Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

66 

 

hep gitme ânını hayal etmiş, sevgilisiyle vedalaştıktan sonra askere gideceğini dü-

şünmüştür. Ancak hikâyenin sonunda bir sürpriz olur ve genç kız tren garına gelip 

de

likanlının koluna hafifçe dokunarak onu şaşırtır. Delikanlı hiç ummadığı bu ve-

da

laşma neticesinde müthiş bir hafifleme hissiyle askere gitmek üzere trene biner 

ve uzaklaşan trenden artık çok uzaklarda bir nokta halinde görünen sevgilisine el 

sallar.  

 

“Yeşil  Dallı Küçeler” adlı  hikâyede  yapılan  sokak  tasvirleri,  Azerbaycan 

kültürüne ait birçok unsuru –

eski çeşme, semaver, türkü sesi vs. - göstermesi bakı-

mından önemlidir:  

“Çıkmaz  sokağın  sonunda  kör  bir  duvar,  duvarın  önünde  de eski 

bir çeşme vardır. Çeşmeye baktıkları zaman, dar küçeye doğru serpilen 

su

yun yanan semaverin çıkardığı sese karıştığını duyar gibi olurlardı. Ki-

min  gelişineydi  bu  serpilen  sular?  Niye  bir  çırpıda  yakılırdı  semaver? 

Kimden yükseliyordu bu türkü sesi? Sadece küçeler 

bilirdi bu soruların 

cevaplarını; dar, sessiz, serin, girdi çıktılarında sayısız hatıra barındıran 

küçeler. ” 

1

 

 

 

Yine  aynı  hikâyede  yer  alan  şu  cümleler  de;  Azerbaycan  kültüründe  çay 

demleme ve çay içme usulünü, 

dar sokaklara sıralanmış kalabalık evlerden dışarı 

taşan al Buhara eriğinin safran ve sarıkök karışık kokusunu okuyucuya hissettirir: 

 

“İçeri Şehir’in küçelerinde dolaşırken, ilerilerde bir yerde bir yerler 

birileri serinlesin diye serpilen suyun sesini, 

akan  çeşmenin  şırıltısını, 

kom

şudan istenen ateşle yakılan semâverin fokurtusunu hatta armudi bar-

daklarda ikram edilen bir yudum çayın ardından damaklarında yavaş ya-

vaş erimeye başlayan kesme şekerin tadını duyar gibi olurlardı. Hayat gü-

zeldi, 

kolaydı; birbirine geçen küçelerin sürprizlerle saklı girdi çıktılarıy-

la, 

kapı pencere eşiklerine sinen sevgilerin bekleten ve bekleme sabrını 

bah

şeden gücüyle kalabalığı eksilmeyen evlerden akşamüzeri sızan yağda 

kızarmış al buhara eriğinin safran ve sarıkök  karışık kokusuyla güzelli-

ğini  çoğal-tırdı  hayat  ve  başıyla  sonu  belli,  yine  de  her  dinleyişte  yeni 

duygular ilham eden, 

daralan ruhlara yeni yeni kapılar pencereler açan, 

fark

lı  duygularla  kanatlandırıp  semalara  yükselten  bir  türkü  gibi  ön-

lerinde uzanırdı. ”

2

 

   

 

“Yaralı Kür Şad” adlı hikâyenin kahramanı Sinan, siyasî sebeplerle dokuz 

yıl hapis yatmış ülkücü bir Türk gencidir. Hapisten çıktıktan sonra, gençlik yılla-

rında gelmek isteyip de gelemediği Bakü’ye kendine yeni bir hayat kurmak ama-

cıyla  gelir.  Bu hikâyede Azerbaycan kültürüne ait zikredilebilecek tek unsur; 

Kadim Bakü’nün mimarî yapısı ve tarihî kalıntılardır. Hikâyede anlatıcı tarafından 

söylenen şu cümleler Kadim Bakü’nün sokaklarının o kendine has havasını okuyu-

cuya hissettirir.  

“Kadim Bakü’nün labirenti andıran dar sokaklarını gezerken, Sarı-

yer evlerini çağrıştıran güngörmüş binaların cephelerinde gençlik hayalle-

                                                           

1

 a. g. e. , s. 24.  

2

 a. g. e. , s. 29, 30.  

---

AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 

67 

 

rinden izler aramıştı. Kervansaray kalıntılarını keşfederken baharat çuval-

la

rından yükselen kokuları alır gibi olmuştu. Çerikli çürüklü ahşap kapı-

lar karşısında kendinden geçmiş, alçı sıvalı duvarlarda parmaklarını gez-

dirmişti.

1

 

 

 

“Yarım Çarşamba” adlı hikâyede, Efser ismindeki Güney Azerbaycanlı bir 

kızın yaklaşık otuz beş yıllık hayat hikâyesi geriye dönüşlerle anlatılır. Genç kızın 

babası  “Millî  demokratik  hareket  aleyhine  hareket  eden  irticacılara  karşı  teşkil 

edilen fedai birliklerine” mensuptur. 

“Millî azatlık yolunda mübarezeye katılmış, 

bu yolda canını vermiştir. ” Efser de tıpkı babası gibi bir fedaidir ve bir fedai olarak 

ya

şamanın zorluğunu bildiği için Tebriz’i terk eder ve Bakü’ye gider. Orada Teb-

riz’den birlikte kaçtıkları arkadaşlarından biri olan Nevid’le evlenir ve Tebriz adını 

verdiği bir oğlu olur. Efser, Bakü’de kendine yeni bir hayat kurmuştur, ama için-

deki hasret ateşi bir türlü sönmez. Bu ateşi söndürmek için âdetlere sığınır. Hikâ-

yede halk kültürünün önemli unsurlarından olan Nevruz âdetleri şöyle anlatılır: 

“Çarşamba akşamları Nevruz ateşini yaksaydı, bütün kötü anıları, 

hastalıkları, yıpranmışlıkları, ak telleri yorgun kemikleri bu ateşe attıktan 

sonra bir dilek tutup ateşin üzerinden atlasaydı…Ertesi gün balık almak 

için çarşıya inse, aradığı balıkları buluncaya kadar bütün gün çarşıda oya-

lansaydı. Mini minnacık kırmızı balıkları arasaydı. Hazar’ın mı, Aras’ın 

mı balıkları ya da Behrengi’nin küçük siyah balıkları olabilir mi… Salı 

ak

şamları  akvaryumda  yüzen  balıklara  bakarken,  Tebriz sokaklarında 

Nev

ruz’u  haber  veren  Çarşamba  suri  şenliklerini  hatırlayarak  kederlen-

mişti. O zamanlar mürtecilik saydığı, önemsemediği hatta alay ettiği bu 

âdetler, 

şimdi  burada  Tebriz’in  kendisi  demek.  Bir  Nevruz  sofrası,  bir 

lâtife  pastası,  kâsede  yeşermekte  olan  darı,  göğe  yükselen  alevlerle  bir 

Çar

şamba suri şenliği. ”

2

 

 

Gençliğinde nevruz âdetlerini pek önemsemeyen Efser, Bakü’ye geldikten 

sonra bu âdetlere çok önem vermeye başlar. Her Nevruz iyi ya da kötü bir sofra 

açarak arkadaşlarını evine toplar. Bir ay öncesinden buğday yeşertir. Bereket olma-

sı  için  bu  yeşertilmiş  buğdayın  suya  salınması  gerektiğinin  farkındadır,  ama bu 

âdeti her zaman yerine getiremez.  Böyle zamanlarda Tebriz’de bu âdeti yerine 

getir

diği günleri şöyle hatırlar: 

“Oysa ayın on üçünde semeni saksısını götürüp akan bir suya at-

malı ki bereket olsun. Bazen genç kızlar yeşerttikleri buğdayı on üç taşın 

ardından suya atarlardı. Su kenarlarında dost ve akrabalarla geçirilen hoş 

bir gün olurdu birinci ayın on üçü. El Gölü’nde kayık gezintileri. Suyu 

titreten kahkahalar. 

Elinden  düşmeyen  kağıdı  kalemiyle  Cuma  günleri 

ailece  Eyneli  Dağı’na  tırmanışları.  Elma bahçelerinde serinleyen  sıcak 

yaz geceleri. Sepet sepet sebzeyle, meyveyle, 

Tebriz’e dönüşleri. ” 

3

 

 

Efser; Tebriz’de seminerler veren, 

şiirler  yazan,  mitinglerde  ateşli  konuş-

malar yapan çok faal bir kızdır. Ancak Bakü’ye geldikten sonra şiir yazmayı bıra-

                                                           

1

 a. g. e. , s. 41ç 

2

 a. g. e. , s. 72-73.  

3

 a. g. e. , s. 80.  

---