Azərbaycan dünya əDƏbiyyatinda beynəlxalq Simpoziumun materialları
Yüklə 9,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DESCRİPTİONS OF AZERBAİJAN AND BABAK MOVEMENT İN THE BOOK THE BRİDE OF FARGANA BY GURGİ ZEYDAN
AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 83
yoldaşımdır. Elə bir iş olmayıb ki, mən ona tapşırım, o isə yerinə yetirməsin. O iş h ətta uçan quşun kəlləsində olsa belə Vərdan həmin işi yerinə yetirməyə qadirdir” (4, 60). El ə ilk təqdimatdan sonra onun Od evində Əfşin ilə Babəkin köməkçisi arasındakı sövdələşməni izlədiyini görürük. Onun tez-tez “bəzi adamlarla” əlqə saxlaması, Babək üzərinə hücum edərkən “ölkənin cikini-bikini bilirəm”, - deyə Dirğamı müşayiət etməsi, Babəkin qəsrinə hücum planının hazırlanmasında ətrafı daha yaxşı tanıdığı və cəsuslarla sıx əlaqəsi olduğu üçün fəal iştirak etməsi, Əfşini ittiham etm əsi, xəlifəyə sui-qəsd hazırlanmasını öyrənməsi və bu tipdən olan çoxsaylı hadisələr əsl erməni xislətinə uyğun gəlir. Əsərin sonuna kimi nökər simasında görünən Vərdan sonda xəlifənin də böyük nüfuzunu qazanır, hətta xilaf ətin əsas dayaqlarından olan Əfşinin məhkəməsində də sanki məhz erməni bütün h əqiqətləri açıb söyləyir. Burada Əfşinin sözlərinə diqqət yetirmək maraqlı olardı: “Deməli, Əfşin kimi bir ölkə hakimi, qoşun sərkərdəsi bu böyüklükdə ağ yalan deyir, bir imansız dığa isə həqiqəti söyləyir, hə? Heyif sənə, a dünya, heyf” (4, 276). Doğrudan da, Əfşinin mövqeyindən asılı olmayaraq, cəsus bir erməninin ərəb yazıçısı tərəfindən belə yüksək təqdimi təəssüf doğurur. Əsərdən məlum olur ki, nəinki Vərdan, bütün ermənilər xürrəmilərlə düşməndirlər. Vərdan Babəkin yerini axtararkən deyir: “Mən güman etmirəm ki, o hansı bir erməni əyalətinəsə pənah aparsın, çünki ermənilərin onu görən gözü yoxdur v
ə onu öldürməyə fürsət axtarırlar” (4, 236). Bab
əkin ələ keçməsində məhz erməni batriqlərinin iştirakı da romanda ərəb tarixçil
ərinə istinadən təsvir olunmuşdur. Burada Babəkin gizlənmək üçün Erm
ənistan dağlarına üz tutması, erməni batriqlərindən birinin hiylə ilə onu aldatması, öz qəsrində tutulmasından qorxaraq onu hiylə ilə ova çıxarması və Əfşinə xəbər verərək Babəki ələ keçirtməsi hadisələri sadalanır. Bundan sonra qısa şəkildə Babəkin işgəncə ilə edam edilməsi hadisəsi danışılır. Əsərin bu hissəsi çox yığcam şəkildə təsvir olunmuş, yazıçı sadəcə məlumat verərək Babək əhvalatını yekunlaşdırmışdır. Bu hadisələr də tarixi həqiqətlərə uyğun şəkildə verilmişdir. Tarixi m ənbələr Şəki vilayətinin knyazı Səhl ibn Sunbatın Babəki aldadaraq ova çıxartması və ovda əvvəlcədən xəbər verdiyi Afşinin Babəki əla keçirməsi faktları göst
ərilir (1, 254). Bab
əkin yenilməz qəhrəman olması onun həyatının son günlərində də özünu göst
ərir, C. Zeydan bu nöqtəyə xüsusi diqqət yetirir. Bəzz qalasının süqutundan sonra Bab ək meşədə gizlənir. Əfşin xəlifənin əfh etmə məktubunu xürrəmilər vasit
əsilə ona göndərir. Artıq onun oğlu da bu zaman Əfşinin yanında idi və o da bir çox xürr əmi kimi məktubun Babəkə aparmaqdan qorxurdu. Babək isə qalib t ərəfə və oğluna bu sözləri çatdırmağı tapşırır: “...mənim oğlum olsaydın, mənim dalımca gələrdin. Ancaq sən mənim oğlum deyilsən, çünki bircə gün rəhbər kimi yaşamaq qırx il zəlil qul kimi yaşamaqdan yaxşıdır” (4, 236). Bu sözlər tarixi m ənbələrdən götürülmüşdür. Z. Bünyadov ərəb tarixçilərinə əsasən qeyd edir ki, Afşin Babəkin izinə düşdüyü zaman xəlifənin qızıl möhrü ilə Mötəsim Babakə aman b
əxş edir. O, Babəkin əsir olan oğlunu atasının yanına göndərmək istədiyi zaman oğlu imtina edir. Əsir düşmüş iki xürrəmi xəlifənin məktubu ilə yanaşı, oğlunun məktubunu da Babəkə göndərir. O, Babəkdən xəlifənin verdiyi amanı q əbul edərək həyatını qurtarmağı xahiş edir. Bu məktubun məzmunundan çox əsəbləşən Babək belə cavab verir: “Əgər sən mənim ardımca gəlsəydin, öz sülal
ənin varisi olardın və vərəsəlik sənə keçərdi, bir neçə gün bundan əvvələdək AZƏRBAYCAN DÜNYA ƏDƏBIYYATİNDA Beynəlxalq Simpoziumun materialları 84
s ən mənim oğlum sayılırdın...Ola bilər mən bu gündən sonra az yaşayım, lakin m ənim üstümdə padşah (məlik) adı vardır və harada olsam, ya da mənim barəmdə harada n ə desələr, mən padşah olaraq qalıram...Mən (ucadan hamıya) deyirəm ki, s ən mənim oğlum deyilsən, çünki qırx gün alçaq kölə kimi ömür sürməkdənsə, bir gün r əhbər kimi yaşamaq yaxşıdır” (1, 253). Romanda ərəb qoşunlarının xürrəmiləri məğlub etməsi zamanı törətdikləri qırğınlar, etdikləri talanlar da öz əksini tapmışdır. Dirğam və dostu Həmmad yol boyu qalib qoşunun törətdiyi vəhşilikləri seyr edirlər: “Onlar yol boyu müsəlman qoşunlarının şəhəri necə qarət etmələrinin, evləri necə dağıdıb xaraba qoymala- rının, sarayları necə yandırmalarının şahidi oldular. Bu qoşunlar şəhərə elə divan tuturdular ki, orada n ə düşmən, nə də dost üçün bir salamat daldanacaq, bir sığınacaq yeri qalmırdı” (4, 233). Ərəb müəllifi Təbəriyə istinad edən Z. Bünyadov müs
əlman qoşunlarının törətdiyi qırğınlardan da bəhs edir: “Afşin əmr etdi, şəhərin qalalarını dağıtsınlar və şəhəri üç gün ərzində yandırsınlar. “Bircə ev, bircə qala salamat qalmadı – o hər birini yandırdı və ya dağıtdı” (1, 250). Gördüyümüz kimi, “F ərqanə gəlini” romanında Azərbaycan tarixində çox mühüm yer tutan xürr əmilər hərəkatının və bu hərəkatın rəhbəri əzəmətli Babəkin obrazı bəzi subyektiv meyllərə baxmayaraq, öz tarixi yenilməzliyi simasında yaradılmışdır. Romanın Azərbaycan dilinə tərcüməsi əhəmiyyətini də xüsusi qeyd etm
ək lazımdır. Bəhs etdiyimiz kimi, ərəbşünas alim Vilayət Cəfərin tərcüməsində bu
əsər çox oxunaqlı, gözəl tərcümə sənəti nümunəsində meydana çıxmışdır. Dün- ya
ədəbiyyatı tarixində, məhz, Azərbaycan tarixi və mədəniyyətini hər hansı bir istiqam
ətdə təsvir edən əsərlərin dilimizə tərcümə olunmasının zəruriliyini söylə- m əklə Curci Zeydanın “Fərqanə gəlini” əsərinin də bu baxımdan böyük əhəmiyyət daşıdığını qeyd etmək lazımdır.
1.
ərbaycan VII-IX əsrlərdə, Bakı, 1989. 2.
Bünyadov Z. Ön söz. Zeydan C. F ərqanə gəlini. Bakı, Gənclik, 1996. 3.
Universiteti n əşriyyatı, 2004. 4.
ərqanə gəlini, Bakı, Gənclik, 1996. 5.
N əfisi S. Babək, Bakı, “Örnək” nəşriyyatı, 1990.
The Khurramite movement led by Babak against the Arabic Caliphate in the 9 th
but also became one of the main subjects of literary, artistic works. In the works of Abu Tammam, al-Buhturi, az-Zayyat, al-Bahili, al-Mehdi and other poets of Arabic literature the Khurramite movement has been depicted extensively. According to E. Azizov it is important to study the problem concerning the reflection of the Khurramite movement in Arabic literature. A historical novel The Bride of Fargana by a prominent Arabic writer Gurgi Zeydan (1861-1914) is an important source in terms of conveying the Babak movement in Arabic
Yüklə 9,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|