Ayev В. Ch., ndKirish «inson resurslari iqtisodiyoti» fanining predmeti va mazmuni

10.2. AQSHda inson resurslarini boshqarish jarayoni
Inson resurslarini boshqarish jarayoni Amerika korporatsiyalarida o‘ziga xos yo‘llar orqali olib boriladi. Ular qator shakllar va usullarni o‘z ichiga oladi.
Bunga misol tariqasida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:

• mutaxassislar xizmati, inson resurslarining professional darajada o‘sishi;

  
  

• yuqoridagi xizmatlami bajarishda ishlab chiqarishning umumiy holda to‘xtashi, sekinlashishi;

  
  

• zamonaviy axborotlar texnologiyasining qo'llanilishi.

  
  

AQSHda inson resurslarini boshqarish jarayoni keng miqyosda tadqiqotga, maslahat yordamiga, rivojlangan boshqaruv infratuzilmasiga va boshqalarga

tayanadi. Inson resurslarini boshqarish strategiyasi va xodimlar boshqaruvi tizimini shakllantirish, umuman olganda, korporatsiyaning oliy boshqarmasi orqali yaratiladi. Odamlarni boshqarish funksiyasi ko‘proq Amerika kompaniyalarida markazlashgan va markazlashuv darajasi faqat moliyaviy tomondan kuchli hisoblanadi. Umuman, boshqaruv faoliyatidagi yangi funksional sferalar personalning boshqa kategoriyalariga nisbatan yuqori maosh oluvchi kategoriya bilan bog’liq.
Amerika tadqiqotchilarining fikricha, «boshqarma hajnii» tushunchasi
«menejment hajmi» tushunchasi bilan bir xil ma’noni anglatmaydi. T. Levitta fikriga ko‘ra, menejment — «jarayonning ratsional baholanishi va asoslaming
sistematik ravishda tanlanishidir»;
Bu asoslaming strategiyasi sistematik shaklini ishlab chiqish; kerakli bo'lgan resurslaming joylashtirilishi, ratsional rejalashtirish, tashkilotchilik, faoliyat boshqamvi va nazorati, tanlangan asoslar rivojlanishi; insonlarni ishiga ko'ra taqdirlash va motivatsiyalashtirishdan iborat.
Boshqarma — agarda menejment o‘zining keng ko'lamdagi tushunchasi bilan, aspekt holati bo‘lmagan jarayonlami egallasa, menejmentning bir qismidir.
131

Boshqarma ko‘proq ko'rinish holatiga ega bo‘lgan aspektlardan shakllanadi, hamma menejerlar ham hech bo‘lmaganda boshqaruvchi qobiliyatiga ega emas.

Amerika amaliyotida boshqarmaga jarayoniy yondashish keng ko‘lamda ishlatiladi, ya’ni har bir aniq voqeada qo‘l ostidagilardan va aniq jarayonlar boshqaruv - muvaffaqiyatli boshqaruv o‘zi xislatlari va boshqaruvchi (menejerlar)ning maxsus kombinatsiyalari talab qilinadi.
Amerikaning eng ilg’or 46 ta biznes maktabi kompaniyalar talabiga binoan kadrlar tayyorlaydi. Kompaniyalar ularga vaqti-vaqti bilan konsultatsiyaviy maslahatlar berishadi. Kolumbiya universitetiga qarashli Biznes maktablarda «Exportlar», «IBM», «АТГ», «General elektrik», «Pfaytser» kabi firmalarga boshqamvchi mutaxassislar tayyorlanadi, shuningdek, dasturlami «radikab ko'rib chiqish masalalari o'rganiladi va boshqaruvchilar o'qitiladi. 1980-yillarda asosiy e’tibor ishlab chiqarishni «strategik» boshqarish (yangi texnologiyalarni avtomatlashtirish tizimi), tashkiliy strukturalami qayta qurish, tadbirkorlik, inson resurslarini boshqarish va kooperativ shakllantirish rnuammolariga qaratilgan. Masalan, 1986-yili tadbirkorlik darsini 250 ta maktab o‘tgan bo‘lsa, 1988-yilda bu ko‘rsatkich 400 taga yetdi. Boshqa yo‘nalishlarda boshqaruvchi kadrlarni professional darajada tayyorlash, firma ichida tayyorlash va o‘rgatish, ular o‘qishi va kamol topa borishi uchun sharoitlar yaratib berish va shaxsni boshqarish kabi masalalar o‘rgatiladi.
Keyingi yillarda Amerikadagi ko‘pgina korporatsiyalar xususan: 400 ta markaz, shu jumladan, firmalarning boshqarish instituti, «Kontrol Deyta», milliy o‘quv markazi — «IBM», firma menejerlari tayyorlov maktabi «Tandem»
va boshqalar firmani ichki rivojlantirish yo‘li va mexanizmini o‘rgan ishga kirishdilar. Ayrim korporatsiyalar, masalan, «Djeneral Elektrik» va boshqa firmalar o'qishga sharoit yaratib berishdi. 0 ‘qish va o‘rganish jarayoniga o‘qituvchilardan tashqari boshqa joylardan ekspertlar va lektorlar ham taklif etildi. Ilg’or kompaniyalar, masalan, «Kyullet Pakkard» kadrlar va boshqaruvchilar tayyorlashga alohida qiziqish bildirgan. Kompyuter texnologiyasi menejerlarga xabarlar, yangiliklar olishga yaqindan yordam beradi. Bu telekonferensiyalar o'tkazishda juda qo‘l keladi. Har yili ish loyihasi va sharoitlari 3 ta eng yaxshi finnaning ish yurituvchilari,
direktorlar kengashi, vitse-prezidentlar va kadrlar bo'yicha direktor o‘rinbosarlari tomonidan tekshiriladi.
Kadrlar bo‘limining ilgarigi majburiyatlarga (ishga qabul qilish, kasbiy tayyorgarlik, mehnat jarayonlarini o‘rganish va ishchilar malakasi, ishdan bo‘shatish, huquqiyso‘rovlarninghal qilinishi, rejalashtirish va hokazo), insoniy munosabatlar jarayonlariga qo‘shimchalar kiritildi. Kasaba uyushmalari bilan ijtimoiy aloqa o‘matish, ijtimoiy munosabatlar boshqarmasi so‘rovlari va maxsus
bolimlarda o‘qitilishi kadrlar xizmati xodimlarining vazifasini siyosiy tus oldirdi. Kadrlar xizmati vazifalari doirasining kengayishini boshqa korxonalar xizmati qatoriga chiqardi (62).

132