Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MƏHƏLLƏ MÜSƏLMAN ŞƏHƏRİNDƏ İCMA İDEYASININ VARİSİDİR
- BU ZAMAN MƏHƏLLƏ İCMA MODELİ OLUR VƏ MÜSƏLMAN ONUNLA HESABLAŞMAĞI ÖZÜNƏ
- BAKIDA MƏHƏLLƏ PRİNSİPİ
- MÜSƏLMAN ŞƏHƏRİ MÜSƏLMANIN QƏBRİ TİMSALINDADIR.
211
Bu duyğunu, bu əminliyi və arxayınlığı ona hər şeydən öncə ibadət, yəni üzü qibləyə dayanıb namaz qılmaq verir. Mömin gündə üç dəfə dünya müsəlman icması ilə, əgər belə söyləmək mümkünsə, virtual kontakta çıxır. Lakin bu müsəlmana bəs eləmir. Nədən ki, islam icma dinidir, icma ideyası üstündə köklənmiş münasibətlər sistemidir. Bu baxımdan müsəlmanı müsəlman edən yalnız onun şəhadəti deyil, həm də icmaya mənsubluğudur. Şəhadət (əşhədü ənlə ilahə illəllah, əşhədü ənnə Muhamməd ər-Rasulullah) artıq apriori bu icmaya mənsubluğu, icma ilə birgəliyi özündə ehtiva edir. İcmadan ayrı düşən müsəlman miskinləşir, karıxır. Odur ki, müsəlman icmanı birbaşa öz məhəlləsinə gətirir. MƏHƏLLƏ MÜSƏLMAN ŞƏHƏRİNDƏ İCMA İDEYASININ VARİSİDİR, İCMAYA EYHAMDIR. Məhəllə icmanın həyət qapısından başlayan nişanəsidir. Müsəlmanlara icmaya mənsubluq duyğusu səhra ərəblərinin həyat tərziylə təlqin edilib. Məsələ bu ki, səhrada icma ilə əlaqəsini itirmiş ərəb artıq fəlakət qarşısındadır. Düzdür, burada da islam onu tənha buraxmır: “Məni səndən soruşsalar, bəndələrim bilsinlər, yaxınam onlara. Dua eləyənlər, duasıyla çağırsınlar məni, cavab verərəm” (2:186). “Allah hər an öz bəndəsinin yanındadır” ideyasını ortaya atmaqla islam ərəbi səhrada təklikdən qurtarmağa çalışır. Hərçənd qərinələr ötüşdükcə müsəlmanın icma ilə əlaqəsi zəifləyir, icma daha çox simvolik məna kəsb edir, öz gerçək funksiyalarından məhrum olur və tədricən idarəetmə mexanizmlərini itirib ideyalaşır. Belə olduqda müsəlman icma ilə bağlı duyğularını, yaşantılarını bilincaltı səviyyəsində məhəlləyə proyeksiya edir, icmanı özünə maksimal şəkildə yaxınlaşdırır, “dağ
Muhammədə sarı
gəlmirsə, Muhamməd dağa sarı
gedir” zərb-məsəlini öz təcrübəsində gerçəkləşdirir. BU ZAMAN MƏHƏLLƏ İCMA MODELİ OLUR VƏ MÜSƏLMAN ONUNLA HESABLAŞMAĞI ÖZÜNƏ 212
BORC BİLİR. Beləliklə, məhəllə qeyri-rəsmi qanunlar, etik-əxlaqi normalar, davranış qaydaları, adətlər, etiketlər formalaşdıran sosial instituta çevrilir. Məhəllə ünsiyyətin və münasibətlərin, rəftarların tənzimlənməsi sistemidir. Müsəlman bir iş gördüyü zaman onu “görəsən, məhəllədə nə deyərlər, qohum-qonşu buna necə baxar” fikri daim məşğul edir. O öz ömrünü məhəllə qarşısında hesabat verirmiş kimi yaşayır. Elə buna görədir ki, müsəlman hər hansı bir şəhərdə (ölkədə, bölgədə) öz şəhərində olduğundan daha sərbəst davranır. Məhəllə şəhər içrə
sanki müsəlmanı izləyən müşahidə zonasıdır. Məhəllə hər bir sakin haqqında qeyri- rəsmi
məlumatlar bankıdır. Bu məlumatlar hekayətləri, gümanları, əfsirləri də nəzərə alır. Müsəlman barəsindəki xəbərlər mütəmadi şəkildə onun məhəlləsinə axışır. Hər hansı bir xəbər məhəllədə təsdiqini tapdımı, şəhərdə “ayaq tutub yeriyir”. Müsəlmanın imicini məhəllə formalaşdırır. Onun ictimai
münasibətlərinin tənzimləyicisi və təminatçısı məhəllədir. Məhəllə
müsəlman üçün
icmadır, milli məclisdir, onun real azadlığını, hüquq
və vəzifələrini, əxlaq kodeksini müəyyənləşdirən özünəməxsus konstitusiyadır.
BAKIDA MƏHƏLLƏ PRİNSİPİ Ortaçağ müsəlman şəhəri məhəllənin nə olduğunu bilmir. Ona görə ki, Orta əsrlərdə müsəlman şəhərinin özü elə böyük bir məhəllədir. Və yaxud mümkündür deyim ki, Ortaçağ islam mədəniyyəti kontekstində şəhər bir mərkəzi nöqtə ətrafında hərlənərək dəfələrlə spiral kimi əyilib burulan vahid, homogen yoldan (küçədən) ibarətdir. Biri elə bizim Bakı, yəni İçəri şəhər, yəni ki, içərisi şəhər olan yer... Bir zamanlar Bakı elə Qala divarlarının cızdığı hüdudlar qədərdi. Özgəsi İçəri şəhərdə həməncə çaşıb qalır yolun ortasında, sanki 213
labirintə düşür, hara gedir, məkanın eyniliyilə üzləşir və təbii ki, bundan xoflanır, sarsılır, sıxıntı keçirir. Ona elə gəlir ki, bu şəhər üstüaçıq quyu kimi və ya iri qəbir qismində bir şeydir. Səmt, istiqamət yoxdur, sağ, sol, ön, arxa fərq nişanələri bilinməyən daş divarlardır, divarlar arasında isə balaca qənbər cığırlar... Hayana getsən, yenə əvvəlki yerə dönəcəksən: hərəkət mənasızdır. Fəaliyyət cəhdlərinin hamısı ya daxili nurlanmaya, ya da sakral kontakta yönəlib. Ayrı bütün cəhdlər absurddur. Bunun izahı islam mədəniyyətinin fundamental ideyalarındadır. Müsəlman şəhərinin ÜZÜ səmayadır. Onun evinin pəncərələri evin gümbəzindən birbaşa səmaya baxır: daha doğrusu, panoram hər yerdə səmadır, Allah dərgahıdır. Şəriət hətta üzüqoylu yatmağı da müsəlmana günah sayır: yuxuda belə Allahına arxa çevirmək şəriət qanunlarına görə yasaqdır. Müsəlman məkanın təşkilində həmişə bu prinsipi rəhbər tutur. Odur ki, Ortaçağ müsəlman memarlığında tikilinin görkəmi heç vədə böyük önəm kəsb eləmir. İslam şəhərlərində evin, əksərən, pəncərəsiz arxa divarı bir qayda olaraq küçəyə düşür. İçəri şəhərdə binalar elə bil ki,bir-birinə arxa çevirib dayanıb. Burada tikililər bir-birinə yüzdə yüz oxşayır və şəhərin görkəmində dekorativ heç nə olmur. Ol səbəbdən küçələr bir-birinin əkizinə çevrilir. Əslində müsəlman şəhərində küçə heç küçə deyil, iki ən yaxın nöqtəni birləşdirən mini dəhlizdir. Bu küçə-dəhliz labirint kəsimidir: oradan üfüq
görünmür, oradan çıxış yoxdur, hər yan teyxa daşdır, divardır, dalandır; oradan yalnız səmanı seyr etmək mümkündür. Müsəlman şəhərində küçə- dəhliz elə bil ev fraqmentidir, olsun ki, bəlkə də qəbir variantıdır. MÜSƏLMAN ŞƏHƏRİ MÜSƏLMANIN QƏBRİ
Dünya çapında tanınan islamşünas Seyid Hüseyn Nəsr Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|