Azərbaycan m IL ij elmlər akademiyasi a. A. Ba k IX an o V adına tariX İnstitutu azərbaycanin qəDİm tartXİNƏ dair yazili
Yüklə 7,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- M üntəxəbat Azərbvycanın qədim tarixmə dair yazılı mənbələr 10. Lasirabm mətni
- 11. Dərbəndi-Şeyxxan kitabəsi
- M üntəxəbat АгэгЬаусатп qədim tarixinə d a iry a zılı mənbələr
- Şuşarra mətnləri
- 12. Etellum un məktubu (ixtisarla)
M üntəxəbat Azərbvycanın qədim tarix'mə dair yazılı mənbələr 10. Lasirabm mətni M ətn dairəvi formalı daş əşya üzərində həkk olunub. Bu əşya toppuz, və ya əsa başlığıdır; hakim iyyət rəm zbrindən biri sayılırdı.' M ətnin tərcüməsi aşağıdakı nəşrə əsasən verilir: Thureau-Dangin F. Sumerischen und Akkadischen K önigsinschriften. V orderasiatische Bibliothek, T. I, Leipzig, 1907. Tərcüm ə və şərhlər Allahverdi Əlimirzəyevindir. Lasi düzəltdi. Kim bu yazını dəyişsə istəsə K utium un ta n n lan , ilahə İştar və tanrı Suen kökünü kəssin, onun nəslini qırsın və müm kün olmasın. Şərhlər 1. Yazılı hakim iyyət rəm zinin ilk belə nümunəsi Laqaş (müasir İraqda Tello) şəhərindən tapdıb. Kiş şəhərinin (m üasir İraqda Tel-Uheymir) hökmdarı M esilimə (və ya Mesalim) məxsus olan bu oşya təxminən е.э. 2550-ci ilə aid edilir [Contenau G. Manuel d ’archeologie Orientale, t. I, Paris, 1927]. Bu tip əşyalar tapıldığı yerin formal olaraq kimin nəzarəti altmda olduğunu göstərdiyindən, adətən. sarayda və ya şəhərin him ayədar tannsınm mobədin- də saxlamrdı. Lasirabın bu əşyasının Sippardan (m üasir İraqda Abu-Habba) tapılması şəhərin onun hakim iyyətini qəbul etdiyini göstərir. 2. Rus şərqşünası İ.M .Dyakonov mətnin bu ycrində “dünyanm 4 tərəfmin hökm dan“ titulunun yazıldı- ğını ehtimal edir [Дьяконов И.М. Общественный и государственный строй древнего Двуречья. Ш у мер. М., 1959]. Lakin belə uzun ifadənin kiçik fraqm entar başlıqda yerləşməsi mümkün görünmür. 11. Dərbəndi-Şeyxxan kitabəsi İranm Qəsri-Şirin şəhəri yaxınlığmda Dərbəndi-Şeyxxan adlanan yerdə qaya üzərinə həkk olunmuş mətn ötən əsrin əvvəl- b rin d ə aşkarlanmışdır. Qədim akkad dilində tərtib olunan 12 sətirli mətn е.э. X X I əsrə aid edilir. Mətnin tərcüməsi aşağıdakı nəşrə əsasən verilir: Herzfeld E. The Persian Empire. W iesbaden, 1968. Тэгсйшэ və şərhlər Allahverdi Əlimirzəyevindir. Qəhrəman (? )‘ oğlu A ban”^ ölkəsini Kim və Adad məhv etsin. Ç>ərhlər 1. Mətndəki birini sözünü adətən mətn müəllifinin admm ikinci hissəsi kimi izah ed irb r. Biz isə onu yabançı terminin akkadca transkripsiyası hesab edirik. Terminin dəqiq mənası bəlli deyil, onu hurri dilindəki epirni (və ya ew em e, ew ri) “cənab”, “hökm dar” və kaşşu dilindəki burna “səiahiyyət sahibi” term inbri ib əlaqəbndirm ək oiar. 2. Motn müəllifmin ismi barədo bdqiqatçıların llkri fərqlidir. Bu ad əvvəlbr Tardunni, Sarbanipirini, Hubbanipirini və Lişiфirini form alannda oxunub. Adm ilk hecasmı ifadə edən işarənin salam at qalmış sonluğuna əsasən hesab edirik ki, bu ismi Lisir (və ya İlisir) kimi oxumaq lazımdır. Biz onu Şumer hökmdar siyahılarmda adı keçən XIV kuti hökmdarı Lasirab ib eynibşdiririk. İsimdəki -ab sonluğu 30 31 M üntəxəbat АгэгЬаусатп qədim tarixinə d a iry a zılı mənbələr Şumer dilində “ahıl” , “qoca”, “ağsaqqal” anlamında işləndiyini nəzərə alsaq, Lasirin (və ya Lisir, İlisir) ahil yaşlannda Kutium taxtm a sahib olduğunu sö y b y ə bilərik. Siyahılarda adı keçən Sarlaqab və Y arlaqab da ahıl vaxtlarmda Kutiumun şahı olmuş- lar. M ətn m üəllifm in adı hurri dilindən tərcümədə “sonuncu” anlamını verir. 3. Şadarmat şəxs adı başqa bir mətndə, İraqm Samirə şəhərindən tapılm ış gümüş lövhədə də qeydə alınıb. Həmin lövhədə bu şəxs N avar və Urkiş şəhərlərinin hökm dan A talşenin atası, tann Nerqalın məbədinin qurucusu kimi təqdim olunur [Herzfeld E. The Per sian Empire. Wiesbaden, 1968; Дьяконов И.М. История Мидии. М.-Л., 1956], Ве1э olan halda Samirə lövhəciyindəki Atalşen ilə Şeyxxan qayaüstü mətnindəki Lisir (və ya İlisir, Lasirab) qardaş hesab olunmalıdırlar. A talşen və İlisir adlan hurri dilindən tərcümədə, m üvafıq olaraq, “Böyük qardaş” və “So nuncu” anlam lanm verir. 4. Əvvəllər bu ölkənin adı səhvən Zaban kimi oxunur- du. Qədim Akkad mixi yazısmda -A- və -ZA- işarə- b r i bənzər qrafıka i b yazıldığmdan ölkənin adının Aban olduğunu daha məqbul sayır və onu Elam vilayəti A van ilə eyniləşdiririk. Şuşarra mətnləri Gil lövhələr üzərində yazılmış mətnlər 1950-ci ilbrdo Danim arka arxeoloqlarının qazıntılan zamanı tapılıb. M otnbr A şşur hökm darlan I Şamşi-Adadın [е.э. 1824-1780] və oğlu I İşm e-D aqanın [е.э. 1780-1757] dönəmində yazılıb. Lövhəbr- də Urm iyadan cənub-qərbdə, yəni Aşşurun şimai-şərq sərhədbri yaxm lığm da сэгэуап edən hadisəbrdən Aşşur xəfıyyəbrinin na- rahatlığı əks olunub. Şuşarrada (müasir İraqda, Raniyə düzənli- yində Tell-Şem şara adlanan yerdə) əsasən turukkular məskun- laşsa da aşşurluiar, k u tib r və lullubibr də bu əraziyə iddia edirdildər. I Şamşi-Adad bu toф aqlaп zəbt etsə də, İşme-Daqan Şuşarraya nəzarəti əldən vermişdir. Vəziyyəti sabitbşdirm ək üçün 0 , öz oğlunu Şuşarranm turukkumənşəli hökmdarı Zazinin qızı i b evbndirm işdir. Təqdim olunan bu rəsm i sənədbrdə Raniyənin m üxtəlif bölgəbrində cərəyan edən sərhəd m ünaqişəbrinə dair Aşşur x əfıj^ ə b rin in təlim atlan verilir. 12. Etellum un məktubu (ixtisarla) Mətnin tərcüməsi aşağıdakı nəşrə əsasən verilir: J.Lossoe. The Shem shara Tablets. A. Preliminary report. Kobenhavn, 1959. Tərcümə və şə rh b r Allahverdi Əlimirzəyevindir. Kuvariyə' sö y b , bunu sənin qardaşm Etellum Sən ПЭ üçün Şikşabbimdə qırğm törətmədin? Bu ölkə düşmən olanda son ora hücum etmədin və silahınia oram vurmadın. Bu halda sən kimsən? Sən hökmdarıma b e b demişdin: “ Enduşşenin qasidi və göndcrdiyi taxıl 200 kuti döyüşçüsünün müşayiəti ib <çayı> keçdi. O nlar öikəyə hücum e tsə b r son sakit duracaqsanmı? Biz hökm darım ıza пэ deyəcəyik? Monim sərəncamımda hərbi qüvvə yoxdur. nahda dörd cərgə duraraq (?) Ahazim ölkəsinə ağı d e y irb r (?) vo şəhərə daxil ola b ilm irb r < ...> . Sən qoşun topla, luiiubibri nə- zərdən keçir və Zaslim ə gəlib hündürlükdəki m övqebrdə yerbş. < ...> İkincisi, sənin qullann barədə mənim necə hərəkət etmə- yimi yazırsan. Мэп öz qullarımı və sənin Arrahum ölkəsindən^ olan qullarını nəzərdən keçirdim. < ...> Saray dağıdılanda və qoşun Şikşabbimdə y erb şən d ə sənin qullarm < ...>. 32 33 Yüklə 7,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|