Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu İzahli muğam lüĞƏTİ
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
İz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti MƏXLUT. “Zabul Segah” dəstgahında “Orta Segah”dan “Şikəsteyi-Fars”a keçməzdən əvvəl kiçik güşə. MƏQAM. Müxtəlif səslər, pərdələr məcmusunun bir vahid əsas kök ətrafın da birləşməsi. Musiqidə hər səsin, hər pərdənin öz mövqeyi və öz xüsusi keyfiyyəti var. Bu keyfiyyət ayrı-ayrı pərdələr arasında müəyyən qarşılıqlı münasibət yaratmış olur ki, bu da nəticə etibarilə, bütün pərdələrin mayəyə doğru olan meyil və istiqaməti ilə səciyyələnir (bax: Mayə). Məqam bir-birinə tərəf meyil göstərən, yönələn və bir sabit səs (mayə) ətrafın d a toplaşan m üxtəlif yüksəklikdə (ucalıqda) olan m usiqi sədalarının qarşılıqlı münasibət sistemindən ibarətdir. MƏNSURİYYƏ. “Çahargah” kökündə olan zərbi muğam. “Ç ahargah” dəstgahmın tərkibinə daxil olaraq, muğamın son şöbələrindən biri hesab olunur. Əvvəllər “Rast” dəstgahında da çalındığı məlumdur. Lakin bu halda “Mənsuriyyə”nin yalnız vəzni (ritmik şəkli) saxlanılır, melodiyası isə “R ast” dəstgahı kökünə “ tərcümə” edilmiş olur. MƏRSİYƏ. Məzmunu müsibətnamədən ibarət olan vokal əsər. MƏSİHİ. “Rahab” muğamında şöbə. MƏSNƏVİ. 1. Azərbaycan klassik musiqisində: “Rahab” dəstgahmın sonun da ifa olunan şöbə. 2. İran musiqisində: “Şur” dəstgahmın son şöbəsi; “Bayatı-İsfahan” muğamının “Üşşaq” ilə “İbadət” (Məsnəvinin başqa variantı) guşələri arasında yerləşən şöbəsi. MOALİF. “Humayun” dəstgahmın əvvəlində ifa olunan parça. “M UĞAM -DƏSTGAH” LAYİHƏSİ. H eydər Əliyev Fondu tərəfindən həyata keçirilən muğam layihələrindən biri. Layihənin məqsədi həm köhnə val yazılarının, həm də məharətlə ifa olunan muğamların bütün şöbə və guşələrinin yenidən bərpasından ibarətdir. Layihə çərçivəsində muğam- dəstgahlarm konsertlərdən birbaşa yazıya alınması və gələcək nəsillər üçün qorunub saxlanması nəzərdə tutulur. MUĞAM DƏSTGAHLARI. Şifahi ənənəli Azərbaycan professional musiqi sinin ən böyük janrı, mükəmməl və klassik formasıdır. “Dəstgah” sözündə “dəst” bütöv, tam, “gah” yer, mövqe deməkdir. Dəstgah muğamın vokal- instrumental şəkildə bütün hissələrinin - şöbə, guşə, rəng, təsniflərin tam, bütövlükdə, muğam kompozisiyasım n tələbləri səviyyəsində ifası
deməkdir. Dəstgahın ən başlıca xüsusiyyəti muğam şöbələrinin və guşələrinin, təsnif və rənglərin məntiqli surətdə silsilə yaratmasından ibarətdir. Bunun da nəticəsində muğam dəstgahlarınm özünəməxsus inkişaf dramaturgiyası yaranır. Muğam dəstgahları kamil formalı, çoxhissəli, silsilə quruluşlu musiqi əsərləridir. Azərbaycan muğam dəstgahları bunlardır: “R ast”, “Şur”, “Segah”, “Çahargah”, “Bayatı-Şiraz”, “Mahur-Hindi”, “Orta Mahur”, “Mirzə Hüseyn Segahı”, “Zabul Segahı”, “Xaric Segah”, “Şüştər”, “Humayun”. Bu muğam dəstgahları “Rast”, “Şur”, “Segah”, “Şüştər”, “Bayatı-Şiraz”, “Çahargah”, “Hümayun” məqamlarına əsaslanır. Bir məqam əsasında bəzən bir neçə muğam qurulur, beləliklə, muğam ailələri əmələ gəlir. Azərbaycan musiqisində “Rast”, “Şur”, “Segah” muğam ailələri yaranmışdır. Muğam dəstgahlarınm mətn əsasını qəzəllər təşkil edir. Qəzəl seçimi hər bir xanəndənin öz zövqündən və istəyindən asılı olmaqla yanaşı, həm də muğamın xarakteri ilə bağlı olur. Məsələn, “R a sf’da oxunan qəzəllər “Segah”da və ya “Çahargah”da oxunmur. Muğam dəstgahlarınm ifa müddəti (xronometraj) sabit deyil. Eyni dəstgah 2-3 saat, 30-40 dəqiqə və ya 10-15 dəqiqə müddətində ifa oluna bilər. “MUĞAM DÜNYASI” LAYİHƏSİ. Heydər Əliyev Fondu tərəfindən həyata keçirilən muğam layihələrindən biri. Layihə çərçivəsində simpoziumların, “XXI əsrdə muğam sənəti” beynəlxalq konfransının keçirilməsi, müxtəlif festival və yarışmaların, həmçinin muğam mütəxəssisləri tərəfindən hazırlanmış xüsusi layihələrin təşkili planlaşdırılır. “MUĞAM ENSİKLOPEDİYASI” LAYİHƏSİ. Heydər Əliyev Fondu və “Musiqi D ünyası” jurnalının birgə layihəsi. Layihənin Azərbaycan muğamına həsr olunmuş nəşri həm elektron, rəqəmsal, həm də kitab variantlarını əhatə edir. Elektron kitabı: MUĞAM ETÜDLƏRİ. Azərbaycan bəstəkarlarının xalq çalğı alətlərinin ifaçılıq tədrisi məqsədilə bəstələdikləri əsərlər. Adil Gərayın, Səid Rüstəmovun “Muğam etüdlər”indən çox istifadə olunur. “MUĞAM - İRS” LAYİHƏSİ. Heydər Əliyev Fondu tərəfindən həyata keçiri lən muğam layihələrindən biri. Layihənin m əqsədi A zərbaycan xanəndələrinin qədim qram m ofon vallarının bərpasından və yeni disklərin buraxılmasından ibarətdir. Layihə çərçivəsində “Qarabağ xanəndələri”, “Unudulmuş səslər”, “Azərbaycan qadın xanəndələri”, “İnstrumental muğamlar”, “Muğam ustaları” CD - albomların hazırlan ması nəzərdə tutulur. 45 İz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|