Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
Maşın tərcüməsinin nəzəri problemləri 91 basis (bazis) bases crisis (böhran) crises analysis (təhlil) analyses thesis (tezis,mövzu) theses axıs (ox) axes phenomenon (hadisə) phenomena nucleus (xana) nuclei datum (verilən) data species (növ, cins) species Mürəkkəb isimlərin cəm şəkli isə daha ümumi məna kəsb edən ismə -s əlavə etməklə yaranır, məs.: Tək Cəm family-name – (soyad) family – names gas-mask - (əleyhqaz) gas – masks Əgər mürəkkəb ismin tərkibində man və woman sözləri iştirak edirsə, onda mürəkkəb ismin hər iki tərəfi cəm şəklində olur, məs.: Tək Cəm man-servant – qulluqçu men – servants woman-writer – yazıçı women – writers Bəzi isimlər isə yalnız tək halda işlənir. Bunlara sayıla bil- məyən isimlər daxildir, məs.: iron-dəmir, steel-polad, water - su, air-hava, butter-yağ. Tədqiqat prosesində yalnız şəkilçilər vasitəsilə düzələn isimlər maraq doğurduğundan isimlərin cəm şəklinin yaranması üçün digər halları nəzərdən keçirməliyik. Bəzi isimlər s samiti ilə bitir. Onlar tək halda olur və feil tək halda uzlaşır, məs.: a news – xəbər, a works – zavod, a barracks – qazarma. Bəzi elm sahələrini bildirən terminlərin sonu s ilə bitir, o da təkdə işlənir, məs.: mathematics, economics, physics, phon- etics, statistics və s. Qeyd etməliyik ki, cüt əşyalar yalnız cəmdə işlənir, məs.: spectacles – eynək; tongs –kəlbətin; trousers – şal- var, eləcə də goods - əmtəə, mal; embers – köz,isti kül; dregs – Məhəbbət Mirzəliyeva, Kamilə Vəliyeva 92 çöküntü; valuables – qiymətli daş-qaş və s. İngilis dilində isimlərin cəm formasının yaranma alqoritmi Cəm formasının əlamətlərini nəzərə alaraq alqoritmi tərtib edək. Sintez prosesi yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi analiz prose- sinin əksidir. Analizdə söz formalarını morfemlərə ayırır və on- ların qrammatik xarakteristikalarını veririk. Yəni, kök morfem- lərin mənsub olduğu nitq hissəsi və şəkilçinin bu və ya digər nitq hissəsinə artırılma imkanı müəyyənləşdirilir. Sintez prosesi analizin tam əksi olduğundan, deməli, burada ayrı-ayrı diferensi- al hissələrə ayrılmış morfemlərin birləşməsi baş verir. Yəni kök morfemin artıq mənsub olduğu nitq hissəsi analiz nəticəsində məlumdur və eyni zamanda şəkilçi morfemlərin də qrammatik xarakteristikaları ilə birlikdə verilmişdir. Onları birləşdirib söz forması yaratmaq üçün ingilis dilinin qayda-qanunlarına müraci- ət olunmalıdır. Azərbaycan dilindən fərqli olaraq ingilis dilində ahəng qanununa, morfemlər arasında mövqe sıralanmasına ria- yət olunmur. Yalnız kök və şəkilçi birləşərkən onların sərhədlə- rində yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, uyğun dəyişikliklər edilir. Bu dəyişiklikləri nəzərə alaraq alqoritm yaradaq. Deməli, analiz nəticəsində kök morfem isim verilib, onu cəm formasına salmaq (gətirmək) lazımdır. Kökün sonuncu hər- fini ayırmaq, 2-ci qaydaya keçməli. Ayrılmış hərfi {s, ss,o, x, sh, ch, tch} – s 1 çoxluğu ilə mü- qayisə etməli. Əgər {s} çoxluğunun elementlərindən biri ilə üst- üstə düşürsə, onda 3-cü qaydaya keçməli, əks halda 4-cü qay- daya keçməli. Kök morfemin sonuncu hərfindən sonra -es şəkilçisi əlavə edilməli, 25-ci qaydaya keçməli. Kök morfemdən ayrılmış sonuncu hərfi y ilə müqayisə et- məli, əgər y-dırsa, onda 5-ci qaydaya, əks halda 8-ci qaydaya keçməli. Kök morfemdə y-dan əvvəlki hərfi ayırmalı. Əgər ayrılmış hərf samitdirsə, onda 6-cı qaydaya, əks halda 7-ci qaydaya keç- Maşın tərcüməsinin nəzəri problemləri 93 məli. У-nı es ilə əvəz etməli. 3-cü qaydaya keçməli. Kök morfemin sonuna -s şəkilçisi əlavə etməli, 3-cü qay- daya keçməli. Kök morfemin sonuncu hərfini 0 ilə müqayisə etməli, əgər 0-dırsa, onda 3-cü qaydaya keçməli, əks halda 9-cu qaydaya keçməli. Kökün sonuncu hərfini ayırmalı, 10-cu qaydaya keçməli. Ayrılmış hərfi s ilə müqayisə etməli, əgər s-dirsə, onda 2- ci qaydaya, əks halda 13-cü qaydaya keçməli. Kök morfemi{news, a works, a barracks mathematic və s.} – s 2 çoxluğu ilə yoxlamalı, əgər elementlərdən biri ilə üst- üstə düşürsə, onda 12-ci qaydaya, əks halda 13-cü qaydaya keçməli. Həmin sözlər tək halda işlənmir, belə halda lüğətə (baza lüğətinə) müraciət etməli. Müstəsnalar siyahısına müraciət etməli, əgər yoxdursa, on- da 14-cü qaydaya keçməli. Kök morfemi latın və yunan mənşəli çoxluğunda ax- tarmalı, əgər tapılmışsa, onda 15-ci qaydaya keçməli, əgər bu söz basis-dirsə 16-cı, əks halda 17-ci qaydaya keçməli. Basis, crisis, analysis, thesis və ya axis-dirsə onda sözün so- nundakı is sonluğunu es ilə əvəz etməli, 17-ci qaydaya keçməli. Əgər bu söz phenomenon-dırsa, onda 18-ci qaydaya keç- məli, əks halda 19-cu qaydaya keçməli. Radius sözündə sonluqdakı us morfemi i ilə əvəz etməli, əks halda 19-cu qaydaya keçməli. Bu söz nucleus-dursa, onda sonluqdakı us morfemini i ilə əvəz etməli, əks halda 20-ci qaydaya keçməli. Bu söz losus-dursa, onda sonluqdakı us morfemini i ilə əvəz etməli, əks halda 21-ci qaydaya keçməli. Bu söz datum-dırsa, onda sonluqdakı um morfemini a ilə əvəz etməli, əks halda 22-ci qaydaya keçməli. Bu söz species-dirsə, onda heç bir dəyişiklik edilməməli, Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|