Azərbaycan döVLƏt turizm agentliYİ azərbaycan turizm və menecment universiteti

Aktivlərin likvidliyi – aktivlərin borclu tərəfindən reallaşması və ya ödənilməsi vasitəsilə itkisiz nağd pula transformasiya olunması qabiliyyətidir. Bu zaman mümkün itkilərin dərəcəsi aktivlərin riskliliyi ilə əlaqədardır. Likvidlik dərəcəsinə görə bankın aktivləri bir neçə qrupa bölünür.

Birinci qrup birinci sinif likvid aktivlərindən ibarətdir:

• bankın kassasında və müxbir hesablarda yerləşən pul vəsaitləri;

• bankın portfelində yerləşən dövlət qiymətli kağızları.

Likvid aktivlərin (birinci və ikinci ehtiyatların) bu qrupunun daha yüksək payı depozitləri böyük və qeyri-sabit olan və ya ssudaya olan tələbatın artacağı gözlənilən banklar üçün zəruridir.

Aktivlərin ikinci qrupu

İkinci qrupa hüquqi və fiziki şəxslərə qısamüddətli ssudalar, banklararası kreditlər, faktorinq əməliyyatları, satış üçün nəzərdə tutulan korporativ qiymətli kağızlar. Bunlar nağd pula çevrilmək üçün daha uzun müddət tələb edir.

Aktivlərin üçüncü qrupu

Aktivlərin üçüncü qrupu uzunmüddətli əmanətləri və bankın investisiyalarını, o cümlədən uzunmüddətli ssudalar, lizinq əməliyyatları, investisiya qiymətli kağızlarıdır.

Aktivlərin dördüncü qrupu – vaxtı keçmiş ssudalar şəklində qeyri-likvid aktivlər, bəzi qiymətli kağız növləri, bina və qurğulardır.

Aktivlər az likvidli olduqca risklilikləri yüksəkdir, yəni aktivlər pul vəsaitlərinə çevrilən zaman itkilərin potensial imkanı yüksəlir.

Aktivlərin gəlirliliyi – onların banka gəlir gətirmək qabiliyyətidir. Bu meyara görə aktivlər gəlir gətirən (ssudalar, qiymətli kağızlara qoyulan vəsait və s.) və gəlir gətirməyənlərə (AR Milli Bankında müxbir hesabda olan pul vəsaitləri, bina və qurğular) bölünür.

Bankın likvidliyi həmçinin cəlb olunan vəsaitlərin keyfiyyəti ilə, yəni öhdəliklərin likvidliyi ilə, depozitlərin sabitliyi və xarici borclardan az asılılıqla müəyyən edilir.

Öhdəliklərin likvidliyi bank üçün cəlb olunan vəsaitlərin müəyyən səviyyədə saxlanması ilə ödənişin sürətini və təzələnmənin dərəcəsini xarakterizə edir, onların təcili strukturunu əks etdirir.

Bankın likvidliyinə məbləğlər və müddətlər üzrə aktiv və passivlərin birləşməsi ciddi təsir edir. Bank tərəfindən müştəri qarşısında öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi investisiya qoyulan pul vəsaitlərinin müddətlərinin əmanətçilərin təqdim etdikləri pul vəsaitləri ilə razılaşdırılmasını nəzərdə tutur. Əsasən cəlb olunan resurslarla işləyən bank tərəfindən bu qaydanın nəzərə alınmaması onun kreditorlar qarşısında öz öhdəliklərinin yerinə yetirə bilməməsinə gətirib çıxarır.

Bankın aktiv və passivlərinin, həmçinin onun şərti öhdəliklərinin nisbəti, konkret dövr ərzində bankın likvidlik mövqeyinin vəziyyətini müəyyən edir. Bankın likvid mövqeyinin vəziyyətinin onun likvidliyinə təsirinin qiymətləndirilməsi zamanı nəinki müddətlər üzrə aktivlərin və passivlərin həcmində uyğunsuzluqları nəzərə almaq, həm də bu uyğunsuzluğun ümumi öhdəliklərə olan səviyyəsini, həmçinin bu uyğunsuzluqların dinamikasını nəzərə almaq lazımdır.

Bankın likvidliyinin daxili amillərinə menecment, yəni bütövlükdə bankın fəaliyyətinin və xüsusilə də likvidliyinin idarə edilməsi sistemi aiddir. Bankı idarə etmənin keyfiyyəti bank siyasətinin məzmunu; cari və strategi məsələləri həll etməyə imkan verən səmərəli təşkilati strukturu; bankın aktiv və passivlərinin idarəetmə mexanizmi; prosedurların dəqiqliyi, o cümlədən məsul qərarların qəbul edilməsi ilə müəəyən edilir.

Bankın likvidliyini imic kimi amil də şərtləndirir. Bankın müsbət imici ona resursların cəlb edilməsində başqa banklar qarşısında üstünlük verir, depozit bazanın sabitliyini və xarici tərəfdaşlarla əlaqələrin inkişafını təmin edir.

Bankın likvidliyinin xarici amillərinə ölkədə siyasi və iqtisadi vəziyyət, qiymətli kağızlar bazarının və banklararası bazarın inkişafı, Milli Bank tərəfindən ölkənin kommersiya banklarının yenidən maliyyələşdirilməsi sistemi, onun nəzarət funksiyalarının səmərəliliyi aiddir.