Azərbaycan demokratik respublikasi
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏHMƏDBƏY PEPĠNOV
77
çıxış edərək sosialistlərin hökümət tərkibinə daxil olmasını tələb etmişdir. O, görkəmli siyasi və ictimai xadim Əlimərdanbəy Topçubaşovun (1862 - 1934) rəhbərliyi altında Azərbaycan respublikası nümayəndəliyinin tərkibində 1919-cu ildə açılacaq Versal sülh konfransında iştirak etmək üçün Parisə yola düşmüşdür. Nümayəndəlik İstanbul, Neapol və Roma şəhərlərindən keçərək, 1919-cu ilin martında çətinliklə Parisə gəlmişdir. Azərbaycan nümayəndəliyinin konfrans ərəfəsində burada çap etdirdiyi kitablar böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Fransızca buraxılmış ―Qafqaz Azərbaycanı respublikası‖ kitabı Qərbi Avropa dillərində xalqımız və torpağımız haqqında ilk məlumat idi. Bundan başqa ―Qafqaz Azərbaycanı respublikasının Paris sülh konfransına memorandumu‖ (ingiliscə və fransızca), nümayəndəliyin məsləhətçisi Ceyhun Hacıbəylinin (1891 - 1962) ―İlk müsəlman respublikası Azərbaycan‖ (fransızca) kitabları da nəşr olunmuşdur. Həmin kitablarda və digər yazılarda milli dövlət ―Azərbaycan Demokratik Respublikası‖ adı altında sabitləşmişdir.
Əkbərağa Şeyxülislamov 20-ci illərdə Parisdə Azərbaycandan II İnternasionalın üzvü olmuşdur. Onun ikinci dünya müharibəsinə qədər Parisdə rusca nəşr olunan ―Azərbaycan‖ (№ 2) jurnalında çıxmış ―Azərbaycan necə quruldu‖ adlı məqaləsi xalqımızın tarixini öyrənmək üçün çox qiymətlidir. Bu yazıda 1918-ci ilin 26- 28 may günlərində baş vermiş tarixi hadisələrin gedişi müfəssəl işıqlandırılmışdır. Buna görə də həmin məqalə Ankarada nəşr olunan ―Mücahid‖ (№ 49 – 50, 1962) jurnalında yenidən çap edilmişdir.
yaxınlığındakı müsəlman qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur.
Öz dövrünün görkəmli siyasi və ivtimai xadimi Mustafa bəy Vəkilov (1896 - 1965) Ceyhun bəy Hacıbəylinin dəfnində iştirak edərkən Ə. Şeyxülislamovun qəbrini də ziyarət etmişdir. O, Ceyhunbəyin vəfatının ildönümü münasibətilə ―Mücahid‖ (№ 53 – 54, 1963) jurnalında çap etdirdiyi ―Parisdə bir məzar daha‖ adlı məqaləsində yazmışdır: ―Bir az o tərəfdə Əkbərağa Şeyxülislamov yatır. Yurdunun qurtuluşu uğrunda gənc yaşlarından bəri bir çox məşəqqətlərə köks gərmiş cəfakeş, idealist Əkbərağa‖
Bu yaxınlarda Ə. Şeyxülislamovun foto – şəklini axtarıb tapan və onun ölüm ilini dəqiqləşdirib bu sətirlərin müəllifinə yazan YUNESKO –nun əməkdaşı, həmyerlimiz Ramiz Abutalıbova dərin minnətdarlığımızı bildiririk. Mövsüm Əliyev.
78
Odlar yurdu, № 15, (446) avqust 1989.
Əhmədbəy Ömər oğlu Pepinov 1893-cü ildə Gürcüstanın Axalkalaki mahalının Bolazur kəndində anadan olmuşdur. O, ―Molla Nəsrəddin‖ jurnalının banilərindən biri görkəmli Azərbaycan jurnalisti və ictimai xadimi Ömər Faiq Nemanzadənin (1872 - 1938) bacısı oğludur. Ərəb – fars dilində yazıb oxumağı da Əhmədbəy dayısından öyrənmişdir. Tiflis gimnaziyasında təhsil aldığı illərdə Cəlil Məmmədquluzadənin (1866 - 1932) ailəsi ilə yaxınlıq etmişdir. 1913-cü ildə Ə.Pepinov Moskva Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olmuş və eyni vaxtda iqtisadiyyat fakültəsində də oxumuşdur. O, Moskvadan ―Aşıq söz‖ qəzetinə məqalələr yazaraq“Axalkaləkili Əhməd Cövdət”imzası ilə çap etdirmiş, azərbaycanlı tələbələrin təşkil etdiyi ―Azərbaycan həmyerlilər təşkilatının‖ əsas rəhbərlərindən biri olmuşdur. Ə.Pepinovun yaxından iştarakı ilə tələbələr Moskvada ―Azərbaycan etnoqrafik konsert gecələri‖ və bir çox mədəni tədbirlər həyata keçirmişlər.
Ə. Pepinov ali təhsilini başa çatdırıb 1918-ci ilin əvvəllində Bakıya qayıtdı və Zaqafqaziyada baş verən siyasi hadisələrdə yaxından iştirak etməyə başladı. Həmin il fevralın 28-də Zaqafqaziya Seymi tərəfindən təsdiq olunmuş müsəlman fraksiyasında o, ―Müsəlman sosialist blokuna‖ daxil idi.
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olundu. Həmin ilin yayında Azərbaycan Milli Şurasının sədri M. Ə. Rəsulzadənin (1884 - 1955) rəhbərliyi altında Türkiyə höküməti ilə dostluq münasibətləri yaratmaq üçün İstanbula yola düşən nümayəndə heyətinin tərkibinə Ə. Pepinov da daxil idi. O, 19178-ci il dekabrın 7-də Bakıda təntənəli surətdə açılmış Azərbaycan parlamentinə üzv seçilmişdir. Bir az sonra isə Ə. Pepinov parlamentin katibi vəzifəsini icra etmişdir. Həmin dövrdə o, Azərbaycan parlamentinin sədri vəzifəsini icra edən Həsənbəy Ağayevin (1875 - 1920) qızı, sonralar isə ilk azərbaycanlı qadın musiqişünası olan X.Ağayeva ilə evlənmişdir.
79
etdiyi ikinci kabinədə ( 22. 12. 1919) əmək və torpaq naziri təyin olunmuşdur. Azərbaycanda ilk ali məktəb olan Bakı Dövlət Universitetinin təşkil edilməsində (1919) Ə.Pepinovun müəyyən xidmətləri vardır. Parlamentdən Universitetin təşkili məsələsinin müzakirəsinin sürətləndirilməsində və bu məqsədlə pul vəsaiti ayrılmasında Ə.Pepinovun böyük əməyi vardır.
1918- 1920-ci illərdə Bakıda təntənəli ―Azərbaycan gecələri‖ konsertinin və bir çox müsamirələrin təşkili də onun adı ilə bağlıdır.
1920-ci il martın 30-da N. Yusifbəylinin hökümət kabinəsinin istefaya çıxması ilə əlaqədar Ə.Pepinov tutduğu vəzifəni tərk etmişdir. O, həmin il aprelin əvvəllərində Azərbaycan parlamentinin üzvü Rəhimbəy Vəkilovla birlikdə Sovet Rusiyası höküməti ilə danışıqlar aparmaq üçün Qroznı şəhərinə getmişdir. Azərbaycan parlamentinin təşəbbüsü ilə görülmüş bu tədbirdən məqsəd Samur körpüsünün şimal tərəfində dayanmış 11 Qızıl Ordunun Bakı üzərinə gözlənilən yürüşünü ləngitmək və nizami Azərbaycan ordusu hisssələrini Dağlıq Qarabağdan təcili Bakıya qaytarmaq idi. Məlum olduğu kimi, beynəlxalq imperalizmin göstərişi ilə həmin ilin martında Daqlıq Qarabağda Azərbaycan əleyhinə böyük üsyan qaldırılmışdı. Bu avantürüst plandan məqsəd nizami Azərbaycan ordusu hissələrini Bakıdan çıxartmaq idi. Həmin ilin martında qanlı Əsgəran döyüşündən sonra daşnak qoşunlarının tamamilə darmadağın edildiyinə baxmayaraq, Azərbaycan ordusu hissələrini Bakıya qayıtmağa macal tapmamışdı. Bu vaxt Bakıda cəmisi iki minə yaxın əsgər qalmışdı. Onlar da dövlət idarələrini qoruyurdular. ADR –in paytaxtı Bakı tam müdafiəsiz idi...
Əhmədbəy Pepinov Azərbaycanda mədəni – maarif və nəşriyyat işlərinə rəhbərlik etmişdir. 20-ci illərdə onun ―Maarif və mədəniyyət‖, ―Bakinski raboçi‖ və .s mətbuat orqanlarında xeyli məqaləsi dərc olunmuşdur. Həmin illərdə təqiblərə məruz qalan Əhmədbəy Pepinov 1930-cu ildə Ulyanovsk şəhərinə köçmüş və orada yaşamışdır. 1934-cü ildən o, Alma – Atada Qazaxıstan SSR maarif nazirinin müavini vəzifəsində işləmişdir. Öz dövrünün tanınmış şəxsiyyətlərindən biri olan Ə.Pepinov 1938-ci ildə Stalin represiyası nəticəsində həlak olmuşdur.
Mövsüm Əliyev
Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|