Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 280 məşqlərinə başlamırdı. “Canlı meyit”in də teatral magiyası, şeiriyyəti güclü idi. Rejissor Mehdi qaraçı rəqslərini xəfif bir külək kimi oyun məkanına gətirirdi. Bu zaman səhnədən sanki bir dalğa keçirdi və bu dalğanın “pipiyində” Maşa xrizantem gülü kimi saçaqlana-saçaqlana rəqs edirdi. “Canlı meyit” tamaşasında Mehdi mizanlar qurmamışdı, o, səhnə planşeti üzərinə Şəfiqə Məmmədova ilə birlikdə şeirlər yazmışdı. Mehdinin tamaşasının bütün əsas iştirakçıları teatralcasına yaraşıqlı idilər, teatralcasına qəşəng danışırdılar və kübarcasına teatral davranırdılar, əlbəttə ki, bir Maşadan savayı. Teatrallıq onun rəqslərində, oxumalarında görükürdü yalnız. Leyla Bədirbəyli, Əli Zeynalov, Məlik Dadaşov, Mirvari Novruzova, Səfurə İbrahimova, Kamil Qubuşov tamaşanın teatral qanadını, teatral simasını, səhnə dəbdəbəsini təmsil edirdilər, Şəfiqə Məmmədova, İsmayıl Osmanlı, Sadıq Saleh, Ağasadıq Gəraybəyli isə psixoloji realizm müstəvisində qərarlaşmışdılar. Aktyor Mehdi rejissor Mehdinin qurduğu səhnə oyununda bu iki qütbün arasında bir ötürücü qismində dayanmışdı. Ancaq aktyorlar, istər o tərəf olsun, istər bu tərəf, səhnədə ehtiraslı oyun tərzi sərgiləyirdilər. Məlik Dadaşov bütün varlığı ilə Viktor Kareninin mühitinə və mövqeyinə bəraət qazandırmağa çalışırdı, Protasovun aqibətini Protasovun öz qüsurlu xislətinin məntiqi nəticəsi bilirdi. Aktyor Karenini psixofizioloji gərginliyin apogeyində oynayırdı: sanki kiməsə qışqırmaq, kimisə döymək istəyirdi; lakin bunu eləmirdi, kübar davranış etiketlərinə tabe olub mülayimcəsinə sakit davranırdı. Amma hamı görürdü ki, onun içində dərya təlatümə gəlir. Elə Protasov da cəmiyyətdəki, əxlaqdakı, zahirlə batin arasındakı bu təzada, bu ikiüzlülüyə, bu yalana dözəmmirdi. Mehdi tamaşanı məhz belə obertonlar üzərində qurmuşdu. “Canlı meyit”in son səhnəsində “Protasov qəhqəhə çəkərək müstəntiqə, saxta qanunlara, süni adətlərə gülürdü. Əvəzində daha gur, daha sürəkli qəhqəhələrlə cəmiyyət də Protasova ______________Milli Kitabxana_______________ 281 gülürdü. Gülüş və qəhqəhələrin bu nisbətində Protasovun təkliyi, gücsüzlüyü, faciəsi əks olunmuşdu. Rejissor bir qədər də irəli gedirdi: onun qəhrəmanı romantik bir rəsmdəki əsatirə, çarmıxa çəkilmiş əzabkeşə bənzəməkdən qorxmurdu. Mehdi Məmmədov Protasova məxsus ehtirasların ifadə etdiyi mənanı tragik hüdudlara qaldıra bilirdi” 209 , yəni altruist Protasovun davranış motivlərində İsa Məsihə bir eyham görürdü və haradasa onun “alicənab” jestinə, - intiharına, - kosmik məna verməyə çalışırdı. O özünü öldürür ki, başqalarını yaşatsın. İsa peyğəmbərə yaraşan bir əməl!!! Lakin mən inanmıram ki, bu qurbandan sonra Liza Karenini sevə bilsin. Çünki Liza öz gözləri ilə gördü ki, zəmanənin qəhrəmanı onun xoşbəxtliyi naminə ölür. Əslində isə Protasov Lizanın bütün yaşamaq eşqini, təbəssümünü özü ilə ölüm səltənətinə apardı. Mən inanmıram ki, Protasovun intiharından sonra Maşa bir daha əvvəllər olduğu kimi qayğısız və qüssəsiz rəqs eləsin. İntiharla bəzən başqalarını da öldürmək mümkündür. Elə isə Siz deyin, Protasovu bağışlamaq olarmı? Mehdi bu tamaşanı hazırlayanda mənim cəmi 10 yaşım var və təbii ki, məni Milli Teatrın tamaşalarına buraxmırlar. Evdə olan söhbətlərdənsə bilirəm ki, bizimkilər qohumlarla danışıb birlikdə Mehdi və Şəfiqəyə baxmağa gedirlər. O zaman “Canlı meyit” Azərbaycan teatr mədəniyyətinin “maraqlı hadisəsi” 210 kimi qiymətləndirildi. Lakin bununla yanaşı tənqid Mahmud Allahverdiyevin timsalında bildirirdi ki, tamaşa bir qədər uzundur, antraktların sayı çoxdur və müəyyən ixtisarlar aparmaqla onu iki hissəyə də sığışdırmaq olar. Yenə tənqid, bu dəfə artıq Cəfər Cəfərovun timsalında, bəyan eləyirdi ki, tamaşada kütləvi səhnələr (xüsusən məşhur qaraçı xoru səhnəsi) yüksək professional təsir bağışlamır. Hərçənd mən elə fikirləşirəm ki, yaradıcı kollektiv qaraçı mahnılarının spesifik ifa tərzinə azəri türkcəsində adekvat səsləndirmə tapa bilmədiyindən qaraçı xoru ilə bağlı problemlər ortaya çıxmışdı ______________Milli Kitabxana_______________ 282 və Mehdi onları aradan götürməyi bacarmamışdı. Odur ki, burada irad kütləvi səhnənin qurulmasına deyil, qaraçı xorunda iştirak edənlərin ifaçılıq sənətkarlığına aiddir. Mənsə çağdaş günümüzdən “Canlı meyit”in Azərbaycan teatr məkanında gerçəkləşdiyi dünənə baxanda hesab eləyirəm ki, bu tamaşa həm də Mehdi həyatının hadisəsi olub. Mehdi teatra qayıtmışdı, olumu seçmişdi (o, teatrsız yaşaya bilərdimi?) və 23 yaşlı füsunkar Şəfiqəni öz romantik dünyasının mərkəzinə çəkib gətirmişdi. Amma fələk hələ öz işini bitirməmişdi. Elə 1968-ci ildə də Mehdi Məmmədov “Estetika haqqında söhbətlər”ini yazır və onu bir də təzədən 1975-ci ildə təkrar nəşr elətdirir. Əl içinə sığışan 124 səhifəlik kitab Mehdinin Azərbaycan Dövlət Universitetində (indiki BDU) söylədiyi mühazirələrdən tərtiblənmişdir və aşkar görünür ki, dərslik xarakterlidir. Ancaq bu “dərslik” çox mükəmməldir, kiçik həcmli olmasına baxmayaraq ensiklopedik dəqiqliyə malik məlumatları özündə ehtiva edir, yəni “estetika nədir, nəyi öyrənir, estetik kateqoriyalar hansılardır, “estetik zövq” anlamı necə başa düşülür” kimi sualları təmkinli bir tərzdə cavablayır. Mehdi sənətdə və elmdə hər şeyi axırıncı vergülünə, nöqtəsinə qədər aydınlaşdırmağı, sadələşdirməyi və izah etməyi sevirdi. Amma bu məqamda da bir məsələ hökmən qeyd edilməlidir: Mehdinin “Estetika haqqında söhbətlər”i də onun teatr fəaliyyətinin davamı kimi oxunmalıdır. Filosof Mehdi estetika ilə bağlı bilgisinin izahat vərəqələrində mütəmadi surətdə misal arxasınca, nümunə arxasınca ya teatrın üstünə “qaçır”, ya da öz sənətçi müşahidələrinin. Dediyim bu ki, Mehdi fəlsəfəsi Mehdinin teatr dünyasından qopmuş, Mehdi rejissurasından törəmiş bir surroqat dəyərindədir. Aprelin 5-i saat 18 00 . Azərbaycan Dövlət Universitetinin akt zalı. Təqvimdə 1969-cu ildir. Bu gün Azərbaycanın bir nömrəli təhsil ocağında “Mehdi Əsədulla oğlu Məmmədov görkəmli alim və pedaqoqdur” mövzusunda professor Fuad Qasımzadə Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|