Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu İzahli muğam lüĞƏTİ

İz

a

h

lı

 

m

u

ğ

a

m

 

lü

\

'v

>6л

• • •

VAMİQ.  Qədimdə  zərbli muğam  olub.

VİLAYƏTİ. “Rast” və “Mahur” dəstgahlarında ifa olunan mərkəz şöbələrdən 

biri.

• • •

YETİM SEGAH. “Xaric Segah” kökündə kədər əhvali-ruhiyyəli formada 

ifa  olunan  muğam.

YƏDİ-HASAR. “Zabul Segah” dəstgahında “ Əraq” ilə “Aşiq-Guş” şöbələri 

arasında guşə.

7 0

• • •

ZABUL.  1.  XIX əsrdə Azərbaycan klassik musiqisində:  “Çahargah” muğa­

mında  “Segah”  ilə  “Yədi-Hasar”  arasındakı  şöbə  olub;

2.  İran  musiqisində:  a)  “Humayun”  dəstgahında  “Üzzal”  ilə  “Bayatı- 

Əcəm”  arasındakı  şöbə;

b) “Çahargah”  dəstgahında “Bədr” ilə  “Mayeyi-Səğir” arasındakı şöbə.

ZABUL  SEGAH.  “Mayəyi-zabul” ,  “Muyə”,  “Manəndi  müxalif’,  “Segah” 

(orta segah),  “Məxlut”,  “Şikəsteyi-fars”,  “Mürəbbiqə”,  “Əraq”,  “Yədi- 

Hasar”,  “Aşıq-Guş”  şöbələrini  birləşdirən  dəstgah.

ZƏMİN-XARA  (hərfi  mənası:  qayalıq  yer,  tikanlı  torpaq).  1.  XIX  əsrdə 

Azərbay­

can  klassik  musiqisində:  “Rast”  dəstgahında  “Mənsuriyyə”  ilə  “Rak- 

Hisar”  arasında;  “Rahab”  dəstgahında  “Bayatı-Qacar”  ilə  “Mavərən- 

Nəhr”  arasında;  “Çahargah”  dəstgahında  “Mənsuriyyə”  ilə  “Mavərən- 

Nəhr”  arasında yerləşən şöbədir;

2.  Hal-hazırda  “Şur”  muğamında  “Səmayi-Şəmsdən”  sonra  oxunan 

şöbə. Son dərəcə yanıqlı, niskilli və təsirli intonasiyası olan bir muğamdır. 

Məhz  buna  görə  də  təziyə  və  başqa  dini  ayinlərdə  oxunan  mərsiyə  və 

minacat  əsas  etibarilə  “Zəmin-Xara”  üstündə  tərtib  olunur.

ZƏMR.  Üfləmə  ağac,  musiqi  aləti.

ZƏNGİ-ŞÜTÜR .1. “Dügah” dəstgahının sonunda “Əraq” ilə “Rak” arasın­

da  yerləşən  şöbə;

2. “Rast”, “Çahargah” və “Nəva” dəstgahlarında “Əşiran” ilə “Kərküki” 

arasında  ifa  olunan  şöbə.

7 1

İz

a

h

lı

 

m

u

ğ

a

m

 

lü

ğ

ə

ti

---

İz

a

h

lı

 

m

u

ğ

a

m

 

lü

ğ

ə

ti

ZƏNGULƏ (hərfi mənası: zınqırov, xırda zəng, cmqral).  1. Yaxın Şərq xalql­

arı klassik musiqisinin əsasını təşkil edən  12 muğamdan doqquzuncusu; 

2.  Azərbaycan  vokal musiqi yaradıcılığında  geniş istifadə  olunan bəzək 

və  zinət  üsullarından  biri.  Xanəndə  və  aşıq  ifaçılığında  avazın  yekrəng 

səslənməsi  və  dinləyiciyə  daha  artıq  xoş  gəlməsi  üçün  oxunan muğam, 

qoşma və şairənin melodiyasında təğənni olunan ayrı-ayrı səsin yüksəliyi 

etibarı ilə  ona  ən yaxın  qonşu  səslər  ilə  növbələndirilməsi.

ZƏRBİ MUĞAM.  İnstrumental müşayiəti dəqiq və sabit ölçülü musiqidən, 

vokal qismi isə ritmik cəhətdən sərbəst improvizasiya əsasında ifa olunan 

mürəkkəb və dəyişkən vəznli muğamdan ibarət Azərbaycan orijinal xalq 

musiqi forması. Məsələn: “Heyratı”, “Şikəstə”, “Mənsuriyyə”, “Kərəmi”, 

“M aani”,  “Ovşarı”,  “Arazbarı”  və  s.

ZİL. Yuxarı registr,  yuxarı səs.

ZİRƏFKƏND.  1.  Yaxın və O rta Şərq xalqları klassik musiqisinin əsasını 

təşkil  edən  12  muğamdan  yeddincisi.

ZİRKEŞ.  “Şur”  dəstgahının əvvəlində  olan kiçik  guşə.

ZİRVƏ.  1.  interval zirvəsi, intervalın yuxarıda yerləşən səsi.

2.  Melodiya  zirvəsi.

ZURNA  (sur -  böyük ziyafət,  toy,  düyün  +  nay).  Üfləmə ağac musiqi aləti. 

Ağacdan  (çox  vaxt  ərik  ağacından)  hazırlanır.  Gövdəsinin  ön  tərəfində 

7, arxa tərəfində 1 dəlik var ki, bunlar lazımi vaxtda barmaqlarla örtülüb 

açılır.  Əlavə  olaraq  zurnanın  ağzı  tərəfdə  bir  dəlik  daha  var  ki,  bu  da 

kök üçündür.  Zurnanın müştüyü iki nazik, yonulmuş qarğı parçasından 

hazırlanır.

Onun  asəfi  zurna,  ərəbi  zurna,  əcəmi  zurna,  qaba  zurna,  şəhabi zurna, 

cürə  zurna  kimi  bir  çox  müxtəlif  növləri  olmuşdur.  Zurna  gur  və  çox 

güclü  səslənən  musiqi  alətidir.

ZÜXMƏT. Mizrab.

ZÜM ZÜM Ə.  H avanın  yavaş  səslə  oxunması.  Çox  vaxt musiqinin melo­

diyasını mənimsəmək  prosesində  istifadə  olunan  üsullardan  biri.

7 2

SOZLUK

---

SOZLUK

• • •

Ağı

7

Bas tar

11

Alət

7

Bayatı

11

Alətşünaslıq

7

Bayatı-Əcəm

11

Alt mizrab

7

Bayatı-lsfahan

11

Ansambl

7

Bayatı-Kürd

11

Araçalğı

8

Bayatı-Qacar

12

Arazbarı

8

Bayatı-Race

12

Aşıq-guş

8

Bayatı-Şiraz məqamı

12

Aşıx

8

Bayatı-Şiraz  muğamı

12

Avaz

8

Bayati-Şiraz muğamının

12

Avazat

8

not  yazıları

Avazi-Naqis

8

Bayatı-türk

12

Avazı Xoş Ulu Muğam

8

Beytüs-Səfa

13

Avazə

8

Bəhr-nur

13

Avazəxan

8

Bəhr

13

Ayaq etmə

8

Bəxtiyari

13

Azərbaycan

9

Bəm

13

Azərbaycan xalq çalğı

9

Bərbət

13

alətləri  ansanblı

Bərdaşt

13

Azərbaycan  xalq  çalğı

9

Bəsit

13

alətləri orkestri

Bəstəkar

13

Azərbaysan xalq

9

Bəstə-Nigar

14

musiqisinin  əsasları

Bidad

14

Boğaz

14

Busəlik

14

В

Büzürg

14

Baba -  Tahir

10

Bağdadi

10

C

Bağlayıcı  hissə

10

Bakı  Muğam Məclisləri

10

Cabbar Qaryağdıoğlu

15

Bal-Kəbutər

10

adma muğam üçlüyü

Balaban

11

Cəld mizrab

15

Barmaq

11

Cidayi

15

Bas  alətlər

11

Cümlə

15

7 5

İz

a

h

lı

 

m

u

ğ

a

m

 

lü

ğ

ə

ti

---