Azad Yazarlar Ocağının kitabxanası

92 
 
Abbas  Mirzə  Üçkilsəyə  doğru  irəlilədiyində  bəklədiyi  qarşıdurma 
Üçkilsənin  səkkiz  ağaclığında  gerçəkləşdi.  Abbas  Mirzə,  General  şahzadə 
Dolqorukinin  komutanlığını  etdiyi  birimlə  qarşılaşdı.  Savaş  öncə  cüzi  şəkildə 
başladı.  Ancaq  zaman  keçdikcə  daha  geniş  miqyasda  və  hərtərəfli  davam  etdi. 
Dolqorukinin  yaxın  əqrəbası olan  bir  rus  albayı  öldürüldü.  Generalın  öz  dizini  də 
güllə  dəldi.  Şahzadə  Dolqorukini kilsənin içinə  apardılar. General  Karkufeski top 
atışlarının  səsini  Üçkilsənin  sağ  tərəfindən  eşitmişdi.  Bir  neçə  alayla  topların 
yerləşdiyi tərəfə sürətli bir hücuma başladı. Bu hücum savaşın iki istiqamətdə geniş 
miqyasda davam etməsinə səbəb oldu. Bu üzdən də Abaran
*
  savaşı olaraq bilinən 
bu  savaşı  tarixçilər  eyni  anda  iki  savaş  kimi  tanımlarlar.  Günün  sonunadək 
üstünlük Azərbaycan ordusunda idi. General Dolqorukinin yaralanmasından başqa 
bir çox rus albayları öldürülmüş, yaralanmış və bir çox saldat əsir alındı. Düşmən 
əsgərlərinin  cəsədləri  savaş  meydanını  doldurmuşdu.  Azərbaycan  ordusunda 
qələbə sevincinin çağlamasına qarşı Şahzadə çox da mutlu görünmürdü. Bilirdi ki, 
bu qələbənin aqibəti yoxdur. O, rus ordusunun qarşılıq verəcəyinə əmin idi. Digər 
tərəfdən,  maliyyə  qaynağının  olmaması  üzündən,  ordusunun  uzun  zaman  savaşa 
qatlaşa bilməyəcəyini bilirdi. 
General  Karkufeskinin  düşərgəsində  bir  şayiə  yayılmağa  başlamışdı. 
Söyləntilərə görə Abbas Mirzə Üçkilsəni mühasirəyə alıb və Gürcüstana da hücum 
edəcəkmiş.  Gürcüstan  müxaliflərini  də  yanına  alıb  və  gürcülərin  üsyanına  dəstək 
verəcəkmiş.  Çünkü  Baqratiyon  Şahzadələrindən  bir  neçəsinin  Abbas  Mirzənin 
yanında olduqları bəlli idi. 
 
ĠRƏVANIN ĠġĞALI VƏ AZƏRBAYCANDAN  
AYRILMASI 
 
Ancaq  Abbas  Mirzə  hiss  etdi  ki,  artıq  əlində  heç  bir  savaş  imtiyazı 
qalmamışdır.  Bu  üzdən  də  hücumlardan  əl  çəkib  və  sadəcə,  İrəvanı  savunmağı 
planladı. O günə qədər qardaşının kölgəsində görünməz olan Həsən Xan Sarı Aslan 
İrəvan  qalasının  savunulmasını  öz  üzərinə  götürmüşdü.  Şahzadə  onun  ordusunun 
yardımına getdi. Altı minlik ordusu və iyirmi topu ilə onun mövqeyini gücləndirdi. 
Sonra  düşündü  ki,  öz  üslərindən  (qərargahlarından)  birinə  getsin  və  Sərdarabad 
qalasının  müdafiəsini  yaşlı  Sərdar  Hüseyn  Xana  tapşırsın.  Cahangir  Mirzənin 
verdiyi bilgilərə görə, Abbas Mirzə ruslarla qarşı-qarşıya gəlməsin deyə Osmanlıya 
aid olan Bayəzid və Çaldıran bölgələrindən keçmək zorunda qaldı. Bu keçişi üçün 
də Osmanlıdan heç bir etiraz gəlmədi. 
*** 
                                                           
*
Watson,  Abaran  savaşını  Astrik  adı  ilə  qələmə  almaqdadır.  Astrik  də  bu  savaş  bölgəsinin  içində 
olmuşdur. Watson, Azərbaycan ordusunun qəhrəmanlıqlarından və rus albaylarının ölümündən söhbət 
edir. (Watson Robert Grant “A History of Persia”, London 1866, s. 232). 

---

93 
 
Abbas  Mirzə  Təbrizə  çatdığında  yorulmuş  və  savaş  qabiliyyətini  itirmiş 
əsgərlərini  mürəxxəs  edib,  məzuniyyətə  buraxdı.  Savaş  qabiliyyəti  olan  birimləri 
isə  Təbrizin  20  kilometrliyində  yerləşən  Şindabada  apardı.  İkinci  oğlu  Bəhmən 
Mirzə  ağır  topların  və  topçuların  kiçik  bir  bölümünü  Xoya  aparmaq,  orada 
saxlamaqla görəvləndirildi. 
1827-ci  ilin  sentyabr  ayı  idi.  Sonrakı  həftələr  İrəvanı  savunmanın  son 
həftələri  olacaqdı.  Rusiya  İrəvanın  mühasirəsi  üçün  hazırladıqlarını  tamamlamış, 
güclü piyadə, topxana və süvari birimlərini İrəvana doğru yönləndirmişdi. Qalanın 
bütün darvazaları qapanmış və mühasirə tam şəkildə gerçəkləşmədən öncə, dövlət 
çaparlarından başqa kimsənin üzünə açılmırdı. Bəzən də Həsən Xan Sarı Aslan öz 
süvariləri  ilə  şəhərin  dışına  çıxıb,  sürətli  bir  yoxlamadan  sonra  geri  dönürdü.  Bu 
yoxlamalarda  Həsən  Xan  Sarı  Aslan  qala  dışına  çıxdığında  ətraf  kəndlərdə  nə 
qədər  ərzaq-filan  tapsa  idi,  talayıb  qalanın  içinə  daşıtdırırdı.  Çünkü  uzunmüddətli 
mühasirə  qarşısında  yeyəcək  bol  olmalı  idi.  Bu  üzdən  də  bir  çox  kəndlilər  həm 
savaş üzündan, həm də talanmalar səbəbi ilə Osmanlı torpaqlarına üz tuturdular. 
Çox  zaman  keçmədən  mühasirə  işi  tamamlandı.  Sentyabrın  23-də  General 
Paskeviç  şəhərin  güneyində  bir  təpəni  ələ  keçirdi.  24-də  toplar  bu  təpədə 
yerləşdirildi. 25-də səhər erkəndən qala atəşə tutuldu. Qalanı savunanlar böyük bir 
cəsarətlə  bu  atəşə  cavab  verirdilər.  28-29-da  Sarı  Aslan  atəşin  kəsilməsini  istədi. 
Qalanın bir yeri möhkəm xəsarət almışdı və dərhal onarılması gərəkirdi. Ayın 30-
da  təkrar  düşmənə  cavab  atəşləri  başladı.  Qalanın  bir  neçə  yerində  atəşlər 
susdurulmuşdu. Lakin müxtəlif yerlərdə dirəniş davam edirdi. Rusların top atışları 
qalanın  divarlarında  böyük  dəliklər  açırdı.  Evlərin  divarları  yıxılır  və  şəhərin  içi 
cəhənnəmə  dönmüş,  toz-torpaqdan  göz  gözü  görmürdü.  Bu  gərgin  durumda 
qalanın  içində  üsyan  əlamətləri  də  nütfələnməyə  başlamışdı.  Sarı  Aslanın  Sərdar 
Hüseyn  Xana  və  Şahzadəyə  göndərdiyi  çaparlar  yolda  ruslar  tərəfindən 
yaxalanmışdı. 
Oktyabrın  1-də  əhali  qalanın  divarları  üstündə  bəyaz  parçalar  qaldırdı. 
Qalanın  darvazaları  qırılmışdı.  İrəvanda  bulunan  bütün  ordu  əsir  alındı.  Bir 
məscidin içində səngər tutan Sarı Aslan da sonunda əsir düşdü. 
 
RUS ORDUSUNUN TƏBRĠZĠ ĠġĞAL ETMƏSĠ 
 
İrəvanın  düşməsi  general  Paskeviçin  irəliləməsinə  imkan  yaratmışdı.  O, 
uzun  zaman  idi  Təbrizi,  Şahzadənin  başkəndini  işğal  etməyi  qafasına  taxmışdı. 
Paskeviçə  görə  Abbas  Mirzədən  birdəfəlik  qurtarmanın  yolu  Təbrizi  işğal  etmək 
idi. 
Şahzadə öz azalmış və yorğun düşmüş, düzəni pozulmuş ordusunu Təbrizin 
savunmasına  hazırlarkən,  Tehrana  bu  məzmunda  bir  məktub  yazdı:  “Artıq  savaş 

---