Azərbaycan m IL ij elmlər akademiyasi a. A. Ba k IX an o V adına tariX İnstitutu azərbaycanin qəDİm tartXİNƏ dair yazili
Yüklə 7,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Müntaxəbat A zərbaycam n qədim tarixinə dair yazılı mənbələr
- 7. Naram -Suenin “Qələbə stelası”
- Müntəxiibal Azərhıjycamn qədim tarixinə d a ir yazıh mənbələr
- 8. İşqun-Daqanın məktubu
- 9. Erridupizirin mətnləri
Müntaxəbat A zərbaycam n qədim tarixinə dair yazılı mənbələr N ilahəm, Nişba'^ nəslini qırsmlar, kökünü kəssinlər. Onun oğlu və < .. •> ona verməsinlər <.. .>. Şərhlər 1. Lullubi (və ya Lullubum, Lullume) - M üasir Süley- maniyyədən şərqdə, S ən ən dəcb U rm iya gölü ara- sında lullu tayfalannm m əskunlaşdığı ərazi. Daha qədim zam anlarda (е.э. XXVIII əsrdə) LuIIubi ter m ini Zabu (və ya Zabua) adlanan tarixi vilayətin dağhq hissəsini ifadə edirdi. “Enm erkar və Lugal- banda” adh şum er eposundan m əlum oiur ki, qiy- mətli metallar və m inerallarla zəngin Aratta ölkəsinə gedən yollardan biri də Zabu «ölkəsindəki» Lullubi dağlarmdan keçirdi. Е.э. VIII əsrdə Lullum e və Za- m ua terminləri sinonim kim işlənirdi. A kkad hökm- darı Naram-Suen və III U r sülabsinin çan Şulgi Lul lubi ölkəsinə d ə fə b r b hərbi y ü rü şb r təşkil etm işbr. Lullubi tayfa ittifaqlan sonrakı d ö v rb rin hərb salna- m əbrində də qeydə almıblar. Lullubi sonuncu dəfə е.э. 716-С] ildə A şşur hökm dan II Sarqonun Maday у11ауэИэппэ hərbi yürüşü i b эlaqэdar xatırlanıb. 2. İştar - Akkad panteonunda тэЬэЬЬэ! уэ hərb ilahəsi 3. Batir dağı - Kitabənin həkk olunduğu dağm qэdİIn adı. Lullubi və Elam d ö v b tb rin in sэrhэddindэ yerbşirdi. “B atir” adı, ehtimal ki, elam ca pctir “düşmən” sözündəndir. 4. A num “ Şumer panteonunun baş tanrısı An “ Səma”. 5. A ntum - Şumer tannsı Anm zövcəsi. 6. Enlil (və ya Ellil) - Şumer-Akkad panteonunda k ü b k tanrısi. 7. Ninlil - Enlilin zövcəsi. 8. Adad - Akkad panteonunda Şimşək tannsı. 9. 10 . 1 1 . 12 . 13. Suen - A kkad panteonunda Ay tanrısı. Şamaş - Akkad panteonunda Günəş tanrısı. Y uxan dəniz və Aşağı dəniz - LFrmiya və Zeribor (müasir Süleym aniyyə şэhэrindэn şэrqdэ) gölbri nəzərdə tutulur. Ninansianna - Şurner ilahəsi (“Göylərə qabcan xanım”). Nişba - Lullubi panteonunda müqэddэslэşdirilmiş dağ. Kuti hökm dan Erridupizirin mэtnində xatırlanır. 7. Naram -Suenin “Qələbə stelası” Ə srarəngiz 8эпэ1 nümunəsi olan bu abidə (2 m x 1 m ölçü- sündэ) 1898-ci ildə fransız arxeoloqlarının İranm Şuş şəhərində (qэdim Elam d ö v btin in paytaxtı Suz; m üasir Xuzistan vilayətin- də) apardığı qazm tılar zamanı aşkarlanmışdır. Abidэnin йгэпп- də 2 fərqli mətn var. Stela Akkad hökmdarı N aram -Suenin lu llu b ib r üzərində qэlэbэsinэ həsr olunub. Bu q əb b əd ən хэЬэг verən qədim akkad mətni dağ döyüşü səh n əb rin in qabartma tэsviri i b müşayiət olunur. Е.э. 1158-ci ildə Elam hökm dan I Şutruk-Nahhunte Babi- listana geniş miqyaslı hərbi >4irüş təşkil edərək şəh ərb ri xaraba- lığa çevirmiş və Kaşşu sü lab sin in hakim iyyэtinэ son qoymuş- dur. Qalibiyyətli yürüşdэn böyük q эn im эtb geri qayıdan elamlı- lar dэyэrli abidəbri (Akkad hökm dan M aniştusunun yazılı hey- k əlb ri, Hammurapi qanunları həkk olunm uş bazalt daş sütunu, Kaşşu hökm dan M eli-Şipakin stelasını və s.), о cüm bdən Sip- par şəhərindən Naram-Suenin “Qələbə stelasım ” Suza gətirmiş- dir. Suzda “Р эЬ Ь э stelasm ın” üzərinə I Şutruk-Nahhuntenin adından bu abidənin ələ ке91п1тэ51 haqqında elam dilində mətn əlavə olunmuşdur. Hazırda bu qiymətli 5эпэ1 incisi Luvr muze- yində nümayiş olunur. 22 23 Müntəxiibal Azərhıjycamn qədim tarixinə d a ir yazıh mənbələr M ətnin tərcüm əsi aşağıdakı nəşrə əsasən verilir; Thureau-Dangin F. Die Sumerischen und akkadischen Königsinschriften, Leipzig, 1907. Tərcümə və şərhlər Allahverdi Ə lim irzəyevindir. Qüdrətli tantı N aram -Suen S id u< rlu > ' A üçün <...> dağ camaatı <...> yaratdım < .. .> Şərhlər 1. D igər bir kitabədə bu yerin adı Sidari form asm da ya- zılıb. Həmin kitabənin məlumatına görə Elam hökm - darı Puzur-İnşuşinak bu yerdən su çəkdirm işdir. Bax: Barton G.A. The Royal inscriptions Sum er and Akkad. N ew Haven, 1929, p. 156. 2. “Kuti əfsanəsi” adi i b tanman akkad eposunda bildi- rilir ki, N aram -Suen Anubanini adh bir hökmdarın rəhbərlik etdiyi iri hərbi ittifaqa qarşı mübarizə apar- mış və qalib gəlmişdir. Stelada Anubanini isminin bərpası bu m əlum ata əsaslanır. Bu şəxsin Saripulda yazi həkk edən Lullubi hökm dan Anubanini ib eynibşdirilm əsi ehtim ala əsaslanır. 8. İşqun-Daqanın məktubu M ətnin tərcüməsi aşağıdakı nəşrə əsasən verilir: Riemschneider K .K .Lehrbuch des Akkadischen, VEB. Verlag Enzyklopadie, Leipzig, 1988. Tərcümə və şə rh b r Allahverdi Əlimirzəyevindir. İşkun-Daqan' Luqalaraya^ b e b ları^ şumla və mal-qaram qoru!” Şübhə yoxdur ki, sonra dcyə- cəksən: “M al-qaranın şəhərdə qalmasma izin ver”. İstəyirəm sənə pul verim. Sarkalişarrinin" canına and olsun! Kutibr^ mal- qaram almağa g ə b n d ə sən bir daha mal-qaram qorumayacaqsan. Мэп səninb daimi to ф a q m üqavibsi bağlayacağam. Bunu sən dəqiq bilirsən. Şərhlər 1. Akkad mənşəli şəxs adı; hərfən “Tanrı Daqanm qanunçusu” . 2. Şumer mənşəli ş;əxs adı; hərfən “Hökmdarm tərəf- d a n ” (?). 3. M ətndəki A-RUS termini şumer mənşəlidir; hərfən “qəzəbli ərazi”. 4. Akkad sülabsinin sonuncu nümayəndəsi Sarkalı- şarrinin [е.э. 2200-2175] adı tərcümədə “Bütün hökm darlann hökmdarı” anlammı verir. Hakimiyyəti- nin sonlanna уахш S9bfı Naram-Suen kimi ilahibş- dirilmişdir. K utibrin lideri Elulu (və ya Elulumeş) Akkad sülabsinin hakimiyyətinə son qoymuşdur. 5. Е.Э. III-I m inillikbrdə Canubi Azərbaycanda və Van gölündən cənub-şərqdə məskunlaşan tayfalar qrupunun ümumi adı. Kuti dilindən yalnız bir söz (harambi “şaftah ”?) və bir neçə şoxs adı (Yarlaqaş, Yarlaqab, İbate, Sarlaqab, Tirikan və s.) qalıb. Kuti dilinin genetik qchum luğu m üəyyənbşdiriim əyib. 9. Erridupizirin mətnləri Kuli hökmdan Erridupizirin (е.э. XXII əsrin ortalan) Qədim Babil dönəmində (c.ə. XVIII əsr) üzü köçürülmüş mətniəri döv- rümüzə fraqmcntar vəziyyətdə olan 20 gil lövhədə çatıb. Bu löv- h əb r öton əsrin ə w əlb rin d ə Pensilvaniya Universitetinin (ABŞ) əməkdaşiannm Şumerin dini mərkəzi Nippurda (müasir İraqda Niffar) apardığı qazmtılar zamanı aşkarlanıb. M ətnbrin orijinallan tann E n lib həsr oiunmuş 3 hcykəlin üzərində həkk olunub. Lakin 24 25 Yüklə 7,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|