Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
Yüklə 1,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
101 işıq salır. “1926 və 1930-cu illərdə mən Bakıya səfər etmiş- dim. Lakin o zaman Vəzirov Azərbaycanda deyildi. Görünür, 1930-cu ildən sonra qayıtmışdır” 1 – deyə nədənsə digər müasirləri ilə müqayisədə Yusif Vəzirin şəxsiyyəti və ömür yolu üzərində daha geniş dayanan müəllif fikrinə davam edərək yazırdı. Əslində isə burada faktlara nabələdlik, yaxud yazıçısını daha çox qaralamaq niyyəti göz önündədir. Doğrudur, Asan Səbrinin I Türkoloji qurultaya qatıldığı 1926-cı ilin fevralında Yusif Vəzir hələ vətənə dönməmişdi. Azər- baycan hökumətinə müraciətindən sonra yalnız həmin ilin aprelində Bakıya qayıda bilmişdi. Təbii ki, hər şeylə belə yaxından maraqlanan Asan Səbrinin mət- buatdan, yaxud Bakıda olduğu günlərdə ünsiyyət sax- ladığı dairələrdən hər hansı məlumat almaması inan- dırıcı görünmür. Nəhayət, krımlı müəllif Yusif Vəzirlə bağlı xeyir- xahlığı ilə seçilməyən, əksinə, əqidə və qələm yolda- şının üzərinə kölgə salmağa xidmət edən fikirlərinə yekun vuraraq yazırdı: “Bir neçə il bundan əvvəl Azərbaycan türk mətbuatında dəfələrlə Vəzirov barə- sində məlumatlar yayılmışdı. Onun proletar yazıçıları cəmiyyətinin üzvü olduğu qeyd edilirdi. Yusif bəy Vəzirovun proletar yazıçısına çevrilməsi məni xeyli təəccübləndirdi. Qatı millətçi – müsavatçı, ittihadçı və Antantanın casusu (! – V.Q.) Vəzirov indi gözlənilmə- dən proletar yazıçısı olmuşdu! Onun xaricdən nə za- 1 Асан Сабри Айвазов. История национального движения в Крыму, «Ватаным», 2005, № 3, 47-48. 102 man və hansı tapşırıqlarla qayıtdığı təbii ki, bəlli de- yil, lakin fransız agenti olması faktdır!” 1 Asan Səbrinin şəxsiyyət və yaradıcılığına, habelə ideallarının səmimiliyinə və gerçək türk sevgisinə, Krım-tatar xalqına məhəbbətinə yaxşı bələd olduğu azərbaycanlı həmkarı barədə belə qəzəb və hiddətlə danışmasının səbəbləri qaranlıq qalır. Lakin sadəcə bir məsələni unutmaq olmaz ki, sitat gətirdiyimiz sətirlər NKVD zindanında yazılmışdı. Burada isə yalnız bir janr – donos keçərli sayılırdı. Amma istənilən halda, müəllifin fəaliyyətinə xüsusi diqqət yönəltdiyi Yusif Vəzir işi başından aşan Krım ÇK-sı üçün o qədər də zəruri obyekt deyildi. Lazımlı sayıldığı təqdirdə Azərbaycan çekistləri məsələ ilə özləri məşğul ola bi- lərdilər. Elə isə yersiz canfəşanlığın səbəbi nə idi? Fikrim- cə, əslində münasibətlərin gerçək mənzərəsi Krım- tatar jurnalistinin təsvir etdiyindən fərqli səciyyə daşı- yırdı. Asan Səbri ilə Yusif Vəzir biri-birlərini yaxşı ta- nıyırdılar. Müstəqil Krım-tatar dövlətinin mövcudluğu uğrunda birgə mübarizə aparmışdılar. Həmkar və həmfikir olmuşdular. Mövcudluğu bir neçə ay çəkən kiçik türk dövlətinin qurucuları sırasında yer almış- dılar. Bolşevik zindanında mübarizə yoldaşlarından imtina etmək, yaxud günahı onların üzərinə atmaq perspektivsiz də olsa, çıxış yollarından biri sayılırdı. Donosun yazılmasını zərurətə çevirən əsas amil də yəqin özünüqoruma instinkti olmuşdu. Azərbaycanlı 1 Асан Сабри Айвазов. История национального движения в Крыму, «Ватаным», 2005, № 3, 47-48. 103 həmkarını sərt ittiham etməklə, Asan Səbri müəyyən mənada özünü sığortalamaq, ehtimali zərbələri ney- trallaşdırmaq istəmişdi. Əslində hadisələrin təsvir olunan məcrada cərəyan etmədiyini, əksinə, tam fərqli xarakter daşıdığını sü- buta yetirmək üçün yetərincə dəlil-sübutlar vardı. Bu- rada həmin qəbildən olan maraqlı bir mənbəyə də diqqəti çəkmək istərdim: 1919-cu ildə Yusif Vəzir Azərbaycan Cümhuriyyətinin İstanbuldakı diplomatik nümayəndəsi təyin olunanda, rusdilli “Tavriçeskiy qolos” qəzeti Asan Səbrinin redaktorluğu ilə çıxan “Millət”ə istinadən “Krımlı diplomatın karyerası” adlı məqalə çap etmişdi. Bu barədə Yusif Vəzirin xarici işlər naziri M.Y.Cəfərova 12 iyul 1919-cu il tarixli 32 saylı məktubunda məlumat verilirdi 1 . Mətni bütünlük- də məktuba daxil edilən yazıda əsasən azərbaycanlı diplomatın həmin dövrə qədərki fəaliyyətindən söz açılırdı: “Millət” qəzetinin məlumatına görə, xarici işlər naziri Cəfər Seyidəhmədin keçmiş müavini Yusif bəy Vəzirov Azərbaycan Respublikasının Krım, Polşa və Ukrayna hökumətləri yanında diplomatik nüma- yəndəsi təyin olunub. Yusif bəy Vəzirov indi Simfe- repoldadır, Tatar Direktoriyasının ədliyyə müşaviri və milli siyasətə rəhbərlik edən üç şəxsdən biridir” 2 . 1 Азербайджанская Демократическая Республика (1918-1920). Внешняя политика (Документы и материалы). Изд. »Азербайджан», Баку, 1998, с. 293. 2 Карьера крымского дипломата, «Таврический голос», 1919 г., № 17 (sitat Азербайджанская Демократическая Республика (1918-1920). Внешняя политика (Документы и материалы) kitabından (s. 293-294) götürülüb. 104 Bir müddət sonra Yusif Vəzir yeni təyinatı ilə əlaqədar Ağməsciddən ayrılanda Asan Səbri da daxil olmaqla Tatar Direktoriyasının rəhbərliyi onun şərə- finə qəbul düzəltmişdi. Tədbir yerli mətbuatda, eləcə də “Millət” qəzetində işıqlandırılmışdı. M.Y.Cəfərova yuxarıda istinad etdiyimiz məktubda bu barədə deyi- lirdi: “Krımdan ayrılmadan əvvəl tatarlar şərəfimə təntənəli vida yeməyi verdilər. Ziyafətdə parlamentin sədri S.C.Xəttatov, müavini S.Özənbaşlı, parlament üzvü Şəfiqə xanım Qasprinskaya, Tatar Direktoriya- sının başçısı A.Misgərli, Hərbi Nazirliyin rəhbəri ge- neral A.Milkovski, “Millət” (bir daha vurğulamağa ehtiyac var ki, baş redaktor Asan Səbri idi – V.Q.) və “Krım” qəzetlərinin redaktorları, Şəhər Dumasının qlasnıları və başqa şəxslər iştirak edirdilər. Nitqlər söyləndi və müstəqil Azərbaycan Respublikasının çi- çəklənməsi şərəfinə badə qaldırıldı. Cavab nitqimdə mən Krım tatarlarının və digər soydaşlarımızın gə- ləcək mədəni tərəqqisində bizim respublikanın vacib rolunu qeyd etdim” 1 . Göründüyü kimi, milli müstəqillik və türk birliyi eyforiyasının yaşandığı 1919-cu ilin yayında Asan Səbri Ayvazovun nəzərində Yusif Vəzir qətiyyən “qa- tı millətçi, müsavatçı, ittihadçı və Antantanın casusu” deyildi. Hətta sonradan duyuq düşdüyü kimi, “fransız casusu” da deyildi, sadəcə sadiq və səmimi mübarizə yoldaşı idi. Onları birləşdirən kifayət qədər ümumi cəhətlər, ortaq dəyərlər vardı. Lakin nəzərə alaq ki, 1 Азербайджанская Демократическая Республика (1918-1920). Внешняя политика, с. 294. Yüklə 1,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|