Azad İsa oğlu Qurbanov, Elçin Musa oğlu Məmmədov, Aygün Seyfəddin qızı Hüseynova

   
17
terminallar
1
 qoşulur ki, onlar vasitəsilə qəbul edilmiş 1000-dən 
artıq istifadəçi məsələsini paralel olaraq eyni zamanda yerinə 
yetirmək mümkün olur.  
Mainfreymlər həddən artıq etibarlı kompüterlərdir. 
Onların dayanmadan işləmə müddəti 12-15 il hesab olunur. 
İnformasiyalar aparat
2
 və proqram
3
 vasitələrilə etibarlı qorunur.
  
Mainfreymlərin istismar xərci və maya dəyəri fərdi 
kompüterlərə nisbətən dəfələrlə çoxdur.  Onlara xidmət çox 
saylı ixtisaslı  işçi heyət – sistem proqramlaşdırıcılarından
4
, 
tətbiqi proqramlaşdırıcılardan
5
, mühəndis-texniklər
6
 və 
verilənləri hazırlayan operatorlardan
7
 ibarət kadr potensialı  
tələb edir. Buna görə  də onların istismarı vaxtın optimal 
bölünməsi prinsipi əsasında həyata keçirilir. Belə ki, daha çox 
zəhmət tələb edən və uzun sürən hesablamalar, yerinə yetirilən 
məsələlərin sayı minimum olduğu gecə saatlarına planlaşdırılır. 
Gündüz vaxtlarında isə mainfreym daha az zəhmət tələb edən 
çoxsaylı  məsələləri çoxistifadəçi rejimində icra edir. Bu 
rejimdə eyni vaxtda bir neçə  məsələ ilə  və uyğun olaraq bir 
neçə istifadəçi işləyir. Kompüter bu məsələləri paralel olaraq 
yerinə yetirir.  
Minikompüterlər. 
Minikompüterlər mainfreymlərə 
nisbətən kiçik ölçülərinə görə, uyğun olaraq daha az 
                                                 
1
 Terminal monitordan və klaviaturadan ibarətdir. 
2
 Məsələn, kriptoqrafik qurğular vasitəsilə. 
3
 Məsələn, RACF və ya VM:SECURE proqramları vasitəsilə 
4
 Sistem  proqramlaşdırıcıları hesablama sistemlərinin proqram-aparat 
interfeysini təmin edir. Onlar mainfreymlərin baza proqram təminatının 
işlənib hazırlanması, sazlanması və istismarı ilə məşğul olur.  
5
Tətbiqi proqramlaşdırıcılar qrupu hesablama sistemlərinin istifadəçi 
interfeysini təmin edir. Onlar verilənlərlə konkret əməliyyatları yerinə 
yetirmək üçün proqramlar yaratmaqla məşğul olurlar.
  
6
 
Mühəndis–texniklər təminat qrupu  mainfreymlərə texniki xidmətlə, 
təmirlə  və qurğuların sazlanması ilə, həmçinin başqa bölmələrin işləməsi 
üçün zəruri olan yeni qurğuların qoşulması ilə məşğul olur.  
7
 Operatorlar tətbiqi proqramlaşdırıcıların yaratdığı proqramların işləyəcəyi 
verilənlərin hazırlanması ilə məşğul olurlar. 

---

 
18
məhsuldarlığına və qiymətinə görə  fərqlənirlər. Belə 
kompüterlər  əsasən sənaye, elmi, tədris müəssisələrində, 
banklarda və orta biznes kateqoriyasına aid olan firmalarda  
istifadə olunur. Minikompüterlər multiprosessorlu 
arxitekturaya, çoxsaylı diskovodlara
1
 və perferiya qurğularına  
malik olub, 200-ə  qədər terminalın qoşulmasını  təmin edir.  
Onların istismarı üçün də ixtisaslı proqramlaşdırıcılar, 
mühəndis heyəti tələb olunur, lakin onların sayı mainfreymlərə 
xidmət heyətindən dəfələrlə az olur. 
Mikrokompüterlər və ya fərdi kompüterlər
. 
Mikrokompüterlər maya dəyərinin, istismar xərclərinin az 
olması, onlarla işləmək rahat və sadə olması səbəbindən bütün  
tip müəssisələrdə  fərdi olaraq  istifadə olunur. Müəssisədə 
mikrokompüterlərin sayı kifayət qədər çox olduqda və 
kompüterlər lokal şəbəkəyə
2
 qoşulduqda kompüterlərə  və 
şəbəkəyə azsaylı - tərkibi bir neçə adamdan ibarət olan qrup 
xidmət edir. Onlar informasiya təhlükəsizliyini təmin edir  və 
sistem-texniki xidmətlər göstərirlər. 
 
Mikrokompüterlərin təsnifat növləri 
İxtisaslaşma səviyyəsi üzrə  təsnifat. 
İxtisaslaşma 
səviyyəsi üzrə mikrokompüterlər iki yerə bölünür: universal və 
ixtisaslaşmış. Universal kompüterlər müvafiq proqram təminatı 
olduqda ixtiyari tətbiqi məsələni həll etməyə xidmət edir.  
 İxtisaslaşmış mikrokompüterlər konkret təyinatlı 
məsələlərin həlli üçün nəzərdə tutulmuşdur. Belə kompüterlərə 
avtomobillərin, gəmilərin, təyyarələrin, kosmik aparatların bort 
kompüterlərini, tibbi avadanlıqlar qoşulmuş minikompüterləri, 
serverləri  aid etmək olar.  
Forma ölçülərinə görə  təsnifat
. Mikrokompüterlərin 
forma ölçülərinə görə aşağıdakı kimi  təsnifatı aparılır: 
•
 
Masaüstü (desktop),  
                                                 
1
 Diskovod- maqnit diskli informasiya daşıyıcılarını oxuyan qurğudur. 
2
 Bax: Kompüter şəbəkələri. 

---

   
19
•
 
Portativ (Portable),  
•
 
Cib (Palmtop)  
Masaüstü minikompüterlər funksional imkanlarının 
böyüklüyünə, maya dəyərinin ucuz olmasına, daha əvvəl və 
kütləvi istehsalına görə daha geniş yayılmışdır. Onlar əsasında 
Avtomatlaşmış  İşçi Yerləri yaradılır,  fərdi olaraq bir əmək 
aləti kimi istifadə edilir. Masaüstü kompüterlər asanlıqla təmir 
olunur və modernləşdirilə bilər. Zərurət olduqda onun tərkibinə 
daxil olan ixtiyari qurğunu başqası ilə əvəz etmək mümkündür.  
Portativ kompüterlər daşınma üçün rahatdır. Onlardan 
əvvəllər  əksər vaxtlarını ezamiyyət və  tədbirlərdə keçirən 
biznesmenlər, komersantlar, müəssisə  və idarə  rəhbərləri, 
jurnalistlər istifadə edirdilər. Son illərdə onların funksional 
imkanları xeyli artdığından və qiymətlərinin ucuzlaşması 
səbəbindən onlardan istifadə edənlərin  əhatə dairəsi sürətlə 
genişlənməkdədir. Hal-hazırda –Notbook, Lap top və Sub 
Netbook
1
 portativ  kompüterləri istehsal olunur. Onlardan 
adətən  İnternet-lə  və  sənədlərlə  işləmək üçün, telefon rabitəsi 
vasitəsilə istənilən coğrafi nöqtədən telefon xəttinə qoşulmuş 
digər kompüterlə informasiya mübadiləsi etmək üçün istifadə 
edilir. 
Əvvələr cib kompüterləri (şək.1) “intellektual qeydiyyat 
kitabçası” kimi yaradılmışdır və bu səbəbdən Personal Digital 
Assistant (PDA) – “şəxsi rəqəmli katibə” adlandırılmışdır. Bu 
gün müasir cib kompüterləri geniş funksional imkanlara 
malikdir. Onlar istifadəçilərə aşağıdakı xidmətləri təklif edir: 
•
 
Elektron kitabların oxunmasını; 
•
 
İnternet xidməti; 
•
 
Elektron xəritələrlə  iş. GPS
2
 modulu  və 
marşurutu planlaşdırma proqramları olduqda 
naviqasiya xidməti;  
                                                 
1
 Sub Netbook kompüterləri Notbooklardan nisbətən kiçik ölçüsünə və 
kütləsinə görə fərqlənir 
2
 GPS-Global Mövqe Sistemidir.  

---