5-
ci fəsil
İşdə iştirak edən şəxslər və prosesin digər iştirakçıları
Maddo 46. İşdə iştirak edən şəxslərin tərkibi
Tərəflər, üçüncü şəxslər, ərizəçilər, maraqlı şəxslər, pozulmuş və ya mübahisə edilən
hüquqlarının müdafiəsi üçün məhkəməyə müraciət etmək hüququ olan ictimai təşkilatlar,
dövlət orqanları və digər orqanlar işdə iştirak edən şəxslərdirlər.
1
.
işdə iştirak edən şəxslər anlayışı altında işdə marağı olan və bunun nəticəsində mülki
prosesin gedişinə təsir etmək imkanı olan kompleks prosessual hüquqlardan istifadə edən
prosesdə iştirak edən şəxslərin dairəsi başa düşülür.
Maddə İşdə iştirak edən şəxslərin dairəsini müəyyən edir ki, bu dairəyə aşağıdakılar
daxildir:
1)
tərəflər-iddiaçılar və cavabdchlər (MPM, 50-ci maddə);
2)
mübahisənin predmctinə müstəqil tələblər irəlİ sürən və mübahisənin prcdme- tinə
müstəqil tələblər irəli sürməyən üçüncü şəxslər (MPM, 55, 57-ci maddələr);
3)
MPM-in 24-40-cı fəsillərində nəzərdə tutulan icraat üzrə ərizəçilər və maraqlı şəxslər;
4)
pozulmuş və ya mübahisə edilən hüquqlannın müdafiəsi üçün məhkəməyə müraciət
etmək hüququ
olan ictimai təşkilatlar, dövlət orqanları və dİgər orqanlar.’
İctimai birliklər ifadəsi altında Mülki Məcəllənin 19-cu fəslində və Qeyri-hökumət
təşkilatları (ictimai birliklər və fondlar) haqqmda Qanunda nəzərdə tutulan qeyri- kommersiya
(qeyri-hökumət) təşkilatlarının bütün təşkilati-hüquqi formaları (ictimai birliklər, fondlar və
hüquqi şəxslərin ittifaqları) nəzərdə tutulur.
Dövlət qulluğu haqqında Qanunun 7-ci maddəsinə əsasən, dövlət orqanları anlayışı
altında Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik aktları ilə müəyyən edilmiş hüdudlarda
Azərbaycan Respublikasının məqsəd və funksiyalarım həyata keçirən, qanunvericiliyə uyğun
olaraq yaradılan dövlət qulluqçularmın qurumlan nəzərdə tutulur. Qanunvericilik aktlarında
nəzərdə tutulan, yaxud müəyyən edilmiş qaydada təsis olunan və ona həvalə edilmiş
funksiyalar çərçivəsində dövlət orqanının səlahiyyətlərinin bir hissəsini həyata keçirən struktur
hissəsi isə dövlət orqanmm bölməsi hesab edilir.
Həmin Qanunun 8-ci maddəsinə əsasən, dövlət orqanları öz səlahiyyətlərinə görə
aşağıdakı təsnifatlara bölünürlər:
-
əsas səlahiyyəti Azərbaycan Respublikasmm Konstitusiyası ilə müəyyən edilən
Azərbaycan Respublikasının dövlət orqanları (1-ci kateqoriya dövlət orqanları);
-
əsas səlahiyyəti Azərbaycan Respublikasmm Konstitusiyasmm 13-cü maddəsində
nəzərdə tutulmuş qaydada müəyyən edilən dövlət orqanlan (2-ci kateqoriya dövlət
' Maddənin mətni qüsurludur. Əgər nəzərə alsaq ki, «tərəflər», «üçüncü şəxslənı,
«ərizəçiləD>, «maraqlı şəxslər», anlayışları həm də wpozulmuş və ya mübahisə edilən
hüquqlarının müdafiəsi üçün məhkəməyə müraciət elmək hüququ olan ictimai təşkilatlar,
dövlət orqanları və digər orqanlar»ı ehtiva edir, sonuncuların maddənin mətnində xüsusi olaraq
qeyd edilməsi anlaşılmazdır.
53
orqanları);
- əsas səlahiyyəti Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 120-ci maddəsində
nəzərdə tutulmuş qaydada müəyyən edilən dövlət orqanlan (3-cü kateqoriya dövlət orqanları);
Konlaet olaraq dövlət orqanlannm və onların bölmələrinin müvafiq kateqoriyalara
aidiyyəti Azərbaycan Respublikasmm qanunvericiliyi əsasında müəyyən edilir,
MPM-in 46-cı maddəsi pozulmuş və ya mübahisə edilən hüquqlarının müdafiəsi üçün
məhkəməyə müraciət edən orqanların sırasına ictimai birliklər, dövlət orqanlan ilə yanaşı
wdigər orqanlan>ı da aid edir.
Digər orqanlar anlayışı altmda, siyasİ partiyalar, dini qurumlar, bələdiyyə orqanları,
həmkarlar ittifaqları, kommersiya qurumları və s. nəzərdə tutulur.
2.
Yuxarıda göstərilən şəxslər aşağıdakı hallarda prosesdə iştirak edirlər:
1)
öz hüquqlarım və qanunla qorunan maraqlannı müdafiə etmək üçün müraciət etdikləri
halda;
2)
qanunda nəzərdə tutulduğu hallarda başqa şəxslərin hüquqlarını və qanuni ma-
raqlarmı müdafiə etmək üçün müraciət etdikləri halda.
3.
İşdə işdə iştirak edən şəxslərin hamısı üçün xarakterik cəhətlər var;
1)
onlarm hərəkətləri mülki prosessual hüquq və vəzifələrinin yaranmasına,
dəyişdirilməsinə və xitam olunmasına yönəlib;
2)
məhkəmə qərarının qanuni qüvvəsi onlara
da şamil edilir;
3)
onlar öz adlarmdan özlərinin və başqalarının maraqlarmın müdafiəsi üçün çıxış
edirlər;
4)
onlar işin həllində, müxtəlif dərəcədə olsa da, maraqlıdırlar.
İşdə marağın xarakterinə görə işdə iştirak edən şəxsləri iki yarımqrupa bölmək
olar:
Birincilərə tərəflər, ərizəçilər və maraqlı şəxslər, həmçinin üçüncü şəxslər aiddir.
Bu qrupu aşağıdakı xarakterik cəhətlər fərqləndirir:
1)
həmin şəxslər ya mübahisəli maddİ-hüquq münasibətlərinin iştirakçılarıdır, ya da işin
həllində başqa maraqlan var (məsələn, mübahisənin predmeti ilə bağlı müstəqil tələb irəli
sürməyən üçüncü şəxslər - onlar mübahisəli maddi-hüquq münasibətlərinin bilavasitə
iştirakçıları olmasalar da, məhkəmənin qətnaməsi tərəflərdən birinə münasibətdə onlarm
hüquq və vəzifələrinə təsir edə bilər);
2)
onlarm işin həllində maddi-hüquqi və prosessual maraqları olur;
3)
onlar prosesdə öz hüquq və mənafelərini müdafiə edirlər.
İkinci qrupa qanunda nəzərdə tutulan hallarda başqa şəxslərin hüquqlarmm,
azadlıqlarmm və qanunla qorunan mənafelərinin müdafiəsi üçün məhkəməyə müraciət etmək
hüququ olan dövlət orqanları, ayrı-ayrı fiziki və hüquqi şəxslər aiddir (MPM, 59-cu maddə).
Həmin qrupu xarakterizə edən cəhətlər aşağıdakılardır:
1)
həmin şəxslər mübahisəli maddİ-hüquq münasibətlərinin iştirakçısı deyillər;
2)
onların işin həllində yalnız prosessual maraqları var;
3)
onlar başqalarmm hüquqlarını və mənafelərini müdafiə edirlər.
54