Azərbaycan m IL ij elmlər akademiyasi a. A. Ba k IX an o V adına tariX İnstitutu azərbaycanin qəDİm tartXİNƏ dair yazili

M üntəxəbat
Azərbaycanın qədiın  tarixinə dair ya zıb   mənbələr
Ə gər  Şikşabbim  qüw ətləndirilsə  istəməzdim  ki,  bu  sənin 
üçün  pis  хэЪэг  olsun  (?).  Şikşabbiradən  savayı  sənin  düşmənin 
yoxdur?  < ...>
Şərhlər
1. 
Əslində  bu  ismin  yazıdığı  mixi  işarələr  qrupu  Ku- 
wa-tal  form asında  oxunmahdır.  Burada  -tal  sonluğu 
hurri  dilində  “böyük”  anlammda  işlənib.  “Kuvatal” 
ismi  hurrimənşəli  M uvatallu  (hett hökmdarı)  ismi  ilə 
müqayisə  oluna bilər.  Elmi  ədəbiyyatda  yarım  əsrdir 
ki,  vətəndaşlıq  hüququ  qazandıgından  bu  nəşrdə 
“Kuvari”  oxunuşu saxlanmışdır.
2. 
Arrahum  III  Ur  dövrünün  (е.э.  XXI  əsr)  şumer 
mətnlərində  A rahir  formasmda  qeydə  alımb  [bax; 
Potts  D.T.  The  Archaeology  o f Elam.  Formation  and 
Transformation 
o f 
an 
ancient 
Iranian 
state. 
Cambridge,  1999,  p.  136].
13. Şam şi-Adadın  məktubu  (ixtisarla)
M ətnin tərcüməsi  aşağıdakı nəşrə əsasən verilir: 
J.Lossoe.  The  Shemshara Tablets.  A.  Preliminary report.
Kobenhavn,  1959.
Т эгсй тэ və  şə rh b r Allahverdi  Əlimirzəycvindir.
K uvariyə  söylə,  bunu  Şamşi-Adad  :  Şübhəsiz  ki, 
Ahzaili  Y aşub-Adadm  düşmənçiliyini  eşitmisən.  Əvvəlcə  o, 
Şimurru  ölkəsinin  arxasm ca  getdi.  O,  Şimurrudan  turukkularm 
hökm dannm   arxasmca  getdi.  O,  turukkularm  hökmdarmdan  ay- 
rılıb  Yaylanum a,  mənim  yanum a  gəldi.  O,    məndən  ayn- 
lıb  və  indi  Kakmum  ölkəsinin  hökmdarmm  yanma  gedib  < ...>  
ə d a lə tb   üç  il  ərzində  o,  hökm darlarla  ittifaq  yaratdı  və   
onlarla  razılaşdı.  O,  mənimlə  ittifaq  yaradanda  Arrapha  şəhə- 
rindəki  tanrı  Teşubun  m əbədində  mənimlə  müqaviiə  bağladı.
< ...>   Bağlanan m üqavilənin  əksinə Zab  çaymm  sahilindəki Ain- 
num  şəhərində  m ənim lə  m ü q av ib   bağladı  < ...> .  Mən  heç  vaxt 
ölkəmdə  gümüş,  öküz  və  ya  taxıl  yığmamışam,  < ...> .  Sonra  o, 
 hökm darla  ittifaq  yaratdı və  onunla müqavilə bağla- 
dı,  < ...>   onun  ittifaqı  və  pis  münasibəti  ikinci  aydan  raq  dəyişdi>.  < ...>   Lakin  tezliklə  hava  mülayimləşəndə  sən  öl- 
kənin  bütün  sakinlərini  dinlə  < ...> .  Zaslumdan  Şegibbuya  qə- 
dər,  Şegibbudan  Zikum a  qədər,  Zikumdan  Urauya  qədər,  Urau- 
dan  Lutpişə qədər,  Lutpişdən  H aburatum '  ölkəsinə qədər.  < ...>
Şərhlər
1.  Haburatum  şəhəri  Fəratın qolu  Habur çaymm yuxarı 
axannda yerləşirdi.
14.  Şam aş-nasirin  məktubu
Mətnin tərcüməsi  aşağıdakı  nəşrə əsasən  verilir: 
J.Lossoe.  The  Shem shara Tablets.  A.  Preliminary report.
Kobenhavn,  1959.
Т эгсйтэ VƏ  şərhlər Allahverdi  Əlimirzəyevindir.
Kuvariyə  söylə,  bunu  sənin  ağan  ;  Bu  Şamaş-Na- 
sirdir.  ':M ən>  sənin  Nurruqum*  əyaiəti  haqqmdakı  qərarmı  hör- 
m ə tb   .  Sonra,,  bunu  son  göstərişim  kimi  verirəm 
(?).  Ödəniş  tamamlanıb,  о  sənin  qarşmda  qərara  diqqət  yetirmə- 
уз  çalışır  (?).  Sənə  yazdığım  xəbərbri  öyrən  (?).  Sən  no  üçün  öz 
ölkonin  vətəndaşlarmı  həbsə  aldm.  Bu  Hazip-Teşub^  səndo  mə- 
ПЭ  qarşı  b e b   şəxsi  fıkir  yaratdı.  О  adamı  azad  et.  Sonra  Varad- 
Şarrum^  İnduşşenin'*    mənim  yanıma  gəldi  və  mənə 
  xəb ərb r  gətirdi.  Bu  İnduşşe  < ...>   о  deyil  < ...>   Ola 
bilsin  o,  sənin  üstünə  getmək  istəyir.  Sən  qərarmı  qəbul  edə  bi- 
b rsən   və    öz  qalalanm   dağılmaqdan  sən>.  Ə gər  qalalannı  qoruj'a  bilməsən  < ...>   və  Aluvamadu 
< ...>   onlar düşmən  эНпэ  təslim   olmaq  istəm irbr.  Heç  kim  34
35

---

Müntəxəhat
Az^rhaycanm qədim  tarixinə dair yazılı mənbələr
hansı> bir qalanı  gətirməz.  İmkan  ver  sənin  bü- 
tün  əsgərlərini  Şuşarraya  özüm  yığım  və  ona  hazır  olm ağa  im­
kan  ver.  Sənin  qərarın  icra  oluna bilər.  B u  adam lann  azad  olun- 
m asm m  sənə  ziyan  verəcəyini  arzulamıram.  Zaziya  öz  əsgərbri 
ilə,  Ş arru< ...>   əsgərləri  ib ,  Şam id  əsg ərb ri  ib ,  Ziliya  oğul- 
ları,  qızları  və  zövcəsi  ib ,  Turvenşeni  oğulları,  qızları,  zövcəsi 
ib ,  İzzini   Dulip  (?) adam lan  ib ,  A diya oğulları  ib ,  Huzalu 
tə b əəb ri  ib ,  D u < ...>   Tupki -   çörək bişirən  adamları  ib .  Hazip- 
Teşub,  bu  adam lan  azad  et.  Sonra,  İqiliştar  mənə  песэ  hərəkət 
edəcəyini  bildirdi  (?):  “O nlar  xeyli  adamı  əsr  aldılar.  İndi 
onların  əsirbrin i  azad et!”  Sonra,  Kuta şəhərindən^  Uşuni  onlara 
nəzatər  etm ək  üçün  dustaqxanaya  göndərilib  və  imkan  ver  ki, 
onları  m ənira  yanıma,  Şam aş-N asirin  nəzarəti  altma  gətirsinlər. 
O la bilsin ki, < .. .> eynən < .. .>  öz mühafızəsini gücbn.
Şərhlər
1. 
Nurruqum  -   Şuşarranm  (m üasir  Raniya  düzənliyi- 
nin)  turukkululann  nəzarətində  olan  və  k u tib rin   ə b  
keçirmək  istədiyi  hissəsinin tarixi  adı.
2. 
Hazip-Teşub  -   hurri  mənşəli  isimdir.  “Tanrı  Teşub 
d in b  ” .
3. 
Varad-Şarrum  (“H ökm dar  qulu”)  və  Şamaş-Nasir 
(“Günəş  tannsı  Şamaşın  qoraduğu”)  akkadmənşəli 
isim brdir.
4. 
İnduşşe  (və  ya  Endişşe).  Nuruqum a  hərbi  müdaxi- 
b y ə  hazırlaşan  kuti  ordusunun  komandanı.
5. 
Kuta -  m üasir  İraqda Tel-İbrahim.
15.  Şepratunun  birinci  məktubu
M ətnin tərcüməsi  aşağıdakı nəşrə əsasən  verilir;
J.Lossoe.  The Shem shara Tablets.  A.  Preliminary report.
Kobenhavn,  1959.
Tərcüm ə və şə rh b r Allahverdi Əlimirzəyevindir.
Kuvariyə  sö y b :  Bunıı  Sepratu,  sənin  qardaşm  . 
Zuzum  -   İlala  vilayətinin  canişini  (?)',  hansı  ki,  Kusanarhim 
vilayətinə  хэЬэг  göndərm işdi,    gəldi  < ...>   onunla 
Kusanarhim  hökm dan  Alia  <şəhərinə  ...>  və  onlar  öz  aralannda 
and  içib  saziş  bağladılar.  Kusanarhimin  hökmdarı  Naşşumar  və 
Şurti  (?)  < ...>  qoşunları  ib   birgə gəldibr,   3000 idi>  və  Berdigendae  < ...>   Zutlimdən  Kunşum  şəhərinə  öz  qo- 
şunları  i b  gəldibr.  K iqirza  öz  qoşunu  i b   və Kusanarhimin qoşu- 
nu  və  Şurdamelimin  qoşunu  i b   birgə  Arrunim^  <şəhərinin>  mü- 
hasirəsinə  imkan  yaratdılar.  Şəhərdə  bir  kəs  tapılarmı  ki,  desin: 
“Gəlin!  Мэп  şəhəri  siz3  təhvil  verirəm”.  İndi  sizə  düşmən  olan 
xeyli  lullubi  hökm dan  sizə  sülh  təklif e tsə b r və  lanna>  and  iç səb r  onda  onlarla  ittifaq  yaradm  və  sülh  qəbul 
edin.  Bilin  ki,  taxıl  am barlan  boşalıb  və  g ə b n   qoşun  üçün  taxıl 
qalmayıb.  İndi  <çalışm >  lu llubibrlə  xoşməramlı  sülh  bağlamaq 
üçün  razılığa  gəlin,  taxıl  gətirm ək  üçün  bağlayacağım ız  sülhdən 
  sizin  hükmdarmız  və  mənim  ölkəm  sevinsin  vo  bununla 
sənin  adm  obədibşər.  Qoy  500  < ...>   mənim  şoxsi  təbbim dir. 
Və  son  Şamşi-Adada  hörmət  olaraq  vəziyyəti  öyron  уэ  ogor  o, 
öz  flkrini  dəyişməli  olsa  bu  halda  çalış  ki,  Utem  viiayətində 
təhiükoli  vəziyyot  yaranm asın.  < 0   zam an>  sonin  əlinə  yaxşı 
  ordu  keçər  və  yanıma  gobrsiniz.  Sən  mənim  ya- 
nım a  gəlmoyonə  qodər  lu llib ib r  Şuşarrada  qalacaqlar.  Əgər  son 
vəziyyəti  öyronmisonsə  vo  Utem  vilayotinə  qarşı  təhlükə  yox- 
dursa 
<0
  halda>  izn  ver  Utcmi  və  Şuşarranı  qorumaq  üçün  şə- 
hərdo  <...>  qalsın,  son  iso  nökorbrinlo    yanıma  gəl.  im ­
kan  vermə  ki,  ölkodə  sonin  olcyhinə  
  danışsmlar.  Özün 
barodo  onlann  fikrini  öyron.  G əbcokdə  onlar  qiyam  etmok 
istoyirbr.  Onlar  arzu  edirior  ki,  desinlər;  “O,  tək  bunu  cdəcok 
(?).  O,  kimin  ki,  atası  vo  < ...>   hazırladı  < ...>   onun  ağası  torəfl- 
m izdodir”.  Bunu  onlar  sonin    demək  istoyirbr,  pis  niy- 
yətlə  < ...>   ürəyimizdə  talaş  var.  İzn  ver  münoccimlor  Şuşarraya 
omin-amanlıq  d iləsin b r  (?)  < ...>   İzn  ver  sənin  nəzarətin  altında
36
37

---