Aydın Talıbzadə
Yüklə 3,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “AĞ YOL”
- (ERKƏK - DİŞİ - BALA: erkək “süd”
- “SOMA”
- ABHRADATTA
- “AB”
- “AP-SAR”
165
yerinə yetirməyə qabildir; yəni həm doyuzdurur, həm susuzluğu yatızdırır. Təbiətdə elə bir bitki və ya canlı yoxdur ki, içində SÜD olmasın. Ağ buğda dənəsi bircə gün suda, ya da ki nəm torpaqda qalır, südlə dolur. Təzə qoz ləpəsinin paralayırsan, südü damır.
Şingiləni qoparırsan, barmaqların südə
batır. Belə ki, hər bir bioloji varlığın tarixçəsi süddən başlayır. Mifoloji təfəkkür quş südünü
göyərçinin boğazında tapır ki, bu da dirilik suyu kimi can verməyə qadir olan bir nəsnədir. Quş südü haradasa qədim yunan tanrılarının ətirli yeməyi ambroziya (müşki-ənbər) kimi bir şeydir. Bu, elə bir yeməkdir ki, mifologiyada onunla tanrılara əbədi yaşarılıq (bəzənsə əbədi
cavanlıq) verilir. Müşki-ənbər ətirşah, ətirçiçəyi (onların südü, nektarı) kimi də anlaşılır. Bir az da uzaqlara gedək, üzümüzü tutaq Hind mədəniyyətinə. Əski
hindli tayfalarının təsəvvüründə SÜD “bilginin mənimsənilməsi”nin obraz konkretliyidir. Onların mötəbər
risalələrindən sayılan UPANİŞADLAR öz müqəddəs mətnlərində “NİTQ SÜDÜ”, “İDRAK İÇKİSİ”, yaxud
“HƏQİQƏT SÜDÜ” ifadələrindən yararlanırlar ki, bu da altıaylıq uşağın mərasim yeməyinin simvollaşdırılmasından savayı ayrı bir şey deyil. Ritual zamanı hindlilər körpəyə süddə bişirilmiş düyünün lap duru həlimini verirdilər və elə güman edirdilər ki, uşaq məhz onun köməyilə çillədən çıxıb nitq, idrak qazanacaq, həyat həqiqətinə qovuşacaq. Çoxlarının bu gün Azərbaycanın ədəbi üfüqlərində “AĞ YOL” kimi tanıtdıqları kosmik məkanın bir fraqmenti, əslində, “SÜD YOLU” adlanır ki, onun da şəcərəsi birbaşa bu südlə düyü həliminə bağlı. Körpəyə çillə
həliminin içizdirilməsi mərasimi gerçəkliyin südlə ilişikli bütöv bir silsiləsini (ERKƏK - DİŞİ - BALA: erkək “süd” 166
buraxır, dişi mayalanır, doğur, südü olur və balanı əmizdirir) müəyyən müddətə qapadır: yəni süd dövriyyəsi tamamlanır, real
münasibətlər ayin
kontekstində simvollaşdırılır. Bundan o yanası artıq mifdir, metafizikadır, nağıldır. Hindlilərin kosmoqonik bilgilərinə görə tanrı
Varunanın səltənəti, - Səma ilə dünya okeanı, - homogendir, yəni tamam eyni xislətə malikdir: o da su, rütubət, nəmişlik törədir, bu da. Bir çox Şərq ölkələrində elə xəyal edirlər ki, fəza boşluğuna böyrü üstə düşmüş təzə Ay iri su hövzəsində üzən gəmi və ya qayıqdır. Hindistanda Aya “SOMA” müqəddəs içkisi dolan bir CAM kimi də baxırlar. Mifik təfəkkürə əsasən Ay bədirləndikdən sonra tanrılar guya bu nəhəng “cam”a yığılmış mistik şərbəti içirlər; başqa bir varianta görə isə Soma içkisi Ayın tərsinə çevrilmiş hilalından yağış qismində yerə tökülür. Odur ki, qədim hindlilər Aya digər bir ad da qoyublar: SOMA. Mümkün ki, ərəblərin “səma” sözü elə bu kəlmədən alınmadır. Səma sanki iri bir süd qabıdır, parlaq gövhərlər, incilər küpüdür, sanki kündələnmiş buludlar üzən nəhəng bir teştdir. Gərçi böylə olmasa, onda “əbri-nisan” (incilər yağdıran yağış buludu, obrazlı desək, yağış kündəsi) nəmənə, “süd yolu” nəmənə?! Bir gün tələbələri Budddadan soruşurlar ki, vaxt gələndə onu necə ansınlar, necə xatırlasınlar. Budda dinmir, təmkinini pozmur, epizodik bir laloyunu səhnəsilə onların sualını cavablayır: əlində dilənmək üçün tutduğu sədəqə CAMINI aşırıb yerə
qoyur. Bu,
eyhamdır, yaşanmış taleyin (axırıncı qurtuma qədər içilmiş içki) obrazıdır, rəmzidir. Yəni hind mədəniyyətində həyat, tale, karma maye (soma, sakral nektar, süd) dolu camla işarələnir. Deməli, əgər dünya camdırsa, onda ömür süddür, somadır, müqəddəs içkidir. 167
Ancaq bu məqamacan yazılanlar hələ nədir ki? Ciddi heç nə: məsələnin üzü, bayırı, üst qatı. Əsl elmi şücaətsə gizlini aşkarlamaqdır. Odur ki, mən yavaşca istiqamətlənirəm qədim yunan mədəniyyətinə sarı. Kim gərçi düşünürsə ki, əski yunanların eşq tanrısı AFRODİTA miflərdə söylənilən kimi dəniz köpüyündən zühur edib, görünür, bir qədər naşı adamdır, fun- damental elmə nabələddir. Düzdür, ilahənin adının yunanca açımı birbaşa “AFROS”, yəni “köpük” sözü ilə ilişiklidir. Di gəl ki, bu sevgi tanrısının həqiqəti hindlilərin ədəbiyyatından boylanır. Sanskrit dilində
kəlməsi
AFRODİTANIN arxaik variantıdır, “bulud tərəfindən əta edilmiş”, “buludun hədiyyəsi olan” canlını və ya nəsnəni işarələmək üçün işlənir. AF - RO - DİTA
daha köpükdən yox. Çünki köpük boşdur, heçin qabığıdır, aldanışın sərhəddidir, puçdur. Heçdən nə yaranır ki? Hərçənd bulud və köpüyün təbiəti haradasa oxşardır: onların hər
ikisi SU başlanğıcını vurğulayıb SÜD rəngində olur, südə bənzəyir.
Aydınlaşdırdıq ki, BULUD ilahə Afroditanın şəcərəsində ulu əcdaddır və onun qədim sanskrit dilində AB-HRA kimi səsləndirirlər. Buludsuz yağış nə, dəniz nə, köpük nə? Farsların “AB” sözü də burdandır. “AB” farsca, “AP” isə sanskritcə SU deməkdir. Qədim hindlilərin dini mədəniyyətinin ənənələri müqəddəs səma
pərilərini “AP-SAR” adlandırır. “AP” əgər sudursa, “SARAS” hərəkət etmək kimi mənalandırılır. Sakral aləmin gözəl mələkləri və ya huriləri vedaların verdiyi bilgiyə əsasən göydə, səmada sərbəst çalıb oynadıqları kimi, kəhkəşan çaylarında da asudə yaşayırlar. Onların yerə enməsi nəinki mümkündür, bəlkə də adi
Yüklə 3,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|