Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasının professoru, tarix
Yüklə 1,94 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Heydər ƏLİYEV
- N.Nərimanov. Seçilmiş əsərləri, II cild., s.311 (rus dilində). 129
- Nəriman Nərimanov. Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair
çapdılar, bədənlərinin müxtəlif əzalarını kəsdilər. Bütün bunlar dünyaya televiziya vasitəsilə nümayiş etdirildi. Lakin vicdanı yatmış dünya oyanmadı, silkələnmədi, erməninin vəhşiliyi üzünə deyilmədi1». Nə üçün? Onun üçün ki, hələ də dünya xalqlarına münasibətdə ikili standart vardır. İki cür yanaşma ləğv edilməmişdir. 126 Bax: «Xalq qəzeti», 21 fevral 2001 (4-cü səhifədə) VII fəsil AZƏRBAYCAN XALQININ XX ƏSRDƏ YETİŞDİRDİYİ SİYASİ XADİMLƏR Hər bir xalqın siyasi mədəniyyətinin formalaşmasında və zənginləşməsində onun yetişdirdiyi siyasi xadimlərin böyük rolu danılmazdır. XX əsrdə Azərbaycan xalqının yetişdirdiyi görkəmli siyasi xadimlər haqqında düşündükdə ilk əvvəl fəaliyyət dövrləri sırası ilə Nəriman Nərimanovun və Heydər Əliye vin şəxsiyyəti diqqət mərkəzində olmalıdır. Bu iki görkəmli şəxsiyyət siyasi fəaliyyətləri dövründə həqiqətən də xalqı mızın XX əsrdə yetişdirdiyi görkəmli siyasi xadimlərdirlər. Bunlarla yanaşı xalqımız özünün XX əsr tarixi kəsiy ində böyük dəstədən ibarət siyasi-ictimai xadimlər yetişdir mişdir. Bu gün böyük təəssüf hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, xalqımızın mübarizə tarixində müəyyən xidmətləri ol muş həmin şəxsiyyətlərin fəaliyyətləri siyasi konyukturanın tələbləri və bəzən də subyektiv yanaşma əsasında təftiş edi lir. Bu isə siyasi naqislik və siyasi nigilizmdır.
§ 1. Görkəmli siyasi xadimlər NƏRİMAN NƏRİMANOV (1871-1925) Nəriman Nərimanov öz dövrünün, yaşadığı mühi tin çərçivəsində böyümüş görkəmli simadır, böyük siyasi xadimdir. Heydər ƏLİYEV XX əsrin ilk 25 ilində Azerbaycanda və Rusiyada siya si və ədəbi fəaliyyət göstərmiş görkəmli siyasi xadimlər içərisində Nəriman Nərimanov xüsusi yer tutur. Azər baycanda, Rusiyada vəl923-25-ci illərdə SSRİ-də siyasi ha disələrdə iştirak etmiş N.Nərimanov geniş siyasi fəaliyyətdə olmuşdur. Dövrünün zəka sahiblərindən biri olan N.Nərimanovun siyasi fəaliyyəti 1904-ci ildən başlasa da, bu fəaliyyət 1918- 25-ci illərdə daha dolğun olmuşdur. Göstərilən yeddi illik gərgin siyasi fəaliyyət dövrünün əvvəlində N.Nərimanov Rusiyada yaşamış və işləmiş, son rakı illərdə isə Azərbaycanda və Moskvada fəaliyyət gö stərmişdir. Təbiətən yaltaqlığın düşməni olan N.Nərimanov üçün göstərilən mürəkkəb və ziddiyyətli dövrdə yüksək vəzifə lərdə işləmək çox çətin olmuşdur. O, siyasi fəaliyyətində də cəsarətli və safqəlbli olduğu üçün heç bir zaman ikili (ikiti rəli) xett seçməmişdir. V.İ.Leninə böyük ehtiram vo hörmət lə yanaşan N.Nərimanov bəzən ona da çox sərt məktublar yazmaqdan çəkinməmişdir.
1920-ci ilin iyununda Moskvaya göndərdiyi teleqra mında N.Nərimanov yazmışdı: «Azərbaycanı köhnə sərhəd lərində saxlaya bilməməsi müsəlman kütlələri tərəfindən Sovet hakimiyyətinin xəyanəti, ermənipərəstliyi və yaxud da zəifliyi hesab ediləcəkdir»1. Azərbaycanda XI ordunun olmasından istifadə edən
hökümətinə 1920-22-ci illərdə göndərdikləri məktublarında öz hüquqlarını aşaraq müxtəlif tələblər irəli sürürdülər. Bütün bunlara qarşı Azərbaycan hökümətinin başçısı N.Nərimanov V.İ.Leninə göndərdiyi məktubunda yazmışdı: «Mərkəzdən hər gün nümayəndələr gəlib əllərində olan mandatlara əsasən bu və ya digər səbəblərə görə ... xalq komissarına tabe olmaq haqqında bizə göstəriş verirlər»... Halbuki 1920-21-ci illərdə Azərbaycan Sovet Respublikası olsa da, müstəqil respublika idi (Sovet Federasiyası 1922-ci ilin sonunda yaradılmışdır). Bir çox gərgin siyasi vəziyyətlərdə və məsələlərdə Lenin N.Nərimanovun tərəf ni saxlamışdır. Məsələn, 1920- ci ilin mayında N.Nərimanovun rəhbərliyi altında Azərbay canda təşkil edilmiş ilk Sovet höküməti sırf milli hökümət idi, tərkibində bir nəfər də olsa erməni və ya rus yox idi. Bunu bəhanə edən daşnaklar N.Nərimanovu millətçilikdə it tiham edərək V.İ.Leninə şikayət məktubu göndərmişdilər. N.Nərimanov öz izahatında V.İ.Leninə yazmışdı ki, Şərqi in qilabımıza inandırmaq üçün Azərbaycanda mütləq milli döv lət qurulmalıdır. N.Nərimanovun bu cavab məktubunun üzə rində V.İ.Lenin belə dorkənar qoymuşdu: «Hesab edirəm ki, yoldaş Nərimanov haqlıdır». Ümumiyyətlə, N.Nərimanov şərq siyasəti üzrə nadir xadimlərdən biri olmuşdur. Görünür qismən buna görərdir ki, Lenin sağlığında partiya rəhbərliyində olan liderlərdən bir çoxu Nərimanova N.Nərimanov. Seçilmiş əsərləri, II cild., s.311 (rus dilində). 129 hətta həsəd aparmış və əllərinə imkan düşdükdə ona qarşı (gizlicə) mübarizədən də çəkinməmişlər. Bunlar sırasına ilk planda A.Mikoyan və S.Kirov daxil idi. N.Nərimanovun 1923-1924-cü illərdə yazaraq «Mər kəzi Komitəyə, yoldaş Stalinə, surəti yoldaş Trotskiyə, yol daş Radekə» ünvanladığı yazılar «Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair» adlanır və bu əsər 66 ildən sonra ilk dəfə rus dilində (1990-cı ildə) və 1992-ci ildə Azərbaycan dilində nəşr edilmişdir. Həmin əsərində N.Nərimanov Kirovun, Mi- koyanın və Mirzoyanm Azərbaycanda apardıqları müstəm ləkəçilik və millətçilik siyasətini faktlarla ifşa etmişdir. N.Nərimanov «Ucqarlarda inqilabımızın tarixinə dair» adlı Partiya Mərkəzi Komitəsinə məktubunda Azərbaycanda milli siyasətin həyata keçirilməsində S.M.Kirov (Azər baycan partiya təşkilatının rəhbəri) və Mirzoyanm (Bakı şə hər partiya komitəsinin rəhbəri) fəaliyyətini konkret faktlar la «cinayətkar siyasət» adlandırmışdır. 20-ci illərin ilk illə rində Bakıda partiya və Sovet idarələrində azəri-türklordən müraciətlər yalnız rus dilində qəbul olunurdu. Bakıda olan 17 fabrik - zavod şagirdliyi məktəblərində rus uşaqlarının sayı 1192 nəfər, müsəlman fəhlələrinin uşaqlarının isə cə misi 26 nəfər idi. 35 təqaüdçü tələbənin 30 nəfəri rus, 5 nə fəri isə türk idi. N.Nərimanov yazır ki, Bakı Sovetinin 500 nəfər üzvündən türklər yalnız 200 nəfərdir. Bakıda olan bi rinci dərəcəli 57 məktəbdən yalnız 20-i türk məktəbi idi. 16 ikinci dərəcəli məktəbdən isə yalnız 4-ü türk dilində idi. Göstərilən məktuba 1924-cü ilin 27 mayında etdiyi əlavədə N.Nərimanov yazmışdı: «erməni «yoldaşlar» və rus şovinist ləri Bakı təşkilatının rəhbərləri, cinayətkar siyasət həyata keçirirlər». Təəssüflər olsun ki, Azəbaycanda «cəbhəçi» bəylərin bir illik hakimiyyəti dövründə (1992-93) nəşr edilən bəzi kitab və qəzet məqalələrində Dağlıq Qarabağ məsələsində Nəriman Nərimanovun mövqeyi də səhv və qərəzli veril 130 mişdir.
Moskvada mərkəzi partiya arxivində (fond 609, iş 456) saxlanan sənəddə 1924-cü ilin 27 mayında MK-yə göndər diyi məktuba yazdığı «əlavə»də N.Nərimanov qeyd etmişdi: «Dağlıq Qarabağ Mirzoyanm güclü təzyiqi nəticəsində mux tar vilayət elan edilmişdir. Mənim vaxtımda bunu etmək mümkün olmadı, ona görə yox ki, mən bu muxtariyyətin ək sinəyəm, sadəcə olaraq ona görə ki, erməni kəndlilərinin özləri bunu istəmirdilər», onlar Azərbaycan ilə iqtisadi əla qələri üstün tuturdular. N.Nərimanov MK-ya göndərdiyi göstərilən məktubda yazmışdı: «Azərbaycan kəndlisi ağ neft olmadığı üçün talaşa yandıranda, azərbaycanlı vətəndaş Tiflisdə ağ neftin Gəncə- dəkindon ucuz satıldığını görəndə, istər-istəməz bütün bun ları törədənlərin ünvanına tənə, müstəmləkəçilikdə ittiham və i.a. eşitməyə məcbur olursan'». Məlumdur ki, Azərbaycanda istehsal edilən neft məh sullarından Azərbaycanın xeyrinə faizlər ayrılması məsələ sini N.Nərimanov qaldırmışdır və bu məsələ uğrunda o, Az- neft birliyinin rəisi Serebrovski ilə bir il mübarizə aparmalı olmuşdur. Həmin ayırmalar sonralar 5 milyon manat məb ləğində «Neft Fondu» adlanırdı və yalnız Nikita Xruşovun dövründə İttifaq büdcəsinə «bağışlanmışdır». N.Nərimanov 1923-cü ildə Moskvada SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin dörd sədrindən biri vəzifəsində işlə diyi dövrdə Azərbaycan Xalq Komissarları Şurası sədri Qə zənfər Musabəyova yazdığı məktubunda göstərmişdi: «Yol daş Musabəyov, məncə fikrim aydındır: neftin əvəzinə alı nan vəsait Azərbaycanın yalnız maarif və səhiyyəsinə xərc lənməlidir2...»
Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|