Azad Yazarlar Ocağının kitabxanası
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
128 davranmadı. Rzaquluxanın bayrağı altında olan saxlunun sərkərdələri azad buraxıldılar. Qoçanın bütün savunma sistemini söküb dağıtdılar. Lakin qalanın içi bir o qədər də zərər görmədi. Şahzadə qalanın içinə girib Rzaquluxanın qorxunc sarayına daxil oldu. Əmr verdi ki, hamamı isitsinlər. Günlər boyunca yuyunmamış Şahzadə buranın hamamında yuyundu. Sonra Rzaquluxanın böyük oğlunu qəbul etməyə razılıq verdi. Bu oğlan anası tərəfindən Abbas Mirzəyə bir neçə hədiyyə gətirmişdi. Bu hədiyyələrin rəmzi anlamı var idi. 59 Bu əşirət yapılı toplumda başçıların ailəsi bir sülalə oluşdururdu. Bölgənin yaşamı və düzəni onların iradəsindən və nüfuzlarından asılı olurdu. Bu sülalə dağıldığında bölgəni kaos bürüyürdü. Bu səbəbdən Abbas Mirzə, Rzaquluxanın oğlu Sam Xanı onun yerinə hakim təyin etdi. Hakim təyin etdi ki, bu ailəyə olan sayqı və ya qorxu səbəbilə bölgədəki kaos önlənsin. 60 Lakin qalanı təkrar onarıb səngər halına dönüşdürməsini, böyük ordu oluşdurmasını ona yasaq etdi. Bununla da Sam Xan heç bir zaman atasının intiqamını almaq amacı ilə bölgədə özünə müttəfiq arama kimi bir duyğuya heç qapılmadı. Bölgədə istiqrarın tam sağlanması amacı ilə Salur Xanın əmrində olan Sərəxs də bütünü ilə ələ keçirilməli idi. Bu türkmənlər dirək olaraq öz çıxarları uğrunda savaşmırdılar. Özlərinə bənzər tayfalar üçün silah təşkil edirdilər və qarşılığında isə kölə alırdılar. Onların Xeyvə əmiri ilə geniş ticari əlaqələrinin təməlində də bu durmaqda idi. Sərəxsin mühasirəsinə başlamadan öncə bir neçə zəruri iş üçün Məşhədə getdi. Hələ Qoçanda ikən Herat hakimi Kamran Mirzənin oğlu Yarməhəmməd Xan Şahzadənin ziyarətinə gəldi. Bu qonaq da Xorasan xanlarını bir-bir məğlub edən Azərbaycan ordusunu yaxından görmək istəmişdi. Yarməhəmməd Xan nə qədər Abbas Mirzənin qarşısında hörmətlə davransa da, Abbas Mirzə Heratın da Qacar imperatorluğunun bir parçası olmasını qonağına söyləməkdən vaz keçmədi. Abbas Mirzə, boyük bir ədəb və nəzakətlə Yarməhəmməd Xanı qəbul etmişdi. Xosrov Mirzəni isə görəvləndirmişdi ki, onu yola salmaq üçün Məşhədə qədər yola salma törəninə eşlik etsin. Məşhəddə isə ən yaxşı bir evi onun qalması üçün nəzərdə tutdular. Ancaq Yarməhəmmədi qorumaqla görəvli olan gözətçilər Abbas Mirzənin həyatının sonuna qədər onu (Yarməhəmmədi) əsir kimi saxladılar. O zaman bütün şəhərlərin mühasirəsi bir-birinə bənzəməkdə idi. Eyni yöntəmlə mühasirə edilən Sərəxs Abbas Mirzənin qələbəsi ilə sonuclandı. Şahzadə Qoçanda olduğu kimi türkmənlərin də istəklərini böyük bir qətiyyətlə rədd etdi. Onlara da təslim olmamaları təqdirdə savaşın qaçınılmaz olacağını söylədi. Bu savaşda Salur Xanın müxtəlif hiylələri üzündən şəhər təslim alındıqdan sonra 59 Watson (Robert Qrant) “A History of Persia” London, 1866. 60 Eyni qaynaq. 129 Abbas Mirzə əsgərlərinin yağmalama istəyinə müsbət cavab verdi. Bu şəhərdə illər boyu kölə alış-verişi sonucunda barınan altun və gümüşlərin Azərbaycan əsgərləri tərəfindən talan edilməsi başlandı. Başqa yerlərdə olduğu kimi Sərəxsin də savunma sistemi çökərtildi. Salurların cəsarəti basılmışdı və onların məğlubiyyəti Türküstanda böyük əks-səda oyatdı. Abbas Mirzə bu sınırın qorunması üçün ciddi önləmlər almağı düşündü. Ən yaxşı güvənlik önləmi bu idi ki, Qacar ərazisinə gələn karvanların Salur türkmənlər tərəfindən qorunacağını Xeyvə əmirinə qəbul etdirsin. Həm də Xeyvə əmiri ona tabe olan köçəri qəbilələrin Xorasana hücumlarını əngəlləməyi üzərinə götürməli idi. Bu qələbənin mənəvi tərəfi var idi ki, Şahzadə öldükdən sonra hamısı yoxa çıxdı. Lakin Qacar dövlətinin etibarı qorunmuş və Şahzadənin Ceyhuna qədər uzanma istəyi gerçəkləşmişdi. Sərəxs macərası bitdikdən sonra Şahzadə Məşhədə geri döndü. Şahzadəyə xəbər gəldi ki, bir yabançı gəlmiş və Şahzadə ilə görüşmək istəyir. Şahzadə bu yabançının qarşılanması üçün gərəkən bütün işləri etdi. Ancaq yabançı ilə qarşılaşdığında heyrətdən nə edəcəyini bilmirdi. Qarşısında Təbriz dostu Mək Nil durmaqda idi. Şahzadə çox sevinmişdi. Sonra da uzun-uzun bir yerdə müzakirələrə və söhbətlərə başladılar. Şahzadə deyirdi: “Xatırlayırsanmı, sənə söyləmişdim ki, Doğudakı savaşlarımda mənə eşlik et? Siz mənim dəvətimi ciddiyə almamışdınız. Ancaq bir az gecikmə ilə gəlmişsiniz. Amma hər halda səni bir zamanlar xəyalımda təsəvvür etdiyim yerdə görməkdəyəm”. Abbas Mirzə unutmamışdı ki, Tufarqanda ruslarla müzakirə zamanı ingilislər ona çox böyük yardım etmişdilər. Rusiya ilə İngiltərənin Mərkəzi Asiya ilə ilgili olaraq yeni rəqabətləri başlamışdı. Mək Nil bu siyasət icabı Abbas Mirzə ilə görüşmək üçün görəvləndirilmişdi. Çünkü Abbas Mirzə ilə əskidən münasibətləri var idi. O, Xorasanda və Türküstanda İngiltərənin çıxarılarını təqib edəcək ən uyğun diplomat idi. İngiltərə, bölgəni tanımaq üçün önəmli yatırımlar yatırmağa başlamışdı. Mək Nildən başqa bir çox ingilis, türkmən milli paltarlarına bürünərək və ya din adamları şəklində bölgədə görəv yapmağa başlayacaqlardı. Xüsusən də türkməncəni, ərəbcəni və farscanı öz ana dilləri kimi öyrənib danışan ingilislər ən çox din adamları, din xadimləri və dərvişlər biçimində bölgədə dolaşmaqdaydılar. Çünkü dini otoritənin kütlənin mənəviyyatı və əxlaq sistemi üzərində olan egemenliyi daha yüksək səviyyədə idi. Bu vəsilə ilə ingilis dərvişlər həm bölgənin özəlliyini yaxşı tanıyır və mərkəzə bilgi verirdilər, həm də kütlənin dini ehtiyaclarını bərtərəf edirdilər. Beləliklə də bu dərvişlər kütlənin inanc nəbzini əllərində tutaraq istədikləri istiqamətə yönləndirə biləcəklərdi. Sonralar ingilis dərvişlərin bu çalışmaları nəticəsində İngiltərə, Mərkəzi Asiya ilə bağlı çox başarılı və tutarlı siyasət izləyəcəkdi. Bütün qəbilələrin özəlliklərini bilmək üçün ingilislər, hətta köçəri tayfaların içində belə illər boyu onlar kimi yaşayacaq və onlar kimi yaylağa, qışlağa köç edəcəkdilər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|