Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutu İzahli muğam lüĞƏTİ
Yüklə 1 Mb. Pdf görüntüsü
|
İz a h lı m u ğ a m lü , % • • •
OXUMA. Vokal musiqi ifaçılığının ən qədim növlərindən biri, musiqi əsərinin obrazlı - bədii məzmununu müğənni səsi ilə çatdırılması. Oxuma solo (birsəsli) və ansambl (duet, trio və s.) və xor şəklində olur. Oxuma, əsasən, instrumental müşayiətlə səslənir. ORTA M AHUR. “M ahur-H indi”dən bir kvarta yuxarıda ifa olunan muğam. Tarın ağ simi do köklənirsə, “Orta M ahur”un mayəsi fa notunda olur. ORTA SEGAH. “Zabul Segah” dəstgahında əsl “Segah” muğamının özü. Bir qayda olaraq “Manənd-Müxalif” şöbəsindən sonra ifa olunur. Tarm ağ simi do köklənmişsə, “Orta Segah”ın mayəsi mi notuna düşür. OVUC (övc, öüc, ovc, ouc; hərfi mənası: ən uca zirvə, göyün ən yüksək qatı). Bir çox muğam-dəstgahlar tərkibində zil şöbə (məsələn, “Əraq” şöbəsi) funksiyasını daşıyan, eləcə də yuxarı registrdə səslənən şöbə.
PEŞREV. İnstrumental musiqinin bir janrı, hər bir muğam, ya dəstgahdan əvvəl çalınan instrumental müqəddimə. PƏNCGAH. “Rast” dəstgahında bilavasitə “Əraq”dan sonra ifa olunan şöbə. Bu şöbənin “R a s t” dəstgahında tutduğu mövqe çox əhəmiyyətli olduğundan, “R ast” dəstgahı çox zaman “Rast-Pəncgah” adlandırılır. PƏRDƏ. 1. Səsdüzümünün ayrılıqda hər bir səsi; 2. Bəzi simli musiqi alətlərinin (tar, saz, dütar, tənbur və s.) qoluna bağlanılan bölmə. Qoyun bağırsağından nazik kəndir kimi eşilib emal edilir (son vaxtlar tarçalanlardan bir çoxu pərdəni daha möhkəm və davamlı sayılan kapron sapla əvəz edirlər). İfaçılar şərti olaraq ayrı-ayrı pərdələrə ad vermişlər ki, bu da eyni zamanda həmin musiqi alətində hansı səsin nəzərdə tutulduğunu göstərir. 3. Teatr üçün yazılmış əsərin müəyyən bir hissəsi (məs.: dörd pərdəli opera, üç pərdəli balet). PƏRDƏ VURMAQ Xüsusi tarçalma təcrübəsində barmaqla sıxılmış pərdədən əlavə, ondan (çanağa tərəf) daha qabaqda duran pərdənin də istənilmədən müəyyən dərəcədə sıxılmış olması. Bu hal tar qolunun çanağa düzgün nəsb edilməməsi, ya da çanaq içərisindəki ağacın düzgün taxılmamasından irəli gəlir (bax: Çəngəl). Nəticədə simlərin səslənməsində xoşagəlməz bir vızıltı eşidilir. PƏR-PƏRƏSTUK. “Ç ahargah” dəstgahının mayəsində son dərəcə təsirli instrumental gəzişmə. PƏRVANƏ. Qədim klassik musiqidə “Rast-Pəncgah” dəstgahının əvvəlində “Zəng-Şötör” ilə “Ruh-Əfza” arasında səslənən şöbə.
İz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti PƏST (f., hərfi mənası: aşağı, alçaq), 1. aşağı registrdə bəm səslə oxumaq; 2. yavaş səslə oxumaq. PƏSTDƏN OXUMAQ. Muğam ifaçılığında, xanəndəlik təcrübəsində isti fadə olunan termin; aşağı registrdə bəm səslə oxumaq, bəzən isə yavaş səslə oxumaq mənasında istifadə olunur. PƏSTXAN. Səsi aşağı registrdə,“bəm pərdələrdə” daha sərbəst işləyən xanəndə.
PİŞDƏRAM ƏD. 1. M uğam atda xanəndə və sazəndə dəstəsi tərəfindən “tamam dəstgah” ifası üçün çalman müqəddimə; 2. muğamın mayədən əvvəlki zərbli instrumental hissəsi.
RAK (ər. - əsas, dayaq). 1. “Rast” dəstgahmda “Pəncgah” şöbəsi ilə “Xavəran” guşəsi arasındakı epizod; başqa variantlara görə, yenə də “R ast” dəstgahmda “Xocəstə” şöbəsindən sonra (“Saqinamə”dən əvvəl) “Rak- Hindi”, “Rak-Xorasani” guşələri ifa olunur; 2. Qədim klassik musiqisində: “R a st” və “M ahur” dəstgahlarının axırında (son şöbəni ifa etdikdən sonra) mayəyə qayıtmazdan əvvəl, bir qayda olaraq, hökmən “Rak-Abdulla” adlanan guşədə dayanmaq lazım gəlirdi. “Rak- Abdulla”, “Rak-X orasani” və “R ak-H indi” adlanan guşələr əslində eyni melodik gəzişmənin müxtəlif variantlarıdır. RAST (hərf. - düz, dürüst, müstəqim, düzgün). Yaxın Şərq xalqları klassik musiqisinin 12 m uğamından biri. “Qədim musiqişünaslar “R ast”ı muğamların anası adlandırmışlar. “R ast” muğamı nəinki öz adını və kökünün səsdüzümünü, hətta öz tonikasının (mayəsinin) ucalığını belə zəmanəmizə qədər mühafizə edib saxlaya bilmişdir” (Ü.Hacıbəyli). A zərbaycan m usiqisində “N ovruz-R əvəndə” , “ R a st” , “Ü şşaq” , “Hüseyni”, “Vilayəti” (bəzən “Dilkəş”), “Xocəstə”, “Xavəran”, “Əraq”, “Pəncgah”, “R ak”, “Əmiri” və “Məsihi” şöbələrindən ibarət dəstgah. RAST MƏQAMI (mənası: doğru, dürüst, müstəqim, düzgün). Azərbaycan musiqisində yeddi əsas məqamdan birincisi (Ü.Hacıbəyli). Quruluşu: 1- 1- 1/2 ton formullu üç tetraxordun qovuşuq üsulla (x.l - intervalı məsafəsində) birləşməsindən ibarətdir; səssırası 10 pilləlidir, IV pillə mayə (tonika) pilləsidir. Məqamın səssırasının IV, VI, VII, VIII pillələri istinad - dayaq pilləsi kimi “R ast” muğamının şöbələrinin əsasını təşkil edir; bu məqamda qurulan musiqi nümunələri - xalq mahnıları, rəqsləri, aşıq havaları həmin pillələrə əsaslanır. 57 İz a h lı m u ğ a m lü ğ ə ti Yüklə 1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|