Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu İzahli muğam lüĞƏTİ
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
İz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti instrumental şəkildə “ Rast” muğamını rus musiqişünası V.Krivonosov nota yazmışdır. İkinci not yazısı isə bəstəkar Tofiq Quliyevə məxsusdur. Bu not yazısı “R ast” muğam dəstgahının vokal-instrumental şəkilini əks etdirir və Zülfü Adıgözəlovun və Q urban Primovun ifasından yazılmışdır. 1960-cı illərdə bəstəkar N ərim an M əm m ədovun tarzən Əhməd Bakıxanovun ifasından nota yazdığı instrum ental m uğam lar çap olunmuşdur: “Bayatı-Şiraz” və “Şur” (1962), “Rast” və “Şahnaz” (1963), “Çahargah” və “Humayun” (1962), “Segah-Zabul” və “Rahab” (1965). N .Məmmədovun 1970-ci illərdə vokal-instrumental şəkildə nota yazdığı “Ç ahargah” (1970) muğamı xanəndə Yaqub Məmmədovun, “R ast” (1978) muğamı Hacıbaba Hüseynovun ifaçılıq təfsirinə uyğundur. 2000- ci illərdə muğamların not yazıları kamança ifaçısı, sənətşünaslıq namizədi A rif Əsədullayev tərəfindən tarzən Elxan Mirzəfərovun ifasında nota salınıb çap edilmişdir: “Bayatı-Şiraz” və “Humayun” (2003), “Rast” və “Çahargah” (2005), “Şüştər”, “Şur”, “Zabul Segah” (2006). Muğam- dəstgahlarla yanaşı, muğamın digər janrlarına aid nümunələr də nota yazılıb çap olunmuşdur: S.Rüstəmov. “Azərbaycan xalq rəngləri” (I dəftər - 1954, II dəftər - 1956), Ə.Bakıxanov. “Azərbaycan xalq rəngləri” (1964), “A zərbaycan ritm ik m u ğ am ları” (1968), R .Z öhrabov. “Azərbaycan təsnifləri” (1983), “Azərbaycan zərbi muğamları” (1986), “Zərbi muğamlar” (2004), E.Mansurov və A.Kərimov. “Azərbaycan dəraməd və rəngləri” (1984), “Azərbaycan diringi və rəngləri” (1986). MUĞAM OPERASI. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda meydana gəlmiş orijinal opera ja n rı Üzeyir H acıbəylinin yaradıcılığında təşəkkül tapm ışdır. Onun muğam sənətinə əsaslanaraq yaratdığı “Leyli və Məcnun” (1908) operası ilə Azərbaycanda və Şərqdə opera sənətinin əsası qoyulmuşdur. Bu əsərin tamaşaya qoyulması musiqi teatrının y aranm asına səbəb olm uş, A zərbaycanda bəstəkarlıq sənətinin bünövrəsini qoymuşdur. Bu hadisə muğam ifaçılığı sənətinin hüdudlarını genişləndirmiş, xanəndələrin opera səhnəsinə çıxmasına təkan vermişdir. Ü.Hacıbəyli həmçinin “Şeyx Sənan” (1909), “Rüstəm və Söhrab” (1910), “Şah Abbas və Xurşid Banu” (1912), “Əsli və Kərəm” (1912), “Harun və Leyla” (1915) operalarının müəllifidir. Ü.Hacıbəylinin yaradıcılıq təcrübəsindən bəhrələnən digər b əstək a rlar da m uğam o p eraları yaratm ışlar: Z.Hacıbəyovun “Aşıq Qərib” (1916), M.Maqomayevin “Şah İsmayıl” (1916) operaları bu janrın maraqlı nümunələridir. Bu ənənə XX əsrin II yarısında da bəstəkarlar tərəfindən davam etdirilmişdir: Ş.Axundovanın “Gəlin qayası”, C.Cahangirovun “Xanəndənin taleyi” operaları bu qəbildəndir. Y.M ustafayevin “V a q if’, V.Adıgözəlovun “N atəvan” operalarında dövrün görkəmli xanəndələrinin obrazlarını canlandırmaq üçün əsərin musiqi məzmununda muğamlardan istifadə edilmişdir. 48 MUĞAMIN SƏS YAZILARI. Muğamların qrammofon vallarında ilk səs yazıları 1900-cu illərdən başlayaraq meydana gəlmişdir. 1906-cı ildə “Qrammofon” şirkətinin dəvətilə Riqa şəhərində Şərq musiqi tarixində ilk dəfə olaraq, C abbar Q aryağdıoğlunun səsi qram m ofon valına yazılmışdır. Ondan sonra Ələsgər Abdullayev, Seyid Mirbabayev, İslam Abdullayev, Məşədi Məmməd Fərzəliyev, Keçəçioğlu Məhəmməd, Məcid Behbudov, Seyid Şuşinski və bir çox başqa xanəndələr 1906-1915-ci illər ərzində “Qrammofon”, “Sport-Rekord”, “Pate” şirkətləri tərəfindən Riqa, Varşava, Peterburq, Kiyev, Moskva, Tiflis şəhərlərinə dəvət olunm uş və onların səsləri qram m ofon vallarına yazılmışdır. Bu xanəndələri əksər hallarda tarzən Qurban Primov və kamançaçı Saşa Oqanezaşvili müşayiət etmişlər. Sonrakı illərdə “Noqin zavodu”, “1905”, “Melodiya” səsyazma şirkətləri tərəfindən xanəndələrin qrammofon valları kütləvi tirajla buraxılmışdır. M uğamların səsyazılarının daha bir mərhələsi ADK-nın nəzdində Bülbülün rəhbərlik etdiyi Elmi-tədqiqat Musiqi Kabineti tərəfindən həyata keçirilmişdir. Burada Cabbar Qaryağdıoğlu və başqa xanəndələrin ifasından xalq mahnıları və təsniflər, muğamlar fonovalikə yazılmış və onların bir hissəsi nota köçürülm üşdür (Bülbülün ev-muzeyində saxlanılır). Müasir dövrdə muğam ifaçılarının səsyazıları kütləvi tirajla Azərbaycanda və xarici ölkələrdə CD-DVD formatında buraxılır. Qədim qrammofon valları milli musiqi xəzinəsinin ən dəyərli sərvəti kimi Azərbaycan Dövlət Səsyazıları Arxivində, Ü.Hacıbəylinin ev- muzeyində və Azərbaycan Dövlət Musiqi Mədəniyyəti Muzeyinin fondlarında saxlanılır. Qədim qrammofon vallarının bir hissəsi “Musiqi Dünyası” jurnalının yaradıcı qrupu tərəfindən rəqəmsal şəkildə bərpa olunm uşdur. Q ram m ofon valların ın k ata lo q u “A zərbaycan diskoqrafiyası (1900-1940)” adlı internet saytına yerləşdirilmişdir və həmin kataloq çox böyük həcmdə informasiyanı əhatə edir. Bundan başqa, «Musiqi Dünyası»nın yaradıcı qrupu tərəfindən Almaniya və Fransa respublikalarının Azərbaycandakı səfirliklərilə birgə «Qədim qrammofon vallarının bərpası» (1900-1940) layihəsi həyata keçirilərək (2003-2005), görkəmli xanəndələrin səsyazılarından ibarət 450 CD - disk formatında muzeylərə və Dövlət Səsyazıları Arxivinə təqdim olunmuşdur. Azərbaycan Diskoqrafıyasmın elektron kataloqu: MUYƏ. “Zabul Segah” dəstgahında “Mayeyi-Zabul” ilə “Manəndi-Müxalif ’ şöbələri arasında ifa olunan guşə. MÜBƏRRlQƏ. 1. ‘ ‘Zabul” və “R ahab” dəstgahlarında “Şikəsteyi-Fars” ilə “Əraq” arasında, yerləşən şöbə; 2. İran musiqisində: “Rast-Pəncgah” dəstgahında “Qaraçə” ilə “Nəhib” arasında ya da “Bayatı-Əcəm” ilə “Qaraçə” arasındakı şöbə.
Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|