Azərbaycan demokratik respublikasi
Yüklə 0,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- HƏMĠDBƏY ġAHTAXTĠNSKĠ
- AZƏRBAYCAN ĠSTĠQLALININ MÜBƏYYĠN ƏQDNAMƏ
80
Odlar yurdu, № 16, (447) avqust 1989.
Həmidbəy Ağa Xəlil oğlu Şahtaxtinski 1880-ci il mart ayının 12-də Azərbaycanın Naxçıvan qəzasının Şahtaxtı kəndində anadan olmuşdur. Orta təhsilini Naxçıvan gimnaziyasında başa vurduqdan sonra o, İrəvan müəllimlər seminariyasında oxumuş, orada ―Müsəlman xeyriyyə cəmiyyəti‖ nin üzvü seçilmişdir. Sonra H. Şahtaxtinski Odessa Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olmuşdur. Odessa həyatı onun bir siyasi və ictimai xadim kimi formalaşmasında dərin iz buraxmışdır. Həmidbəy Şahtaxtinski Universitetdə yaradılmış ―Azərbaycan həmyerlilər təşkilatı‖nın başçılarından və fəal üzvlərindən biri idi.
H. Şahtaxtinski 1912-ci ildə ali təhsilini başa vurub Gəncəyə gəlir, şəhərin ictimai – siyasi həyatında yaxından iştirak edir. O Yelizavetpol (Gəncə) dairə məhkəməsində andçı – müvəkkilin köməkçisi vəzifəsində iki ilə yaxın işlədikdən sonra Bakıya köçərək burada dairə məhkəməsində eyni vəzifədə işə başlayır.
1917-ci ildə Rusiyada fevral – burjua inqilabı baş verdi. Həmin ilin mart ayından bütün partiyalar açıq fəaliyyətə keçdilər. Yeni partiyalar da təşkil olunmağa başladı. Rusiyanın müstəmləkə xalqları öz müstəqil dövlətlərini yatarmaq və azad yaşamaq uğrunda mübarizəyə başladılar. Məhz belə bir dövrdə H. Şahtaxtinski siyasi fəaliyyətə başlamışdı. Bildiyimiz kimi, keçmiş Rusiya imperiyasına daxil olan və çarizmin milli – müstəmləkə zülmünə məruz qalan xalqların böyük əksəriyyəti dil, adət, ənənə cəhətcə bir – birinə yaxın olan müsəlmanlardan ibarət idi. Buna görə də bu xalqlar imperializmə və müstəmləkə zülmünə qarşı mübarizədə islam dini bayrağı altında birləşirdilər. Fevral – burjua inqilabından sonra təsis edilən ―Rusiyada müsəlmanlıq partiyası‖ 1917-ci il noyabrın axırlarından etibarən özünü ―İttihad‖ partiyaası adlandırdı, siyasət meydanına bu adla qədəm basdı. Partiyanın proqram və əməli fəaliyyətinə sırf islam ideologiyası və siyasəti hakim kəsilmişdi. Qarabəy Qarabəyovun (1874 - 1953) sədr olduğu bu partiya M. Ə. Rəsulzadənin rəhbərlik etdiyi ―Türk ədəmi – mərkəziyyət partiyası‖ ―Müsavata‖ qarşı zidd cəbhə tuturdu. ―Müsavat‖ partiyası 81
Rusiyanı Federativ şəkildə qurmaqla onun tərkibində Azərbaycana muxtariyyət tələb edirdisə, ―İttihad‖ partiyası hər şeyi islam ideologiyasında görürdü və xalqın milli dirçəlişinə zidd çıxırdı.
H. Şahtaxtinski Azərbaycan milli şurasının üzvü idi.
1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Demokratik Respublikası elan olundu. H. Şahtaxtinski bitərəf F. Xoyskinin təşkil etdiyi ikinci (17. 6. 1918) və üçüncü (26. 12. 1918) hökümət kabinələrində maarif nazirinin müavini vəzifəsini icra etmişdir. O, 1918-ci il dekabrın 7- də təntənəli sürətdə açılmış Azərbaycan parlamentinə üzv seçilmiş, nazirlər şurasının sədri Nəsibbəy Yusifbəylinin təşkil etdiyi birinci hökümət kabinəsində də (14. 4. 1919) həmin vəzifədə işləmişdir. H. Şahtaxtinski o dövrdə Azərbaycan Respublikasının şəhər və kəndlərində ana dilində məktəb və seminariyaların açılmasına və digər mütərəqqi tədbirlərin həyata keçirilməsinə böyük əmək sərf etmişdir. Azərbaycanın ilk ali məktəbi olan Bakı Dövlət Universitetinin təşkilində onun xidmətini qeyd etmək lazımdır.
H. Şahtaxtinski nazirlər şurasının sədri N. Yusifbəylinin 1919-cu il dekabrın 22-də təşkil etdiyi ikinci hökümət kabinəsində maarif və dini etiqad naziri təyin olunmuşdur. Bir müddət sonra, 1920-ci il martın 5-də istefaya çıxmışdır.
Həmidbəy Şahtaxtinski o dövrdə Bakıda mövcud olmuş bir çox mədəni və maarif cəmiyyətlərinin rəhbərliyinə daxil idi.
1920-ci il aprelin 27-də baş verən hadisələrdən sonra H. Şahtaxtinski Bakı Dövlət Universitetində dərs deyən ilk azərbaycanlı kadrlardan və ana dilində ilk mühazirə oxuyan müəllimlərdən biri idi. 1930-cu ildə ona professor adı verilmişdir. H. Şahtaxtinski universitetdə dərs deməklə yanaşı 1926-cı ildə burada tibb fakültəsini də bitirmişdir.
H. Şahtaxtinski Stalin repressiyası nəticəsində 1941-ci ildə həbs edilmiş və 1943-cü il fevralın 3-də Arxangelsk vilayətində həlak olmuşdur.
82
ƏQDNAMƏ
Böyük Rusiya inqilabının cərəyanı ilə dövlət vücudunun ayrı – ayrı hissələrə ayrılması ilə, Zaqafqaziyanın rus orduları tərəfindən tərkinə mövcüb bir vəziyyəti – siyasiyyə hasil oldu. Kəndi qüvveyi – məxsusilərinə tərk olunan Zaqafqaziya millətləri müqəddəratlarının idarəsini bizzat kəndi əllərinə alaraq Zaqafqaziya Qoşma Xalq Cümhuriyyətini təsis etdilər. Və qayeyi siyasiyyənin inkişaf etməsi üzərinə gürcü milləti Zaqafqaziya Qoşma Cümhuriyyəti cüzindən çıxıb da müstəqil Gürcü Xalq Cümhuriyyəti təsisini səlah gördü.
təsviyyəsi üzündən hasil olan vəziyyəti hazirə siyasiyyə və məmləkət daxilində bulunan Azərbaycan dəxi bulunduğu xarici və daxili müşkülatdan çıxmaq üçün xüsusi bir dövlət təşkilatı qurmaq lüzumunu təqyin edir.
Buna binaən areyi – ümumiyyə ilə intixab olunan Azərbaycan Şurayi – Milliyyeyi – İslamiyyəsi bütün cəmaətə elan edir ki: 1.
Bu gündən etibarən Azərbaycan xalqı hakimiyyət həqqinə malik olduğu kimi, Cənubi – Şərqi Zaqafqaziyadan ibarət Azərbaycan dəxi kamil müstəqil bir dövlətdir.
2. Müstəqil Azərbaycan dövlətinin şəkli idarəsi Xalq Cümhuriyyəti olaraq təqrir edilir.
3. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti bütün millətlər və bilaxəssə həmcuvar olduğu millət və dövlətlərlə münasibət hissinin təsisinə əzm edər.
Yüklə 0,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|