda intonasiyalı məruzə oxuyurdu. Hər halda bu da mənim üçün önəmli bir rəydir, fikirdir və gözlənilməz açıqlamadır. Çünki Mehdini Xəyyam obrazında tərifləyənlər çox olmuşdu. Biri elə Yaşar Qarayev. O, Mehdinin ifasını çox bəyənmişdi, burada hamletizmin təzahürünü görmüşdü, amma müəyyən monoton təkrarları qəbul eləməmişdi: “Cavid şeirinin musiqisi, klassik əruz Mehdi Məmmədovun zəngin səs imkanları ilə səlis bir şəkildə çatdırılır, qiraətlə ifa, oyunla bədii oxu aktyorun yaratdığı surətdə vəhdət təşkil edir. Mehdi Məmmədovun obrazı tragik yüksəkliyə qaldırdığı təsirli epizodlardan biri qəbristan səhnəsidir. Burada Şekspirə bənzərlik zahirən qəribə görünə bilər. Bunu “Hamlet”in təsiri hesab etmək doğru olmazdı. Əksinə, Hamletin məşhur monoloqu Cavidin istifadə etdiyi Xəyyam rübaisinə heyrətli bir dərəcədə bənzəyir: Xəyyam şah vücudunun torpağından yapılan kuzədən, Şekspir İskəndərin palçığı ilə ağzı tıxanan pivə çəlləyindən, Xəyyam məzarda şahla gədanın, Şekspir isə “kral bədəni ilə arıq dilənçinin” eyniliyindən söhbət açır. Bu oxşarlıq intibah qəhrəmanlarının və ideyalarının bədii səsləşməsindən başqa bir şey deyildir”. 214 Razılaşaq ki, bu oxşarlığı qabardıb gündəmə gətirən Mehdi Məmmədov idi. Çünki bu insanın içində bir Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|