Aynur Bəşirli Aynur K
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
1848-ci ildə ilk dəfə “Assoşieyted Press” Avropadan xəbərləri müxtəlif limanlardan əvvəl paroxodla, daha sonra teleqraf vasitəsilə toplayanda xəbərə verilən tələb dəqiqləşdi: yığcamlıq və faktlılıq. Səbəblərdən biri, bəlkə də, birincisi məsələnin iqtisadi cəhəti idi. Çünki teleqrafla göndərilən hər söz pul idi. 14 lk reportyorların hətta maliyyə uğurlarına baxmayaraq, XIX əsr Amerikasında jurnalistika aşağı təbəqənin sənəti kimi qiymətləndirilirdi. XX əsr jurnalistikasında meyllər: Subyektiv və Obyektiv xəbərçilik Jurnalistika XX əsrə qədəm qoyanda faktlılıq peşəkar xəbərçiliyin göstəricisi kimi heç kimdə şübhə doğurmurdu. Reportyorlar hadisələrin şa- hidlərindən faktları toplayır və mənbələrə istinad edir, bir sözlə, gerçəkliyi qələmə alırdılar. XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən iki hadisə jurnalistikanı çalxaladı. Bunlardan birincisi ötən əsrin əvvəllərində yaranan ictimaiyyətlə əlaqələr (public relations – PR) sahəsi, digəri isə Birinci Dünya müharibəsi idi. Hər iki hadisənin sonucu olaraq jurnalistlər eyni sualla rastlaşdılar: faktlar həmişəmi həqiqəti əks etdirir? ctimaiyyətlə əlaqələrin bir sahə kimi inkişafı jurnalistlərin PR-ın əlin- də alətə çevrilmək təhlükəsini yaratdı. Belə ki, PR öz sahibinin maraqların- dan çıxış edərək onu jurnalistlərlə birbaşa təmasdan qoruyur, xəbəri idarə edirdi. Birinci Dünya müharibəsinin təbliğat maşını da jurnalistikanı siyasətin alətinə çevirmişdi. Təsadüfi deyil ki, müharibədən sonra jurnalistlərə hər şey şüurlu şəkildə yaradılmış illüziya kimi gəlirdi. 15 14 Adee K.W., Ault H. Phillip, Emery E. Reporting and Writing News, NY, Harper & Row, 1983. p.18. 15 Schudson M. Discovering the News. A Social History of American Newspapers. US, Basic Books, 1978. p. 142. Məhz belə bir şəraitdə 1930-cu illərdə jurnalistikada faktlara münasi- bət geniş diskussiyalara səbəb oldu. Nəticədə fakta ikili münasibət yarandı: subyektiv və obyektiv. nterpretiv – izahlı jurnalistika Bir qrup reportyor oxucuya yalnız faktların verilməsinin çaşdırıcı ol- duğunu deyirdi. Onların fikrincə, oxucular hadisələrin interpretasiyasına, yə- ni izahına ehtiyac duyurlar. Elə buna görə də nterpretiv jurnalistlər “Kim? Harada? Nə vaxt ?” suallarına “Niyə?” sualını əlavə edərək oxucularına ha- disələri izah etməyə çalışırdılar. Qəzetlər interpretiv – izahlı xəbərçilikdən həm isti xəbərlərin, həm də background – qaynaq informasiyanın, ön tarixçənin verilməsində yararlanırdılar. Bu dövrdə qəzetlərdə həftə sonu xəbərlərin icmalları geniş yer almağa, onlar, hətta redaksiya yazılarını sıxışdırmağa başladı. nterpretiv – izahlı xəbərçilik nə qədər geniş vüsət alsa da, o, subyek- tiv idi və jurnalistlərdən faktları yorumlamağı tələb edirdi. Bunu hamı bacar- mırdı. nterpretiv xəbərçilərdən fərqli olaraq, ənənəvi reportyorlar hələ də inanırdılar ki, onların işinin qiyməti yalnız faktları toplayıb çatdırmaqdadır. Onlar həm oxucuları, həm tənqidçiləri öz işlərinin vacibliyinə inandırmaq zərurəti duyur, bunu sübut etmək üçün elmi zəmin axtarırdılar. Belə bir elmi çərçivə tapıldı. O, obyektivlik idi. Obyektiv – elmi jurnalistika Mişel Şudson məşhur “Xəbərin kəşfi” kitabında obyektivliyin qalxa- nışını addım-addım izləyərək maraqlı nəticələrə gəlir. XX əsrin 30-cu illə- rində jurnalistikanın obyektivliyə üz tutmasının səbəblərindən biri də jurna- listlərin öz sənətlərinin nüfuzunu artırmaq istəkləri idi. Bu cəhdlər hələ 1903-cü ildə Cozef Pulitzer Kolumbiya Universitetinin nəzdində jurnalistika fakültəsini açmaq üçün vəsait ayıranda başlanmışdı. C. Pulitzer jurnalistlərin də həkimlər və hüquqşünaslar kimi maddi maraqlardan asılı olmayan peşə həmrəyliyi yaratmalarını arzulayaraq yazırdı: “mənim konsepsiyama görə, bu jurnalistika məktəbi nəinki kommersial olmamalıdır, o hətta antikommer- sial olmalıdır”. 16 Jurnalistikanın digər elm sahələri ilə bir sırada durması üçün o, sub- yektiv yox, elmi, yəni obyektiv kateqoriyalara əsaslanmalı idi. Məşhur kom- munikativist U. Lipman jurnalistikanın bütün bəlalarına bir əlac irəli sürürdü. Bu, elm idi. O inanırdı ki, jurnalistikanın elmi metodlardan bəhrə- lənməsi mətbuatı daha peşəkar və daha liberal edəcəkdir. Beləliklə, Lipman obyektivliyi jurnalistikanın idealı kimi irəli sürürdü. Obyektivlik həqiqətdir, yaxud həqiqəti deməkdir. Sözün mənşəyi la- tıncadan gəlir, mənası bizim şüurumuzdan asılı olmayaraq mövcud olan de- məkdir. 17 Obyektivlik deyəndə müşahidə olunan faktlara istinad etməklə ya- naşı, həm də metodoloji cəhətdən hadisənin nəqlində faktın fikir və rəydən ayrılması nəzərdə tutulur. Şudson yazır: “Jurnalistlər obyektivliyə inandılar. Çünki onlar inan- maq istəyirdilər, bunun ehtiyacında idilər və onlar ən adi insan kimi öz fərdi inanclarının və şübhələrinin əsarətindən qurtarmaq üçün obyektivliyə təşnə idilər”. 18 Beləcə obyektivlik dəyərə, həqiqətin meyarına çevrildi. 16 Schudson M. Discovering the News. A Social History of American Newspapers. US, Basic Books, 1978. p. 155. 17 Словарь иностранных слов. M., Русский язык. 1981, c. 350. 18 Schudson M. Discovering the News. A Social History of American Newspapers. US, Basic Books, 1978. p. 159. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|