Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MİF MÜSTƏVİSİNDƏ PALÇIQ GİL QABI İNSANLA, ALOV İSƏ İBLİSLƏ “QOHUM-LAŞDIRIR”.
- “DOL”
- QADINLAR
- MƏTBƏXİN DİLSİZ QADINI GİL QABDIR.
- Ədəbiyyat
- İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ SƏS: TEATR VƏ MUSİQİ (“şikəstə ruh”un havacatı)
- Arif ol, rəmz bil, ey mahəsəli-qeybü şühud, Ud hər ləhzə gəlib şurə deyər: ya məbud
- “DİNLƏMƏK” “BAXMAQ”DAN
- “dinini, malını, bir də arvadını gizlin saxla”
171
ona da pay düşməsin? Özü də odsuz dulusçuluq peşəsi yox kimi bir şey. Yəni gil qab sobada bişməyincə, işin nəticəsi qaranlıq, sirr, müəmma. Heç kəs bilə bilməz ki, alovla “görüş”, TƏMAS gil qabı nə şəklə, nə halətə salacaq, onu nə tövr dəyişdirəcək: məhv edəcək, sındıracaq, çatladacaq, yaxud “yaşadacaq”. Bişmə müddəti dulusçunu kənar müşahidəçiyə, bekar özgəsinə çevirir. Dulusçu
prosesə qarışmaq iqtidarını itirir: ona yalnız dua edib gözləmək qalır.
Bundan o yanası artıq alovun
yaradıcılığıdır. Belə ki, vədə tamam olanda gil qab sobanın (yainki xəndəyin, təndirin) “bətn”indən “doğulacaq”,
ağzından zühur edib
dünyaya gələcək. Onun, yəni sobanın vəzifəsi torpağı (unu), suyu, odu bir-birinə calaşdırıb bu başlanğıcların əlaqəsini təmin etməkdir. Deməli, gil
qabın “soykök”ündə palçıqla (su palçığın ayrılmaz hissəsi kimi) yanaşı alov da aktiv iştirakçıdır. Hətta bu fikri belə də ifadə etmək mümkündür ki, gil qab haradasa oddan törəyir.
qəribə bir qrşıdurum. Bəlkə də gil qab ALLAH - İNSAN - İBLİS üçbucağının ortaq övladıdır. Olsun ki, onların birgəliyinin obraz şərtiliyidir. Məncə, bu yöndə masştablı fəlsəfi-etnoqrafik araşdırmanın yeni spektri işıqlanır. Hərçənd azəri türkcəsində “dulus” sözünün semantik çənbəri mövzunu tamam ayrı bir səmtə yönəldir. Mən elə fikirləşirəm ki, DULUS “su ilə dolu” deməkdir. “Dulus” sözü o qədər güclü çənbərə malikdir ki,
“ulu” və
“ulus” kəlmələrinin mənalarını da maqnit kimi çəkib özünə yapışdırır. Dolmaq
qabın xüsusiyyətidir. Bu aspektdə dulus/dulusçu qabları su ilə, yem ilə dolduran mənasında anlaşılır. Təsadüfi deyil ki, “DOL” və “DÖL” sözlərinin mənaları eyni bir semantik çənbərə 172
ürcah. Belə ki, əgər bətn dolmasa, döl əmələ gəlməz. Dolça dölün yeridir. “Dul” bu iki sözün (dol və döl) antitezidir: bildirir ki, döl yaratmaq imkanı sıfra bərabərdir. Azəri türkcəsi sanki “dulus” sözünün
mistik örtüyünü kənara itələyib onun arxaikasını gündəmə gətirir. Arxaika isə bundan ibarətdir ki, qədim zamanlarda dulusçuluqla QADINLAR məşğul olublar. Məhz QADIN gildən özünə bənzərini istehsal edib. Gil qab qadın başlanğıcı rəmzləşdirir. Başqa sözlə, hər bir GİL QAB potensial QADINDIR. Gil qab haradasa sulu bətndir, qadın döşüdür; yedizdirmək, içizdirmək, doyuzdurmaq qabiliyyətinə malikdir.
görədir ki, aşpazlıq sənətinin ən mahir biliciləri kişilərdir. Palçıq (gil) və ya xəmir kündə qadının övladıdır, onun davamıdır, onun bətnindən düşəndir. Bu model hər bir vaxt qadının qarşısındadır. Əgər nəzərə alsaq ki, keçmiş çağlarda qadınlar yalnız yerdə (həsir, palaz, xalça üstündə) əyləşib iş görərdilər, onda bu məqamın çözülmə perspektivi daha da çoxalar. Bu perspektivin üfüqlərini mən aşkar təsəvvür edirəm. Amma hələliyə “bəs” deyim ki, oxucu yorulmasın. “İntellektual mozaika” kiçik bir araşdırma silsiləsini qapatmaq, tamamlamaq üçün düşünülmüşdü. Zənnimcə, o öz
missiyasını yerinə
yetirdi. Xalqların yaşam tərzindən ötrü, daha doğrusu, bu yaşam tərzini diktə edən adi, zəruri, gündəlik məişət
tələbatı mədəniyyətlərin qohumluq paradiqmasının özəyini, millətlərin passionarlığı isə mədəniyyətlərin fərq cədvəlinin strukturunu, mətris
düzümünü müəyyənləşdirir. Müxtəlif millətlərin arxaik mədəniyyətlərinin açarını onların
mətbəxində tapmaq
mümkündür. Bütün
mədəniyyətlər mətbəxlə qəbiristanlıq arasında şifrələnmiş sistemlərdir.
173
Ədəbiyyat: 1 Eliade M. İzbr. soç.: Aziatskaya alximiya. - M.: Yanus- K, 1998. - s.184.
2000-ci il
174
İSLAM MƏDƏNİYYƏTİNDƏ SƏS: TEATR VƏ MUSİQİ (“şikəstə ruh”un havacatı) “Fəhm qıl,gör ki, nədir cəngü dəfü bərbətü ud, Nədir onlarda bu ahəngü bu ləhnü bu sürud, Arif ol, rəmz bil, ey mahəsəli-qeybü şühud, Ud hər ləhzə gəlib şurə deyər: ya məbud, Tar hər ləhzə gəlib vəcdə deyər: ya səttar”. Seyid Əzim Şirvani Fəhm qıl! Yəni idrak elə, qulaq as! Haradan Seyid Əzim başlayırsa, çalışaq ora gedək, görək, fəhm qılsaq, nələri aşkar edəcəyik. Hər hansı bir mədəniyyətdə ki, “DİNLƏMƏK”
yerdə
SEYR estetikasının qapıları yavaşca
qapadılar. Sufilər bica söyləmirdilər ki, “əgər Allahı dərk etmək istəyirsənsə, gözlərini iynə ilə tik”, yəni baxışlarını sənə mane olacaq fanidən, zahirin ötərgi gözəlliyindən ayır, batinə yönəlt və tam daxili sakitliyin, rahatlığın içində Onu dinlə, Onu eşit. Məhz bu, “ürəyi mənəvinin səltənətinə doğru” aparmağa qadir. Orta
çağların islam
dünyasında “seyr”
estetikası heç
vədə dəstəklənməyib. Şaşırıb da soruşacaqsınız ki, niyə? Cavablayıram. Çünki seyr müsəlman üçün tamah, həsəd, şəhvət, qürur, hirs təhrikçisi. İnsan görüb də paxıllıq edir, paxıl olur, bulud kimi tutulur, rəng verib rəng alır. Əbəs yerə hədislər Muhamməd peyğəmbərin “dinini, malını, bir də arvadını gizlin
saymırlar ki? Dinləmək fəhmlə bağlıdır, baxmaq nəfslə. Buna görə də seyr neqativdədir, qeyri-rəsmi şəkildə
yasaqlanır: gərçi
qutsal sayılsaydı, müsəlman aləmində şahlar, sultanlar və müqəddəslər hicablanıb, pərdə arxasında əyləşib SƏS vasitəsilə ünsiyyətə üstünlük verməzdilər. Bir də islam
Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|