Aydin talibzadə
Yüklə 2,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
______________Milli Kitabxana_______________ 277 səbəbdən də istəmirdi ki, dublyoru Əli Zeynalov onun konsepsiyasından kənara çıxsın, fərqli Protasov oynasın. Mehdi professor idi, doktor idi, xalq artisti idi, amma tənha idi, camaat arasında tənha idi, dostları ola-ola tənha idi. İdeal hər zaman buna məhkumdur. Çünki yüksəklikdədir. Ucalıqla tənhalıq bir-birinə düz mütənasib olan şeylərdir: biri artdıqca o birini də artırır. Burada nağıl qurtara bilərdi. Tənhalıq Protasovu əzdiyi kimi onu da əzə bilərdi. Mehdinin ümidləri qırıla bilərdi. Ancaq bu, baş vermədi. Nədən ki, Mehdinin dünyalarca sevdiyi teatrı vardı və o, səhnə ilə bütün fikirlərini, ağrılarını bölüşmək imkanına malikdi. Odur ki, Mehdi Protasova az qala öz simulyakrı kimi yanaşırdı. Bu, daha məqsədə uyğun idi: belə ki, Mehdinin həyatda açıq deyə bilmədiklərini səhnədə onun simulyakrı qorxusuz-filansız söyləyirdi. “Zahirən o, əyyaşdır, səfildir, lakin daxilən “heyrətli bir ürək sahibidir” (filosofdur - A.T.). Digər tərəfdən Protasov öz etirazını təkcə qanun və mundir əleyhinə çevirməmişdir. O, konkret bir “azadlıq” yox, “səhra sərbəstliyi”, “onuncu əsr sərbəstliyi” istəyir. Hər cür çərçivəni, ölçü və normaları o təkcə cəmiyyətdə, ailə və əxlaq tərzində nədir, heç Bethovenin musiqisində də sevmir!” 207 Bu, Mehdinin iç dünyasının, məxfi fikirlərinin Protasovda vizuallaşmış melodiyasıdır. Olum, ya ölüm? Olmaq Fedya Protasov üçün arvadı Liza ilə dostu Viktor Kareninin məhəbbətini və xoşbəxtliyini onların əllərindən almaq deməkdir, sevilmədiyini bilə-bilə yaşamaq deməkdir. Çünki qanun Fyodorun Lizadan boşanmasını yasaqlayır. Ölmək, yəni meyit olmaq, özgələri içində itib-batmaq isə başqalarına ailə səadəti bəxş etmək deməkdir, qanundan yaxa qurtarmaq deməkdir. Sən yoxsan, səninlə bərabər problemlərin də yoxdur. Və sən ideal azadlıqdasan... Elə buradaca... qaraçı qızı Maşanın sevgisi... Eşq olan yerdə azadlıq bir əfsanədir, yahu!!! Çünki məhz eşq, istər tanrıya, istərsə də qadına, insanı ______________Milli Kitabxana_______________ 278 ideal köləyə, əsirə, qula çevirir. Ol məqamda isə əlvida, azadlıq! Şəfiqə ilə Mehdi səhnədə Maşa ilə Protasovun yaşantılarını imitasiya eləmirdilər: onlar bir-birini sevirdilər... Şəfiqənin Maşası səhnədə məşəl kimi yanırdı Mehdinin Fyodor Protasovu üçün... Şəfiqə qaraçı mahnıları oxuyurdu Mehdi üçün... Şəfiqə qaraçı rəqsləri ifa eləyirdi Mehdi üçün... Həyatla sənət arasındakı məsafə burada minimuma enmişdi... “Fyodorun düşüncələri onu yenidən meyxanəyə gətirir. Bu dəfə o, bura içmək üçün yox, özünü öldürmək üçün gəlmişdir. Tapançanı gicgahına dirəyib tətiyi çəkmək istəyir, bacarmır. Diksinir, əlini ehtiyatla aşağı salır, inildəyir. Oturur. Şamın işığında əllərini isidir. Guya bu ona güc verəcəkmiş. Şamın zəif işığında onun üzünün cizgilərini müəyyən etmək çətindir. Amma tərəddüd içində çırpınması, saxta iş tutmağa meyl etdiyi üçün ruhən əziyyət çəkməsi aydındır”. 208 Bu, Mehdinin qurduğu mizanın yaxşı təsviridir. Onun bütün mizanları üçün bu ahəng, bu ləngər, bu Komandor pauzası xas bir şeydir. Mehdi heç vaxt seyrçinin səhnədən sezə bilməyəcəyi, mənasını anlaya bilməyəcəyi yayğın mizanlar qurmurdu, mizanların konturlarını səhnə planşeti üzərində həmişə yüzfaizli dəqiqliklə cızırdı və sonradan çalışıb onu bir az da qabarıq eləyirdi. Mehdi Məmmədov səhnə mizanını personajın psixofizioloji fəaliyyətinin, onun iç dünyasının, əməlinin güzgüsü kimi, məkan reproduksiyası kimi dəyərləndirirdi. Tamaşaçı bu güzgüdə obrazın kimliyini görüb dərk etməliydi, obrazı tanımalıydı, onun əsl mahiyyətini özü üçün aydınlaşdırmalıydı. “Canlı meyit” tamaşasında Mehdi Məmmədov yenidən xora müraciət etmişdi. Hərçənd bu qaraçı xoru tamaşada hər hansı bir məna daşıyıcısı deyildi; sadəcə, ritmik refren və hadisələrin müşayətçisi funksiyasını yerinə yetirirdi. Səhnə vaxtaşırı gah həzin, gah coşqun qaraçı mahnılarının sədaları altında hərlənirdi və hərlənə-hərlənə seyrçilərə sanki romantik ______________Milli Kitabxana_______________ 279 sevgilərdən, azadlıqdan, insan qürurundan nəsə pıçıldayırdı; pıçıldayıb deyirdi ki, “fələyin gərdişi rəqqasə qadınlar kimidir”. Protasov rolunda Mehdi şəkil kimi idi; elə bil rəssam fırçası ilə çəkilmişdi hər cizgisi: ucu azacıq sivri saqqalı, səliqəli bığı, qaşları, bir qədər ədabaz saç düzümü... Görkəm etibarı ilə son dərəcə effektli Protasov səhnədə işıqlanırdı. Qrim Mehdinin üzünə kübar bir tus tacirinin yaraşığını vermişdi. Alicənab, altruist, əzabkeş Fedya Protasov səhnədə fəlsəfəsi iflasa uğramış filosof kimi davranırdı, götürdüyü pauzalarda sanki dünyanın dərkinə dalırdı və birdən ayılıb gerçəkliyin onun boynundan asdığı “nigah” xaltasını görürdü və başa düşürdü ki, Protasov soyadlı bir insan üçün olum və ölüm arasında fərq məsafəsi artıq tükənib. Bu sərhəd zolağında Fyodoru saxlayan yeganə nəsnə Maşanın sevgisi idi: onu itirən kimi Protasov öləcəkdi. Hardaydı Protasovda Hamlet qədər güc? Rejissor Mehdi səhnədə romantik bir oyun, romantik bir dünya qurmuşdu. Elə bir dünya ki, sevgilərlə idarə olunur və bu sevgilər qanun tanımır. Ona görə də tamaşa iradələrdən daha çox psixologiyaların toqquşması ilə xarakterik idi. “Canlı meyit” pyesinin əksər sakinləri kübar cəmiyyətin, çərçivələnmiş yaşam tərzinin, mədəni vərdişlərin təmsilçiləridir. Və onların xarakteri, onların sevgisi onların mədəniyyəti qədərdir. Məhz bu mədəniyyət canlıdan müqəvva yapıb, kukla yapıb insanları azad yaşamağa qoymur. Protasovun üsyanı buna qarşıdır! Maşa təkcə onun seçimi deyil, həm də Fedyanın “ütülənmiş”, yalançı, nəzakətli davranış etiketlərinə etirazıdır! Tamaşada psixologizmlə yanaşı bir teatrallıq da hökm sürürdü. Bu, Mehdinin bütün tamaşaları üçün xarakterik əlamət olub. Mehdinin özü bir insan kimi davranışında, yerişində, danışığında teatral idi və teatrallığı sevirdi. Psixoloji realizm öz təmiz variantında Mehdini ilgiləndirmirdi. Onun şeiriyyətini, teatral magiyasını, cazibəsini tapmayınca Mehdi tamaşanın Yüklə 2,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|