Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu İzahli muğam lüĞƏTİ
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
İz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti ; MUĞAM LAYİHƏLƏRİ. Heydər Əliyev Fondunun yaratdığı irəli sürdüyü və muğam mədəniyyəti ənənələrinin qorunub saxlanmasını nəzərdə tutan “Muğam İrs”, “Muğam - Dəstgah”, “Muğam Ensiklopediyası”, “Muğam - Antologiya”, “Muğam dünyası”, “Muğam mərkəzi” layihələri bu gün uğurla həyata keçirilməkdədir. Bu layihələrin özünəməxsusluğu onların sırf muğam aləminə, muğam fenomeninə həsr olunması ilə bağlıdır, onlar Azərbaycan muğam sənətinin qorunub saxlanılaraq gələcək nəsillərə ötürülməsinə, hərtərəfli surətdə öyrənilməsinə və təbliğinə xidmət edir. Səsyazılarını, elektron və çap nəşrlərini özündə ehtiva edən bu layihələrdə dünyam iqyaslı tədbirlərin, beynəlxalq festivalların və müsabiqələrin keçirilməsi də nəzərdə tutulur. MUĞAM MƏCLİSLƏRİ. Azərbaycan mədəniyyət tarixində mövcud olmuş xanəndə və sazəndələrdən, muğam bilicilərindən ibarət yığıncaq, dərnək. XIX əsrin II yarısında Bakı, Şamaxı, Şuşa kimi iri mədəni mərkəzlərdə müxtəlif şəxslər - görkəmli şair və musiqiçilər, mədəniyyət hamiləri - m esenatlar, eləcə də zadəganlar tərəfindən saraylarda və kübar salonlarında “musiqi məclisləri” təşkil olunurdu. Bu musiqi məclislərini bəzən “musiqi dərnəyi” və ya “musiqi salonu” da adlandırırdılar. Şuşada “Nəvvabın məclisi” , Şamaxıda “M ahmud ağanın dərnəyi” , Bakıda isə “Məşədi Məlik Mansurovun salonu” musiqi məclislərindəndir. Bütün bu musiqi məclisləri əsl musiqi məktəbinə, sənətkarlıq məktəbinə çevrilmişdi. Belə məclislərin əks-sədası təkcə iri şəhərlərdə deyil, əyalətlərdə və hətta kəndlərdə yayılır, buradakı musiqisevərlər tərəfindən də xüsusi muğam məclisləri təşkil olunurdu. “M UĞAM M Ə R K Ə Zİ” LAYİHƏSİ. H eydər Əliyev Fondu tərəfindən irəli sürülən muğam layihələrindən biri. Layinənin məqsədi Azərbaycanda muğam mərkəzinin yaradılmasından ibarətdir. Mərkəz eyni zamanda muğamla bağlı bütün layihələrin fəaliyyətini əlaqələndirən bir qurum kimi nəzərdə tutulur. MUĞAM MÜSABİQƏLƏRİ. Muğam ifaçılarının yarışı. Müxtəlif təşkilatlar tərəfindən müxtəlif yaş səviyyələrində təşkil olunur. Ayrı-ayrı görkəmli muğam ustadlarına həsr olunmuş müsabiqələr və gənc istedadların üzə çıxarılması məqsədi ilə müsabiqələr keçirilir: Sadıqcan adma müsabiqə, Cabbar Qaryağdıoğlu adma müsabiqə, Üzeyir Hacıbəylinin 100 illiyinə həsr olunmuş müsabiqə, Əhsən Dadaşov adma müsabiqə. Məktəblilər arasında muğam müsabiqələrinin keçirilməsi də ənənəvi hal almışdır. MUĞAM ÜÇLÜYÜ. Üç ifaçıdan - xanəndə (və qavalçı), tarzən və kamança- çalandan ibarət ənənəvi muğam ansamblı. Xanəndə və sazəndə dəstəsi. 46 MUĞAMIN NOT YAZILARI. Muğam şifahi ənənəli professional musiqi növü kimi eşitmə yolu ilə qavranılaraq, yaddaş vasitəsilə müəllimdən şagirdə, bir ifaçıdan digərinə ötürülmüşdür. Orta əsrlərdə Səfiəddin Urməvinin icad etdiyi not yazı sistemi (əbcəd) Şərqdə musiqi alimləri tərəfin d ən geniş tə tb iq olunm uş, bu sistem lə S.U rm əvinin, Ə.Marağayinin və b. yaratdıqları musiqi əsərləri yazıya alınaraq, qorunub saxlanmışdır. XX əsrdə universal Avropa not yazı sisteminin Azərbaycan musiqisində tə tb iq i nəticəsində 1930-cu illərdən sonra yetişən bəstəkar və musiqişünaslar tərəfindən muğam dəstgahları, zərbi muğamlar, təsnif və rənglər nota salınıb çap olunmuşdur. Azərbaycan şifahi ənənəli musiqisinin ilk nümunələri - xalq mahnı və rəqs melodiyaları hələ XIX əsrin II yarısından başlayaraq, rus etnoqrafçıları - P .V ostrikov, M.P.Polonski və b. tərəfindən nota yazılıb müxtəlif jurnallarında nəşr olunm uşdur. A zərbaycanda ilk dəfə olaraq , 1927-ci ildə isə Ü.Hacıbəylinin və M.Maqomayevin nota yazıb işlədikləri “Azərbaycan türk el nəğmələri” məcmuəsi çap olunmuşdur. A zərbaycanda ilk dəfə muğamın nota köçürülməsi işi ilə Müslüm M aqomayev məşğul olmuşdur. O, 1928-ci ildə Q urban Primovun ifasından «Rast» muğamını nota salmışdır. Həmin not yazısı çap olunm am ışdır (AMEA-nm Füzuli adm a Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılır). Muğamların nota yazılması sahəsində Niyazinin xidmətləri qeyd edilməlidir. «Rast» və «Şur» dəstgahları vokal-instrumental şəkildə C a b b a r Q aryağdıoğlunun ifasın d an nota yazılm ış, lakin çap olunmamışdır (Niyazinin ev-muzeyi). 1932-ci ildə ADK-nın nəzdində Bülbülün rəhbərliyi ilə yaranmış Elmi- tədqiqat Musiqi Kabinetinin əməkdaşları tərəfindən də muğamların notlaşdırılması sahəsində mühüm işlər görülmüşdür. 1936-cı ildə nəşr olunmuş ilk not yazıları - Tofiq Q uliyevin «R ast» «Zabul», Z ak ir B ağırovun «D ügah» muğam dəstgahları tarzən Mansur Mansurovun ifasından nota yazılmışdır və L. R udolfun harmonizasiyasında, yəni fortepiano üçün işləməsində təqdim edilmişdir. Qara Qarayev tərəfindən Qurban Primovun ifasından nota yazılmış «Şur» muğamı muğam melodiyalarını olduğu kimi, heç bir işlənmə elementlərinə yol verməyərək, dəqiq əks etdirir (əlyazması AMEA-nm Memarlıq və İncəsənət İnstitutunun arxivində saxlanılır, inv.Ne 94). Bu əlyazmasının yalnız bir hissəsi - “Mayə” şöbəsi V.Belyaye- vin «Oçerki istorii muzıkı narodov SSSR» (“SSRİ xalqlarının musiqi tarixinə dair oçerklər”) kitabında nümunə kimi təqdim edilmişdir). Bundan başqa, 1930-cu illərin sonunda F.Əmirov xanəndə Bilal Yəhyanın ifasından “Rast”, “Şur”, “Segah” muğamlarının şöbələrini; M. İsmayılov xanəndə Əlizöhrabın ifasından təsnifləri nota yazmışdır. V.Belyayevin adı çəkilən kitabında Qurban Primovun ifasından nota salınmış “Rast” muğamının daha iki not yazısı verilmişdir. Birincisini - 47 İz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|