Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu İzahli muğam lüĞƏTİ
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
İz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti SOLİST (iti.: solista). Solo ifaçı; bir səs üçün və ya alət üçün yazılmış əsərin ifaçısı; ansamblda əsas, daha qabarıq partiyanın (bütün əsərdə və ya onun ayrılmış hissələrində) ifaçısı. Muğam ifaçılığında solist - xanəndə instrumental ansamblın - sazəndə dəstəsinin müşayiəti ilə çıxış edir. SOLO (iti.: solo, lat.: solus - tək, tənha, vahid). Bir ifaçının müstəqil çıxış etməsi. Ansamblda daha qabarıq və mühüm partiya. Muğam ifaçılığında muğamların müxtəlif alətlərdə solo ifası geniş tətbiq olunur. Muğam ansam blında xanəndənin partiyası solo əhəmiyyətlidir, ayrı-ayrı epizodlarda tar və kamança alətlərinin solosu diqqətəlayiqdir. SÜMSÜ. Qarğıdan düzəldilən üfləmə musiqi aləti. 62 ŞAH XƏT At. Azərbaycan musiqisində muğam şöbəsi; aşıq harası. ŞAH PƏRDƏ. Dartımlı simli musiqi alətlərinin (tar, saz) qoluna bağlanmış pərdələrdən mərkəz mövqe tutan, adətən, açıq simdən bir oktava yuxarı səslənən pərdələr. ŞAHNAZ. Kiçik həcmli muğam. XIX əsrin ifaçılıq təcrübəsində həm müstə qil muğam dəstgahı, həm də muğam şöbəsi kimi mövcud olmuş (Mir Möhsüm Nəvvab. “Vüzuhul-Ərqam”), sonradan kiçik həcmli muğama çevrilm işdir. “ Ş ur” muğam ailəsinə daxildir.T ərkibi üç şöbədən ibarətdir:”Şahnaz” , “Dilkəş” , “Zil-Şahnaz” (“Şəddi-Şahnaz”). Bu muğamın musiqisi coşğun, ehtiraslı, eyni zamanda, lirik, təsirli xarakter daşıyır. O rta əsrlərdə Şərq xalqlarının musiqisində 6 avazdan biri olmuşdur. ŞAX9. Birlikdə yeni bir dəstgah təşkil edən muğamat şöbələrinin məcmusu. “Ş ur” muğam ailəsinə daxil olan “D əşti”, “Ə bu-Ə ta” və s. kiçik muğamlar. ŞAMAXI MUĞAM MƏCLİSLƏRİ. XIX əsrin II yarısında Şamaxıda məşhur mülkədar Mahmud ağa tərəfindən yaradılan və Şirvan zonasında xanən dəlik sənətinin inkişafında mühüm rol oynayan musiqili poetik məclislər. Bu dövrdə Şamaxıda Seyid Əzim Şirvaninin başçılıq etdiyi “Beytüs- Səfa” adlı ədəbi məclis də fəaliyyət göstərirdi. Mahmud ağa həmin məclisin üzvlərinə himayədarlıq edirdi. O, öz malikanəsində musiqili gecələr keçirmək üçün düzəltdirdiyi xüsusi salonda tez-tez xanəndələrin müsabiqəsini keçirir, birinci yerləri tutanlara qiymətli hədiyyələr və mükafatlar verirdi. XIX əsrin II yarısında Şamaxıya qonaq gələn bir çox səyyahlar Mahmud 63 İz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti İz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti ağanın evinə düşürdülər. Fransız yazıçısı Aleksandr Dümanın, rus rəssamı knyaz Qaqarinin və b. bu haqda məlumatları maraq doğurur. Mahmud ağanın musiqi məclislərində yerli musiqiçilərlə birlikdə Tiflis, Qarabağ, İran musiqiçiləri də çıxış edirdilər. Hacı Hüsü, Məşədi İsi, Bülbülcan, Ərdəbilli Səttar, Sadıqcan, Cabbar Qaryağdıoğlu kimi dövrünün məşhur xanəndələri Mahmud ağanın qonağı olub, onun təşkil etdiyi musiqi məclislərində iştirak etmişlər. Mahmud ağa öz məclislərinə gənc musiqiçiləri də dəvət edib onlara klassik Şərq musiqisindən təlim verərmiş. Onun məclisi bütün Zaqafqaziyada musiqiçilər üçün bir növ sənətkarlıq məktəbi idi. Şamaxıda yetişmiş Mirzə Məhəmmədhəsən, Mehdi, Məbud, Şükür, Davud Səfiyarov kimi xanəndələr, Məhəmmədqulu və Hümayi kimi tarzənlər Mahmud ağanın yetirmələri olmuşlar. Təsadüfi deyildir ki, Mahmud ağanın adı və Şamaxı musiqi məclisi bu gün də xatırlanır və örnək kimi göstərilir. ŞAŞMAKOM (f.: altı + məqam). Şifahi ənənəyə malik olan Orta əsrlər özbək, tacik professional musiqi janrı. XVIII əsrdə formalaşmışdır. Silsilə əsər olan Şaşmakom 6 iri həcmli müstəqil əsərdən - “Buzruk”, ”Rost”, ”Navo”, “Duqox”, ’’Seqox”, “İrok” makomlarından ibarətdir. Hazırda Şaşmakomun Buxara və Xarəzm növləri var. Şaşmakom tam şəkildə nota salınmışdır. ŞƏDDİ-ŞAHNAZ. Muğam şöbəsi. Şədd - bir melodiyanın ən ucadan, zildən oxunan hissəsinə deyilir, “Şahnaz”ın zili mənasını verir. İfaçılıq təcrübəsində “Zil-Şahnaz” muğam şöbəsini bəzən belə adlandırırlar. ŞƏHDl-ŞAHNAZ. Muğam şöbəsi. “Şahnaz”ın balı mənasını verir. ŞƏKKİ-ŞAHNAZ. Muğam şöbəsi. Şəkk-şübhəli “Şahnaz” mənasını verir. “ŞƏRQ KONSERTLƏRİ”. XIX əsrin axırlarında xanəndə və çalğıçıların musiqili səhnəciklərdə çıxışlarına verilən ad. Moskvada, Peterburqda, Tiflisdə və b. şəhərlərdə təşkil olunan “Şərq konsertləri”, əsasən, yoxsul müsəlman (Azərb.) tələbələrinə m addi yardım göstərmək məqsədi daşıyırdı. “Şərq konsertləri”nin proqramı, əsasən, xanəndə və sazəndə dəstəsinin ifasında muğam və təsniflərdən ibarət olduğuna görə bu konsertləri simfonik və kamera musiqisi konsertlərindən fərqləndirmək üçün belə adlandırırdılar. Azərbaycanda ilk “Şərq konserti” 1901-ci ildə Şuşada “Xandəmirovun teatrı”nda yazıçı Ə.Haqverdiyevin təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə təşkil edilmişdir. Həmin konsertdə çıxış etmək üçün Qarabağın ən yaxşı sazəndə dəstələri, məşhur xanəndələrdən C abbar Qaryağdıoğlu, Keçəçioğlu Məhəmməd, Qasım Abdullayev, tarzənlərdən Mirzə Sadıq Əsəd oğlu (Sadıqcan), Məşədi Zeynal, Gülablı aşıqları Abbasqulu və Nəcəfqulu
dəvət olunmuşdu. Konsertdə Ə.Haqverdiyev 12 nəfərdən ibarət ansamblı, el nəğmələrini ifa edən xor dəstəsini səhnəyə çıxarmışdı. Bu konsert onun tərtib etdiyi “Azərbaycan toyu” musiqili tamaşası ilə başa çatdırılmışdı. Bakıda ilk “Şərq konserti” yenə də Ə.Haqverdiyevin rəhbərliyi ilə 1902- ci ildə təşkil edilmiş, burada Şuşadakı konsert proqram ı təkrar göstərilmiş, eyni zamanda, Ələsgər Abdullayev, Seyid Mirbabayev kimi məşhur Bakı xanəndələri də konsertdə iştirak etmişlər. Şərq konsertlərinin ənənəsi bu gün də davam etdirilir, “Muğam konserti”, “Muğam axşamı” adı ilə müasir dövrdə də keçirilərək geniş dinləyici kütləsi cəlb edir. Bu konsertlər mu-ğam sənətinin inkişafında, yaşadılmasında və təbliğində mühüm rol oynayır. “ŞƏRQ GECƏLƏRİ”. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda təşkil edilən geniş proqramlı konsertlərə verilən ad. “Şərq gecələri”ndə xanəndə və aşıqların çıxışları ilə yanaşı, kiçik həcmli teatr tamaşaları göstərilir, rəqslər təşkil olunurdu. Azərbaycanda ilk “Şərq gecəsi” 1907-ci ildə Bakıda “Müsəlman xeyriyyə cəmiyyəti” tərəfindən şəhər yoxsullarının xeyrinə keçirilmişdir. ŞİFAHİ ƏNƏNƏLİ PROFESSİONAL XALQ MUSİQİSİ. Azərbaycan şifahi ənənəli musiqi mədəniyyətinin folklordan sonra ikinci təbəqəsi - professional xalq musiqi mədəniyyəti fərdi-m üəllif yaradıcılığının ictimai- folklor şəkilli təzahürü olub, xalq kütlələrinin dünyagörüşünü əks etdirən şifahi-yazılı ifadəli bədii rabitə vasitəsidir. Şifahi ənənəli professional xalq musiqisinə aşıq sənəti aid edilir. İfaçılıq mədəniyyətinin ənənəvi x a ra k te r daşım ası baxım ından aşıq sənəti professional yaradıcılığın bir tərəfini təmsil edir. Lakin musiqi üslubu və quruluş cəhətdən folklora yaxındır. İnstrumental ifaçılıq sənəti də professional xalq musiqisi mədəniyyətinin bir hissəsidir. Professional xalq ifaçılığında ənənəvilik, kollcktivlik, dəyişməz, təmaslı şəkildə ənənəni ötürmə kimi cəhətlər başlıca rol oynayır və bunların sayəsində xalq musiqisi ancaq ifada yaşayır və yaşadılır. Eyni zamanda, o, özünəməxsus professionallığı ilə seçilir. Xalq musiqiçisi yaşadığı mühitdə seçilir, musiqiçilik onun yeganə fəaliyyət dairəsinə çevrilir. X alq m usiqiçilərinin özünəm əxsus peşəkarlığı ifaçılıq m əktəblərinin yaran m asın d a başlıca am ildir. Z u rn açıların , balabançıların, nağaraçıların arasında yerli ənənələrə yaxşı bələd olan və öyrədən ustadlar - müəllimlər var; hər bir ustad qavrama tələbləri, təlim üsulları, öz term inologiyası ilə seçilir. Şifahi ənənəli xalq professional musiqisi xalq yaradıcılığı ilə professional yaradıcılığın birgə fəaliyyət modelini özündə yaşadır. ŞİFAHİ ƏNƏNƏLİ PROFESSİONAL MUSİQİ. Azərbaycan şifahi ənənəli musiqi mədəniyyətinin ən yüksək təbəqəsi; muğam sənəti - əsaslı məktəb, keçmiş xanəndə, sazəndə kimi peşəkar musiqiçilərin yaradıcılığı və bu
Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|