Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
Məhəbbət Mirzəliyeva, Kamilə Vəliyeva 114 written not written written written not written written have written have not written have written would have written would have not written written We have written We have not written Have we written We had written We had not written Had we written We shall have written We shall have not written Shall we have written We should have written We should have not written Should we have written You have written You have not written Have you written You had written You had not written Had you written You will have written You will have not written Will you have written You would have written You would have not written Would you have written They have written They have not written Have they written They had written They had not written Had they written They will have written They will have not written Will they have written They would have written They would have not written Would they have written P er fe ct C on ti n u ou s I have been writing I have not been writing Have I been writing I had been writing I had not been writing Had I been writing I shall have been writing I shall not have been writing Shall I have been writing I should have been writing I should not have been writing Should I have been writing He has been writing He has not been writing Has he been writing He had been writing He had not been writing Had he been writing He will have been writing He will not have been writing Will he have been writing He would have been writing He would not have been writing Would he have been writing She has been writing She has not been writing Has she been writing She had been writing She had not been writing Had she been writing She will have been writing She will not have been writing Will she have been writing She would have been writing She would not have been writing Would she have been writing It has been writing It has not been writing Has it been writing It had been writing It had not been writing Had it been writing It will have been writing It will not have been writing Will it have been writing It would have been writing It would not have been writing Would it have been writing We have been writing We have not been writing Have we been writing We had been writing We had not been writing Had we been writing We shall have been writing We will not have been writing Shall we have been writing We should have been writing We should not have been writing Should we have been writing You have been You have not Have you been You had been You had not been Had you been writing You will have You will not have Will you have You would have You would not Would you have Maşın tərcüməsinin nəzəri problemləri 115 writing been writing writing writing writing been writing been writing been writing been writing have been writing been writing They have been writing They have not been writing Have they been writing They had been writing They had not been writing Had they been writing They will have been writing They will not have been writing Will they have been writing They would have been writing They would not have been writing Would they have been writing Cədvələ nəzər salsaq, şəkilçi ilə düzələn zamanların sa- yının çox az miqdarda olduğu müşahidə edilir. Bunları nəzərə alaraq, feillərinin şəkilçilərinin paradiqması aşağıdakı cədvəldə göstərilir. № W LZ Əsas forma Affirmative Form MF İndefinite III ş.tək 3 –P, PRS, GG Past İndef. PST The participle I IPP The Participle II feilində I ING Misallar 1. # s ed ed ing contest 2. e es ed ed ing complete “əlavə etmək” 3. # s # ed ing broadcast 4. y ies ied ied ing try “səy göstərmək” Burada NİZ standart formanın sıra nömrəsi 3-P – III şəxs tək PRS – indiki PST – keçmiş ING – feili sifət I PP – feili sifət II İsimlərdə şəkilçilərin paradiqmi (yiyəlik halında olmayanlar) Sıra üzrə Sing (tək) PL (cəm) Misallar 5. # s Point “nöqtə” 6. # es Brush “şotka” Məhəbbət Mirzəliyeva, Kamilə Vəliyeva 116 7. e es Combin(e) “kombayn” 8. y ies Cr(y) “qışqırıq” 9. um a Dat(um) “verilənlər” 10. on a Phenomen(on) “fenomen” İsimlərdə şəkilçilərin paradiqmi (yiyəlik halda olmayanlar) NL Sing (tək) PL (cüt) Tək, yiyəlik SG, POSS Cəm, yiyəlik PL.POSS Misallar 11. # s ‘s s` author “müəllif”, 12. # s ‘s s` boy “oğlan” İsimlərdə şəkilçilərin paradiqmi (yiyəlik halda işlənənlər) NLZ Sing PL (cəm) Sing, Poss. (tək, yiyəlik) Pl, Poss (cəm, yiyəlik) Misallar 13. # # `S `S “men” kişilər Sifət və zərfin şəkilçilərinin paradiqmi NLZ Adi dərəcə Müqayisə d. Üstünlük d. Misallar 14. # er the est cheep “ucuz” 15. e er the est fin(e) “nazik” 16. y ıer the iest earl(y) “erkən” Qeyd: Yuxarıda verilən nümunənin əsas məqsədi əcnəbi- lərə Azərbaycan dilinin rahat mənimsənilməsində ən əlverişli üsul sayılan müqayisəli üsulun köməyindən istifadə etməkdir. Doğrudan da təlim prosesində dili öyrənən şəxs onu doğma ana dili ilə müqayisə edərsə, daha asan qavraya bilər. Bunun üçün dilin kompüter vasitəsilə təlimində intellektual sual-cavab sis- temlərini yaratmaq ən vacib məsələlərdən biri kimi qarşıda du- rur. Bu səbəbdən ilk növbədə dialoq (ünsiyyət) bazası və mətn- lərin emalı sistemləri yaradılmalıdır. Bundan əlavə, linqvistik prosessor hazırlanmalıdır. Xatırlatmalıyıq ki, linqvistik proses- sorlar üç növdədir: Linqvistik təminat (buraya təbii dillərin Cədvəllər “Лингвистические обеспечение системы.” «ЭТАП-2» М., 1989, с.47- 49-dan götürülmüşdür Maşın tərcüməsinin nəzəri problemləri 117 formal modellərinin qurulması, lüğətlər, qrammatika, linqvistik cədvəllər və qaydalar daxildir), riyazi-alqoritmik təminat (bu- raya formal dillərin translyatoru, mətnlərin emalı alqoritmləri aiddir) və Proqram təminatı. * Ümidvarıq ki, yaxın gələcəkdə Azərbaycan dilinin kompü- ter vasitəsilə öyrənilməsində yuxarıda adını çəkdiyimiz təminat- lar hazırlanacaqdır. * Computational Ling. Волкова И.А. Введение в компьютерную лингвистику. Практические аспекты создания лингвистических процессоров. М., 2001, стр.1 Məhəbbət Mirzəliyeva, Kamilə Vəliyeva 118 ƏDƏBİYYAT 1. Vəliyeva K.A. Mətnin avtomatik sintaktik təhlili və sintezi. B., 1956 2. Мельников Г.П. Математичкские формулы и блок- схемы электронных автоматов для описания и моделирования взаимодействия дифференциальных признаков фонем при син- гармонизме (огласовка тюркских аффиксов). М., 1961 3. Vəliyeva K.A., Məmmədova M.H. Mətnlərin avtoma- tik redaktəsi. B., 2003 4. Махмудов М.А. Система автоматической обработ- ки Азербайджанских текстов. АДД, Б., 1954 5. Cahangirov F.F. İngilis və Azərbaycan dillərində mo- dallığın struktur-semantik tədqiqi. B., 2005 6. Əsgərov M.B. Zaman formaları, adverbial feil forma- ları və onlar arasında funksional semantik əlaqələr. B., 2007 7. İngilis və Azərbaycan dillərində feili tərkiblər. B., 2005 8. Cəfərova B.C. İngilis və Azərbaycan dillərində feilin zamanlar sistemi (müqayisəli-tipoloji tədqiqat). ADD, B., 2006 9. Лингвистическое обеспечение системы ЭТАП-2. М., 1989 10. Беляева М. А. Грамматика английского языка. М., 1984 11. Арнольд И.В. Лексикология современного англий- ского языка. М., 1959 12. Смирницкий А.И. Лексикология английского языка. М., 1956 13. Axundov A. Feilin zamanları. ADU, B., 1961 14. Cahangirov F.F. İngilis dilində perfekt zamanlar siste- mi və onun Azərbaycan dilində ifadəsi. B., 2000 15. Cəfərova B. İngilis dilində feilin zamanlar sistemi. В., 2004 Maşın tərcüməsinin nəzəri problemləri 119 16. Слюсарова Н.А. Проблема функциональной мор- фологии современного английского языка. М., 1986 17. Musayev O. İngilis dilinin qrammatikası. B., 1979 18. Барабаш Т.А. Грамматика английского языка. М., 1983 19. Бархударов Л.С., Штелинг Д.А. Грамматика англий- ского языка. М., 1973 20. Берман И.М., Ковбасюк Т.М. Грамматика англий- ского языка. Киев, 1983 21. Винокурова Л.П. Грамматика английского языка. Л., 1954 22. Вопросы грамматики английского языка. М., 1969 23. Ганшина М.А. Практическая грамматика англий- ского языка. М., 1964 24. Глюксе Е.А. Краткий курс грамматики английско- го языка. М., 1963 25. Гордон Е.М., Крылова И.П. Грамматика современ- ного английского языка. М., 1986 26. Грамматика английского языка. Морфология. М., 1985 27. Грамматика английского языка. Л., 1973 28. Каушанская В.Л., Ковнер Р.Л. и др. Грамматика английского языка. Л., 1973 29. Качалова К.Н. Грамматика английского языка. М., 1969 30. Новицкая Т.М., Кучмaн Н.Д. Практическая грам- матика английского языка. М., 1983 31. Смирницкий А.И. Морфология английского языка. М., 1959 32. Теоретическая грамматика английского языка. Л., 1983 33. Ярцева В.Н. Историческая морфология английско- го языка. М-Л., 1960 34. Мамедова М.Г, Мамедова З.Ю. Машинный пере- вод эволюция и основные аспекты моделирования. В., 2006 Məhəbbət Mirzəliyeva, Kamilə Vəliyeva 120 MÜNDƏRİCAT ÖN SÖZ ................................................................................................ 3 I FƏSİL ................................................................................................. 4 KOMPÜTER DİLÇİLİYİNİN MÜASİR İSTİQAMƏTLƏRİ ............. 4 §1. Korpus dilçiliyi ........................................................................... 6 §2. Elektron lüğətlərin hazırlanması ............................................... 10 II FƏSİL ............................................................................................. 19 MAŞIN TƏRCÜMƏSİ PROBLEMLƏRİ .......................................... 19 §1. Maşın tərcüməsi və onun inkişaf tarixinə qısa nəzər ................ 19 §2. Statistik maşın tərcüməsi .......................................................... 33 §3. Frazeoloji semantika və maşın tərcüməsi sistemində frazeoloji lüğətlərin tərtib prinsipləri .............................................................. 37 §4. Mətnlərin avtomatik tərcüməsi ................................................. 43 III FƏSİL ............................................................................................ 48 TƏBİİ DİLLƏRİN KOMPÜTERDƏ TANINMASI.......................... 48 IV FƏSİL ............................................................................................ 57 DİLLƏRİN KOMPÜTER VASİTƏSİLƏ ÖYRƏDİLMƏSİ ............. 57 I BÖLMƏ ........................................................................................... 60 MORFOLOJİ SİNTEZ MƏSƏLƏLƏRİ. İNGİLİS VƏ AZƏRBAYCAN DİLLƏRİNDƏ MORFOLOJİ SİNTEZ ................. 60 §1. Azərbaycan dilində sözün sintezi ............................................. 65 1.1. Şəkilçilərin söz formaları ilə ahəngə uyuşması ................... 66 1.2. Kök ilə şəkilçilərin qarşılıqlı münasibəti ............................. 69 1.3. Şəkilçilərin kökə nəzərən tutduqları mövqe ........................ 73 II BÖLMƏ .......................................................................................... 87 İNGİLİS DİLİNDƏ MORFOLOJİ SİNTEZ ...................................... 87 2.1. İsim (Noun) ......................................................................... 88 2.2. Sifət (Adjective) .................................................................. 96 2.3. Saylar (Numerals) ................................................................ 96 2.4. Əvəzlik (Pronoun) ............................................................... 97 2.5. Feil (Verb) ........................................................................... 98 İngilis dilində təsirli və təsirsiz feillər ...................................... 100 ƏDƏBİYYAT .................................................................................. 118 Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|