Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 60
dakı çoxmətnliliyi bugünümüzə daşıyaraq postmodernizminŞərq ədəbiyyatındakı kökl ərini göstərməyə çalışmışdır. Məsələyə daha geniş aspektdən baxsaq, Orxan Pamuk n əsri bir az da “dünyaya pəncərə” xarakteri daşıyır. Belə ki, romanları həm yaşadığı şəhəri, həm də İslam dünyasını, Şərq ədəbi aləminin dahiliyini bir daha dünyaya nümayiş etdirir. (Nəzərə almalıyıq ki, onun romanları dünyanın 46 dilinə t ərcümə olunmuşdur). Orxan Pamuk sayca altıncı romanı “Mənim adım qırmızı”nı 1990-cı ildə yazmağa başlamış, 1998 ildə nəşr etdirmişdir. Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin üz- üz ə qəldiyi mistik XVI əsr İstanbulunun bitib-tükənmək bilməyən əsrarlarından söz açan “M ənim adım qırmızı” romanı ilə o, həm də rəssamlıq sənətinə və milli m ədəniyyətə olan sevgisini də ifadə etmişdir. Bu haqda müəllif özü belə yazmışdır: “... 7 yaşından 22 yaşınacan rəssam olacağımı söyləyirdilər...Amma 22 yaşında memarlığı atdım və romanlar yazmağa başladım. Sonra onları çap eləməyə başladılar. Yalnız otuz yaşım tamam olanda qərara gəldim ki, rəssam olmaq qismət olmadısa, heç olmasa, bu mövzuda roman yazım. Çağdaş türk rəssamı haqqında roman.
Amma kitabı düşünəndə qət elədim ki, baş qəhrəman XVI yüzillik Osmanlı imperiyasının çiçəkləndiyi çağların rəssamı olacaq. Kitab mənə bədii monoqrafiya kimi, ( bu personaj haqqında) amma roman formasında görünürdü. Amma yenə də material toplama prosesind ə anladım ki, romanı bircə baş qəhrəmanla məhdud- laşdırmaq düzgünolmayacaq. Heç olmasa, ona görə ki, o çağın islam incəsənətində d ə, Avropa incəsənətində də tək-tək rəssamlar olmayıb. Bu dövr kollektivlər çağlayırdı. Mən də rəssamlar qrupu, belə demək mümkünsə, artel haqqında yaz- mağı qərara aldım. Bu mənə romanı polifonik eləməyə imkan verirdi. ” (3) “M ənim adım qırmızı”da Qurani-kərim ayələrindən, Firdovsinin “Şahnamə”, “Yusif v ə Züleyxa”, Nizaminin “Xosrov və Şirin”, “Leyli və Məcnun” əsərlərindən g ətirilən nümunələr əsasında qəhrəmanların əhval-ruhiyyəsi daha aydın əks olunmuşdur. Romanda Nizami Gəncəvinin «Xəmsə»sinə çəkilmiş miniatürlərlə və görk
əmli Azərbaycan miniatür-rəssamı Kəmaləddin Behzadın taleyi və əsərləri ilə bağlı çox maraqlı epizodlar da var. Mü əllifə görə, “Hər rəsi bir hekayə danışır. Rəsm hekayənin rənglərlə çiç əklən məsidir. Kimsə hekayəsi olmayan rəsm fikirləşə bilməz” (4) Əsrlərlə v əhdətdə inkişaf edən söz və rəsm sənətini bir-birindən ayırmayan müəllif maraqlı kompozisiya yaratmışdır. Belə ki, romandaiki süjet xətti özünü büruzə verir. Bəzən birinin, b əzən də digərinin irəli keçməsinə baxmayaraq mövzuya zərər gətirmədən onlarbir-biri il ə tamamlamışlar. Birinci - Şəkurə iləQaranın eşq macərasıəsərinromantik qolunu təşkil ed ərəkoxucuda“məhəbbət romanı” hissini yaradır. Onların duyğu və düşüncələrini is ə Nizaminin “Xosrov və Şirin” əsərinə çəkilən miniatürlərifadə edir. “Mən Şəku- r əyəm” hekayəsində oxuyuruq: “Hamının bildiyi “Xosrov və Şirin” hekayəsində bir an var. Qarayla m ən bunu çox danışmışdıq. Şapur Xosrola Şirini bir-birinə aşiq el əmək niyyətindədir. Bir gün Şirin kənizləri ilə birlikdə göl gəzintisinə çıxandaal- tında oturub dincəldikləri ağaclardan birinin budağınaŞapur gizlicə Xosrovunrəs- mi ni asır. Şirin yaraşıqlı Xosrovun o gözəl bağçanın bir ağacından asılan rəsmini gör ən kimi, ona aşiq olur. Bu anı, nəqqaşların dediyi kimi, bu məclisi, Şirinin Xos- ro vun budaqdan asılı rəsminə heyranlıq və çaşqınlıqla baxmasını göstərən çox rə- sim ç əkilib. Qara atamla çalışanda dəfələrlə görüb, bir-iki kərə də baxa-baxa düz eynisi kimi, üzünü köçürmüşdü. Sonra mənə aşiq olanda birdəfə də özü üçün ye- AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 61
nid
ən çəkib. Amma rəsimdəki Xosrovla Şirinin yerinə özüylə məni- Qarayla Şə- kur
əni rəsm eləyib (5). İkinci - münaqişələrlə dolu saray həyatı, başları bədəndən ayrılan cəsədlər, gözl əri çıxarılan insanlar və qan iyi gələn daha necə hadisələr - ölüm, düşmanlıq, qatil arayışı isə oxucuda“dedektiv romanı” hissini yaradır. “Qatil dey əcəklər mənə” hekayəsində qatilin əhval-ruhiyyəsini əks etdirmək üçünn
əqşin piri Behzadın bir rəsmindən bəhs edilir:“Cinayət rəsmi olduğu üçün, m ənim vəziyyətimlə də yaxşı uyan bu misilsiz şeyə, rəhmsiz taxt davasında öldü- rülmüş bir Əcəm şahzadəsinin kitabxanasından çıxmış Herat işi olan doxsan illik quüsursuz kitabın Xosrov və Şirin hekayəsini səhifələrində nəql elədiyilə rastlamışdım. Xosrov və Şirinin sonunu bilirsiniz: Firdovsinin yox, Nizaminin nəql el ədiyini deyirəm: İki aşiq nə macəralar və fırtınalardan sonra evlənir, amma Xosrovun əvvəlki arvadından olan oğlu gənc Şiruyə şeytan kimidi, onları rahar buraxmır. Bu şahzadənin atasının taxtında və gənc arvadı Şirində gözü var. Nizaminin “Ağzı şırlər kimi pis qoxuyardı” dediyi Şiruyə bir yol tapıb, atasını əsir alır və taxtında oturur. Bir gecə atasının Şirinlə yatdığı otağa qiri, qaranlıqda toxu- na-
toxunaonları yataqda tapıb xəncəriylə atasını ciyərindənbıcaqlayır. Atasının qanı səhərə qədər axacaq və yanında rahatca uyuyan gözəlŞirinlə yatdıqları yataqda öl əcək. Böyük ustad Behzadın rəsmi bu hekayə qədər illərdən bəri içimdəki əsl qorxunu da üz ə çıxarırdı: gecə yarısı qaranlıqda oyanıb, göz-gözü görməyənotaqda taqqıltılar salan başqa adamların olduğunu bilməyin dəhşəti. ” (6). Amma mü
əllif, “əsl olan hekayədir”, “gözəl rəsim hekayəni zərifliklə ta- mam
layır” (7) deyərəközünün də sahib olduğu söz sənətini daha yüksək zirvələr qaldırır. Orxan PamukQara obrazını da Xosrovu nümunə alaraq yaratmışdır. Xosrov kimi Qara da eşqinin böyüklüyündənbaş götürüb yaşadığı yeri tərk edir və illər bo- yu se vgilisinin üzünü düşünür. Şəkurənin Qaraya eşq məktubu ilə birlikdə yolladığı r əsim də“ əfsanədəki gözəl Şirinin yaraşıqlı Xosrovun rəsminə baxıb, aşiq olma- sından danışır” (8). “Mənim adım qırmızı”nın ilk adı N. Gəncəvinin “Xosrov və Şi- rin” poemasının motivlərindən alınaraq“İlk rəsmdə eşq” (9) olmuş, daha sonra d əyişdirilmişdir. Bilindiyi kimi, “X əmsə”nin qəhrəmanlarının kökləri şifahi xalq ədəbiyyatına q ədər uzanır. Şübhəsiz ki, Nizami də Leyli, Məcnun, Xosrov, Şirin obrazlarını yaradark ən, illərlə ağızlarda dolaşan bu dastanlardan bir məxəz kimi istifadə etmiş, bununla b ərabər öz zəngin təxəyyülünü də qataraq, onlara yeni həyat, yeni məzmun qazandırmışdır. Öz növb
əsindəOrxan Pamuk “Mənim adım qırmızı”nı yazdığı zaman qay- nağı şifahi xalq ədəbiyyatından alınan, Nizami v. s. dahilərin əsərlərində işlənən “Xosrov v ə Şirin”, “Leyli və Məcnun” hekayələrinə nəzər salmışdır. Bunu yazıçı bel ə etiraf etmişdir: “İslam aləmində ən çox nəqledilən və ən çox bilinən hekəyə olduğundan kitabımdakı bəzi səhnələrə, məclislərə, vəziyyətlərə nümunə oldu. Bunu da qeyd etm ək istərdim ki, hər birimizin bir mədəniyyətin münayəndəsiyik. Xosrov v
ə Şırın isə mənim aid olduğummədəni irsin əsas hekayəsidir” (10) Bütün yaradıcılığı boyu zülm və istibdada qarşı çıxan, insanları bəşəri ruhda t ərbiyə etməyə çalışan, onları ümumi səadətin uğrunda mübarizəyə səsləyən, insan- lıq şərəfinin ülviyyəti haqqında nəcib fikirlər təlqin edən Nizaminin müdrik, həra- Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|